Rang ajrata olmaslik

Rang ajrata olmaslik yoki daltonizm — odam koʻzining qisman rang ajrata olmasligi, irsiy nuqson. Yosh bolalarda uchraydigan kasallik. Atrof-muhitdagi ranglarni koʻz toʻr pardasining kolbachasimon hujayralari sezadi. Ular ranglarni sezuvchi 3 ta har xil element boʻlib, har biri 3 ta asosiy rangning (qizil, koʻk yoki binafsha) faqat bittasini sezadi. Shu 3 rangdan qaysi birini sezadigan element boʻlmasa, odam oʻsha rangni koʻrmaydi. Rang ajrata olmaslik tugʻma yoki hayot davrida orttirilgan boʻlishi mumkin. Tugʻma rang ajrata olmaslik daltonizm deb atalib (ingliz olimi Dalton uni mufassal tasvirlab bergan), asosan, erkaklarda uchraydi. Bunda bemor qizil hamda yashil ranglarni ajrata olmaydi. Binafsha rangni ajrata olmaslik kamroq uchraydi. Ranglarni butunlay koʻrmaslik rang ajrata olmaslik yoki monoxromaziya deyiladi. Bunda rang-barang dunyo bir xilda kulrang boʻlib tuyuladi. Daltonizm nasldan-naslga (masalan, otadan qizi orqali oʻgʻil nabirasiga) oʻtadi.

Rang ko'rligi boʻlgan odamlar bu yerda 74 raqamini ko'rmaydilar.

Hayotda orttirilgan rang ajrata olmaslik koʻz va markaziy nerv sistemasining baʼzi kasalliklari (oʻsma, shikastlar, glaukoma, koʻrish nervi atrofiyasi)da roʻy berib, bunga uchta rangni sezishning pasayishi yoki butunlay yoʻqolishi sabab boʻladi. Hayotda orttirilgan rang ajrata olmaslikni oʻz vaqtida davolab, ranglarni ajratishni tiklash mumkin^[1].

Ta'sirlar

Rang ajrata olmaslikni birinchi belgisi odatda odam biron bir obyekt uchun noto'g'ri rangni aytganda, masalan, rasm chizganda yoki rangni noto'gʻri nom bilan chaqirganda bo'ladi. Bu ranglar bir xil rang ko'rligi boʻlgan odamlar orasida juda mos keladi.

Sinflashtirish

Rang ko'rlikni tasniflash uchun ko'pgina terminologiya mavjud boʻlgan va hozirgacha mavjud, ammo rang ko'rligi uchun odatiy tasniflanish fon Kries tasniflariga amal qiladi^[2], bu nomlash hozirgi kunda ko'p foydalaniladi.

Monoxromatsiya

Monoxromasiyani ko'pincha to'liq rang ko'rligi deb ataladi, chunki rangni ko'rish qobiliyati yo'q. Garchi ushbu atama miya akromatopsiyasi kabi o'zlashtirilgan kasalliklarga taalluqli bo'lsa-da, odatda u tug'ma rang ko'rish kasalliklariga, ya'ni tosh monoxromasiyasi va ko'k qoni monoxromasiga taalluqli)^[3][4]. O'z ko'zlarida ranglarni farqlab bo'lsa-da, bu insonning miya akromatopsiyasida aniq ko'rinmaydi. Ba'zi manbalar bularni haqiqiy rang ko'rligi deb hisoblamaydi, chunki bu ko'rishni emas, balki tushunishni kamsitadi. Ular vizual agnossiya shakllaridir^[5].

Manbalar

1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
2. von Kries, J. (1897). "Ueber Farbensysteme". Zeitschrift für Psychologie Physiologie Sinnesorg 13: 241–324.
3. „Types of Colour Blindness“. Colour Blind Awareness. 2014-yil 29-mayda asl nusxadan arxivlangan.
4. Blom, Jan Dirk. A Dictionary of Hallucinations. Springer, 2009 — 4-bet. ISBN 978-1-4419-1222-0.
5. Blom, Jan Dirk. A Dictionary of Hallucinations. Springer, 2009 — 4-bet. ISBN 978-1-4419-1222-0.

nima qilish kerak nima maslahat berasiz