Proktologiya

Proktologiya (yunoncha: proktos – „toʻgʻri ichak“, -λογία „ilm“ yoki „oʻrganish“ degan maʼnoni anglatadi) – tibbiyotning bir boʻlimi. Toʻgri ichak, anal kanali va oraliq sohasi kasalliklarining etiologiyasi, patogenezi, morfologiyasi, fiziologiyasi, diagnostikasi va davolash usullarini oʻrganadi^[1].

Tibbiyotning soʻnggi yillarda tez rivojlanishi tufayli proktologiya faqat toʻgʻri ichak, anal kanali va oraliq sohasi kasalliklarini (bavosir, oʻtkir va surunkali paraproktitlar, ichak oqmalari, anal sfinkteri yetishmasligi va boshqalar) oʻrganish bilan chegaralanib qolmay, yoʻgʻon ichakning yuqori qismi, yaʼni ichak kasalliklarini ham oʻrgana boshladi. Chunki nospetsifik yarali kolit, kron kasalligi, oilaviy adenomatoz, yoʻgʻon ichak oʻsmalari, qabziyat va boshqa kasalliklar ayni vaqtda toʻgʻri ichakni ham, u bilan bogʻliq boʻlgan ichakni ham zararlaydi shu sababi: Amerika, Yevropa davlatlari va Rossiyada „proktologiya“ fanining „koloproktologiya“ deb atalashi hisoblanadi. Kasalliklarning xalqaro tasnifiga (MKB-1) binoan, koloproktologiya fani 200 dan ortiq kasallik va sindromlarni oʻrganadi^[2].

Toʻgʻri va u bilan bogʻlangan ichak kasalliklarini oʻrganish qadimdan maʼlum boʻlib, Gippokrat, Abu Ali Ibn Sino va boshqa olimlar oʻz asarlarida bu kasalliklarni batafsil yoritishgan.

Oʻzbekistonda proktologiya fani XX asrning 60-yillarida rivojlana borib, bunga Z. Nizomov, E. Joʻrayev va boshqa olimlar katta hissa qoʻshdilar. XX asrning 80-yillaridan esa koloproktologiya mustaqil fan va alohida mutaxassislik sifatida rivojlana boshladi. Bunda Oʻ. Oripov, S. Navruzov kabi olimlarning xizmatlari katta boʻldi. Hozirgi Oʻzbekistonning barcha viloyat markazlarida ixtisoslashgan boʻlimlar mavjud. Toshkent shahrida esa Respublika koloproktologiya ilmiy markazi faoliyat koʻrsatadi^[3].

Jarrohlik va tashxis qoʻyish jarayoni

Ushbu kasalliklarni davolashning jarrohlik shakllariga quyidagilar kiradi: kolektomiya, kolostomiya, polipektomiya, strikturoplastika, gemorroyektomiya (gemorroyning ogʻir holatlarida), minimal invaziv jarrohlik, anoplastika va boshqalar bemorning ahvoliga qaraladi^[4]. Kolonoskopiya kabi diagnostika muolajalari kolorektal jarrohlikda juda muhimdir, chunki ular shifokorga qanday tashxis qoʻyish kerakligini va vaziyatni toʻgʻrilash uchun qanday tartib-qoidalarni bajarish kerakligini aytishi mumkin. Kolorektal jarrohlar tomonidan qoʻllaniladigan boshqa diagnostika usullariga quyidagilar kiradi: proktoskopiya, defekatsiya proktografiyasi, sigmoidoskopiya. Soʻnggi paytlarda jarrohlikning laparoskopik usuli, uning xavfi pastligi, tiklanish vaqtining qisqarishi va laparoskopik asboblar yordamida erishilgan kichikroq, aniqroq boʻlganligi uchun keng maʼnoda qoʻllandi^[5].