Suyuq kislorod
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Suyuq kislorod ( suy.O2, LOX[1] ) kuchli paramagnitlarga tegishli och koʻk rangli suyuqlikdir. Bu kislorodning toʻrtta agregat holatidan biridir. Suyuq kislorod zichligi 1,141 g/sm³ (qaynash temperaturasida) va oʻrtacha kriyogen xossasi muzlash nuqtasida 50,5 K (-222,65 °C) va qaynash nuqtasida 90,188 K (-182,96 °C)ni tashkil qiladi.
Suyuq kislorod kosmik va gaz sanoatida, suv osti kemalarini ishlatishda faol va tibbiyotda keng qoʻllanadi. Odatda sanoat ishlab chiqarishi havoning fraksiyon distillashiga asoslangan. Suyuq agregatsiya holatidan gazsimon holatga oʻtganda kislorodning kengayish nisbati 20 °C da 860:1 ni tashkil qiladi, bu baʼzan tijorat va harbiy samolyotlarda nafas olish uchun kislorod taʼminoti tizimlarida qoʻllanadi. Kislorod kichik hajmli suyuq holatda saqlanadi, kerak boʻlganda esa bugʻlanib, katta hajmdagi gazsimon kislorod hosil qiladi.
Suyuq kislorodning asosiy va deyarli tugamaydigan manbai atmosfera havosi hisoblanadi. Bunda havo suyultiriladi va keyin kislorod va azotga ajratiladi.
Juda past harorat tufayli suyuq kislorod u bilan aloqa qiladigan materiallarda moʻrtlikka olib kelishi mumkin.
Suyuq kislorodning zichligi haroratning pasayishi bilan sezilarli darajada oshadi-90K haroratda 1140 kg/m³ dan 50K haroratda 1330 kg/m³ gacha. Uning bu xossasi bazida raketa-kosmik texnikalarda raketa bakining yoqilgʻi hajmini oshirishds qoʻllanadi. Qaynab turgandan koʻra oʻta sovutilgan suyuq kislorodni raketa bakining hajmini oʻzgartirmasdan 10-15% koʻproq kislorod bilan toʻldirish mumkin. Bu birinchi marta Sovetlarning R-9 ballistik raketalarida ishlatilgan.
Suyuq kislorodning paramagnit xossalarining Kyuri qonunidan chetlanishini tushuntirish uchun amerikalik fizik kimyogari G. Lyuis 1924-yilda tetrakislorod molekulasini (O 4 ) taklif qildi.[2] Bugungi kunga kelib, Lyuis nazariyasi qisman toʻgʻri deb hisoblanadi: kompyuter simulyatsiyalari shuni koʻrsatadiki, barqaror O 4 molekulalari suyuq kislorodda[3] hosil boʻlmasa-da, O 2 molekulalari aslida vaqtinchalik O 2 - O 2 assotsiatsiyasini hosil qiluvchi qarama-qarshi spinlar bilan juft boʻlib birlashishga moyildir [3] .
Suyuq kislorod ham juda kuchli oksidlovchi vositadir: organik moddalar uning muhitida tez yonadi va juda koʻp miqdorda issiqlik chiqadi. Bundan tashqari, ushbu moddalarning baʼzilari suyuq kislorod bilan toʻyingan boʻlsa, oldindan aytib boʻlmaydigan tarzda portlashga moyil boʻladi. Bu koʻpincha neft mahsulotlari, jumladan, asfaltning reaksiya xatti-harakatlarida boʻladi.
Suyuq kislorod, odatda kerosin bilan birlashtirilgan raketa yoqilgʻilarida keng qoʻllanadigan oksidlovchi komponent hisoblanadi. Kisloroddan foydalanish, bu oksidlovchi raketa dvigatellarida qoʻllanganda olinadigan yuqori oʻziga xos impulsga bogʻliq. Kislorod ishlatiladigan eng arzon yoqilgʻi komponentidir. Birinchi foydalanish Germaniyaning Fau-2 BRsida, keyinchalik Amerikaning "Redstone" BR va Atlas raketalarida, shuningdek, Sovet R-7 KBR-da amalga oshirildi. Suyuq kislorod dastlabki KBRlarda keng qoʻllangan, ammo bu raketalarning keyingi modellari juda past harorat va oksidlovchining qaynab ketishini qoplash uchun muntazam yonilgʻi quyish zarurati tufayli uni ishlatmadi, bu esa tezda ishga tushirishni qiyinlashtiradi. Koʻpgina zamonaviy SRDlar oksidlovchi sifatida suy.kisl. dan foydalanadi, masalan, RD-180, RS-25 .
Suyuq kislorod suyuq kislorod bilan singdirilgan boʻshliqli organik materiallar boʻlgan "Oksilikvit" portlovchi moddalarini ishlab chiqarishda ham faol foydalanilgan. Biroq, hozir u xususiyatlarning beqarorligi va koʻp sonli voqealar va baxtsiz hodisalar tufayli kamdan-kam qoʻllanadi.
Suyuq kislorodli tizimlarda zichlangan qistirma materiallari sifatida past haroratlarda elastikligini yoʻqotmaydigan materiallar: paronit, ftoroplastika, toblangan mis va alyuminiy qoʻllanadi.
Katta miqdordagi suyuq kislorodni saqlash va tashish issiqlik izolyatsiyasi bilan jihozlangan, hajmi bir necha oʻnlab m³ dan 1500 m³ gacha boʻlgan zanglamaydigan poʻlatdan yasalgan idishlarda, shuningdek Deyuara idishlarida amalga oshiriladi. Issiqlik izolyatsiyasining tashqi himoya qoplamasi ham karbonli poʻlatdan tayyorlanishi mumkin. Transport tankerlarining rezervuarlari ham AMts qotishmasidan tayyorlanadi. Vakuum-chang yoki ekran-vakuumli issiqlik izolatsiyasidan foydalanish qaynoq kislorodning kunlik yoʻqotilishini 0,1-0,5% darajasiga (idishning oʻlchamiga qarab) va oʻta sovutilgan haroratning koʻtarilish tezligini kamaytirishga imkon beradi. Kuniga 0,4-0,5 K.
Qaynayotgan kislorodni tashish ochiq gaz chiqarish klapan bilan amalga oshiriladi va oʻta sovutilgan kislorod yopiq ventil bilan kuniga kamida 2 marta bosim nazorati bilan amalga oshiriladi; bosim 0,02 MPa dan ortiq koʻtarilganda vintel ochiladi.
Suyuq azotning qaynash nuqtasi 77 K (-196 °C) dan pastroq va suyuq azotni oʻz ichiga olgan qurilmalar havodagi kislorodni kondensatsiyalashi mumkin. Azotning koʻp qismi bunday qurilmadan bugʻlanganda, suyuq kislorod qoldigʻi havodan bugʻlanishi. organik moddalar bilan kuchli reaksiyaga kirishish xavfi mavjud. Boshqa tomondan, suyuq azot yoki suyuq havo ochiq havoda qoldirilsa, suyuq kislorod bilan toʻyingan boʻlishi mumkin-atmosfera kislorodi unda eriydi, azot esa tezroq bugʻlanadi.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
