From Wikipedia, the free encyclopedia
Pitsa (/ˈpiːtsə/ PEET-sə, italyancha: [ˈpittsa]; Neapolitan: [ˈpittsə]) anʼanaviy italyan taomidir, odatda ustida pomidor, pishloq va boshqa ingredientlar qoʻshilgan, anʼanaviy ravishda yogʻochli pechda yuqori haroratda pishirilgan xamirturushli bugʻdoy asosidagi xamirdan tarkib topadi.
 Sakkiz boʻlakka boʻlingan pitsa | |
| Turi | Yassi non |
|---|---|
| Milliy oshxona | Italyan oshxonasi |
| Kelib chiqishi | Campania viloyati, Neapol shahri, Italiya |
| Asosiy komponentlari | xamir, sous (odatda pomidor sousi), pishloq (odatda mozzarella yoki vegan) |
| Oʻxshashlari | Calzone, panzerotto |
Pitsa atamasi birinchi marta milodiy 997-yilda Italiyaning janubidagi Gaeta shahridan, Campania viloyati bilan chegaradosh Latsio shahridan topilgan lotincha qoʻlyozmada qayd etilgan[1]. Raffaele Esposito Neapoldagi zamonaviy pitsa yaratuvchisi sifatida tariflanadi[2] [3][4][5]. 2009-yilda neapolitan pitsasi Yevropa Ittifoqida anʼanaviy maxsus kafolatlangan taom sifatida roʻyxatga olingan. 2017-yilda Neapolitan pitssasini tayyorlash sanʼati YuNESKOning nomoddiy madaniy merosi roʻyxatiga kiritilgan[6].
Pitsa va uning turlari dunyodagi eng mashhur taomlar qatoriga kiradi. Pitsa turli restoranlarda, jumladan, pitseriyalarda (pitsa tayyorlashga ixtisoslashgan restoranlarda), Oʻrta yer dengizi restoranlarida va yetkazib berish xizmatlari tomonidan koʻcha taomlari sifatida sotiladi[7]. Italiyada restoranda beriladigan pitsa boʻlaklanmagan holda taqdim etiladi va pichoq va vilkalar yordamida istemol qilinadi[8][9]. Biroq, ayrim holatlarda, qoʻlda ushlab yeyishga qulay boʻlishi uchun boʻlaklarga boʻlib taqdim etilishi ham mumkin. Pitsa, shuningdek, oziq-ovqat doʻkonlarida turli shakllarda, jumladan, muzlatilgan yoki istemolchi tomonidan mustaqil tayyorlash uchun toʻplam sifatida ham sotiladi. Ular uy pechkasida tobiga keltirib pishiriladi.
2017-yilda jahon pitsa bozori 128 milliard dollarni, AQShdagisi esa 44 milliard dollarni tashkil etgan. Ular 76 000 ta pitseriyada tayyorlangan[10]. Umuman olganda, ikki va undan katta yoshdagi AQSh aholisining 13 foizi har qanday kunda pitsa isteʼmol qilganligi aniqlangan[11].
Pitsa soʻzining eng qadimiy qoʻllanishi eramizning 997-yilida, oʻsha paytda Vizantiya imperiyasining bir qismi boʻlgan Gaeta shahridan topilgan lotincha matnda qayd etilgan; matnda aytilishicha, maʼlum bir mulkni ijaraga oluvchi Gaeta yepiskopiga har Rojdestvo kunida va yana har oʻn ikki Pasxa yakshanbasida duodecim pitsa (soʻzma-soʻz '12 ta pitsa') berishi kerak boʻlgan[12][13].
Kichkina pitsa baʼzan pizzetta deb ataladi[14]. Pitsa tayyorlaydigan odam esa pizzaiolo deb nomlanadi[15].
Pitsa soʻzi 1930-yillarda italyan tilidan ingliz tiliga oʻtkazilgan. Bu so'z mashhur boʻlishidan oldin, pitsa ingliz tilida soʻzlashuvchilar tomonidan „pomidor pirogi“ deb atalgan. Baʼzi mintaqaviy pitsalar hali ham pomidor pirogi nomi bilan ataladi[16].
Pitsaga oʻxshash taomlar haqidagi yozuvlarni qadimgi tarix kitoblarida uchratish mumkin. Miloddan avvalgi 6-asrda Ahamoniylar imperiyasining fors askarlari Buyuk Doro hukmronligi davrida oʻzlarining jangovar qalqonlari ustiga pishloq va xurmo qoʻyilgan, yassi non koʻrinishidagi yegulikni pishirganlar[17][18], qadimgi yunonlar esa nonlari ustini yogʻlar, giyohlar, koʻkatlar va pishloq bilan qoplab, tayyorlashgan[19][20]. Pitsaga oʻxshash taom haqidagi birinchi qaydlar Eneyda (III kitob)da uchraydi. Garpiya malikasi Selaeno troyanlar ochlikdan stollarini yeyishga majbur boʻlmaguncha tinchlik topa olmasligini bashorat qilgan. VII kitobda aytilishicha, Aeneas va uning odamlariga pishirilgan sabzavotlar bilan toʻldirilgan dumaloq kekslar (pita noniga oʻxshash) taqdim etiladi. Ular nonni yeyishganda, Selaeno bashorat qilgan „stollar“ shu taom ekanligini tushunishadi[21]. 2023-yilda arxeologlar Pompeyda kumush laganda boshqa oziq-ovqat mahsulotlari va asosiy taomlar orasida pitsaga oʻxshash taom tasvirlangan freskani aniqlaganlar. Italiya madaniyat vaziri bu „zamonaviy taomning uzoq ajdodi boʻlishi mumkin“ degan fikr bildirgan[22][23]. Pitsa soʻzining ilk tilga olinishi lotin tilida yozilgan va eramizning 997-yil may oyida Gaeta tomonidan yozilgan notarial hujjatda qayd etilgan boʻlib, unda quyidagicha yozilgan: „Rojdestvo kunida oʻn ikkita pitsa, choʻchqa goʻshti va choʻchqa goʻshti buyragi, Pasxa kuni uchun 12 ta pitsa va bir juft tovuq taomini talab qilishgan“[24].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
