Qizil

Qizil rang — koʻrinadigan yorugʻlik spektrining uzun toʻlqin uzunligi oxirida, toʻq sariq va binafsha rangining qarama-qarshi rang hisoblanadi. U taxminan 625-740 nanometr dominant toʻlqin uzunligiga ega. Bu RGB rang modelidagi asosiy rang va CMYK rang modelidagi ikkilamchi rang (magenta va sariqdan qilingan) va koʻk rangning qoʻshimcha rangidir . Qizillar yorqin sariq — toʻq qizil va vermilliondan koʻk-qizil toʻq qizil ranggacha boʻladi va och qizil pushtidan toʻq qizil bordogacha oʻzgaradi^[1].

Red
Rang mutanosibligi
Manba	[Manba keltirilmagan]

Oxra(sariq yoki qizli tusli mineral boʻyoq)dan tayyorlangan qizil pigment tarixdan oldingi sanʼatda ishlatilgan birinchi ranglardan biri edi. Qadimgi misrliklar va mayyaliklar marosimlarda yuzlarini qizil rangga boʻyashgan; Rim generallari gʻalabalarni nishonlash uchun tanalarini qizil rangga boʻyashdi. Bu Xitoyda ham muhim rang boʻlib, u yerda avvalroq sopol idishlarni va keyinchalik saroylarning darvozalari va devorlarini boʻyash uchun ishlatilgan^[2]. Uygʻonish davrida zodagonlar va boylar uchun yorqin qizil liboslar kermes va kokineal bilan boʻyalgan. 19-asrda anʼanaviy boʻyoqlar oʻrnini bosadigan birinchi sintetik qizil boʻyoqlar paydo boʻldi. Qizil rang kommunizm va sotsializmning ramziy rangiga aylandi; Sovet Rossiyasi 1917 yildagi bolsheviklar inqilobidan keyin, 1991 yilda Sovet Ittifoqi parchalanmaguncha qizil bayroqni qabul qildi. Kommunistik Xitoy qizil bayroqni 1949 yilgi Xitoy inqilobidan keyin qabul qildi. U 1954 yilda Shimoliy Vetnam tomonidan, 1975 yilda esa butun Vetnam tomonidan qabul qilingan.

Qizil rang qonning rangi boʻlganligi sababli, u tarixan qurbonlik, xavf va jasorat bilan bogʻliq. Yevropa va Qoʻshma Shtatlardagi zamonaviy soʻrovlar shuni koʻrsatadiki, qizil ham issiqlik, faollik, ehtiros, shahvoniylik, gʻazab, sevgi va quvonch bilan bogʻliq boʻlgan rangdir. Xitoy, Hindiston va boshqa koʻplab Osiyo mamlakatlarida bu rang baxt va omadni anglatadi^{[3] :39–63}

Ranglar va oʻzgarishlar

Qizil rangning turlari, xromada (toʻyinganlik, intensivlik yoki rang-baranglik deb ham ataladi) yoki yorugʻlik (yoki qiymat, ohang yoki yorqinlik) yoki bu sifatlarning ikkita yoki uchtasida farq qilishi mumkin. Qiymatdagi oʻzgarishlar, shuningdek, tints va soyalar deb ataladi, tint rangi — qizil yoki oq rang bilan aralashtirilgan boshqa rang, qora rang bilan aralashtirilgan soya beruvchi rangdir. Quyida toʻrtta misol keltirilgan.

• 
  Kardinal(shimoliy Amerika qush nomi) katolik kardinallari kiygan rangdan shunday ataladi.
• 
  Pushti — qizil rangning och koʻrinishi. Tsutsujigaoka bogʻida gilos gullari, Sendai, Miyagi, Yaponiya .
• 
  Vermilion qizil rangga oʻxshaydi, lekin toʻq sariq. Bu sindur, Hindistonda ishlatiladigan qizil kosmetik kukun; baʼzi hind ayollari turmushga chiqqanliklarini koʻrsatish uchun sochlariga sindur chizigʻini qoʻyishadi^[4][5].
• Ruby — kesilgan va sayqallangan yoqut qimmatbaho toshining rangi.
  Ruby — kesilgan va sayqallangan yoqut qimmatbaho toshining rangi.

Manbalar

1. Maerz, A. A dictionary of color (en). New York: McGraw-Hill Book Co., 1930. OCLC 1150631.
2. Chunling, Y.. Chinese red. Beijing: Foreign Languages Press, 2008. ISBN 9787119045313. OCLC 319395390.
3. Heller, Eva. Psychologie de la couleur: effets et symboliques. Paris: Pyramid, 1948. ISBN 9782350171562. OCLC 470802996.
4. Ahearn, Laura M. Invitation to love: Literacy, Love Letters, & Social Change in Nepal. University of Michigan : Michigan, 2001 — 95-bet.
5. Selwyn, Tom (December 1979). Images of Reproduction: An Analysis of a Hindu Marriage Ceremony. 14. pp. 684–698.