Petro Poroshenko

Petro Oleksiyovich Poroshenko (ukraincha: Петро́ Олексі́йович Пороше́нко, ,pronounced [peˈtrɔ olekˈs⁽ʲ⁾ijowɪtʃ poroˈʃɛnko]; 1965-yil 26-sentyabrda tugʻilgan) – ukrainalik oligarx va siyosatchi, 2014-yildan 2019-yilgacha Ukrainaning beshinchi prezidenti boʻlgan^[1]. Poroshenko 2009-2010-yillarda tashqi ishlar vaziri, 2012-yilda esa savdo va iqtisodiy rivojlanish vaziri lavozimlarida ishlagan^[2]. 2007-yildan 2012-yilgacha Ukraina milliy banki kengashini boshqargan^[3]. 2014-yilning 25-mayida birinchi turda 54,7 foiz ovoz olib, prezident etib saylandi. Oʻz prezidentligi davrida Poroshenko mamlakatni Donbasdagi urushning birinchi bosqichidan oʻtkazib, rus separatchi kuchlarini Donbas hududiga siqib chiqargan^[4]. Yevropa Ittifoqi bilan integratsiya jarayonini Yevropa Ittifoqi-Ukraina shartnomasini imzolash orqali boshladi^[5][6].

Petro Oleksiyovich Poroshenko
ukraincha: Петро Олексійович Порошенко
Ukraina Prezidenti
5-Ukraina Prezidenti
Mansab davri 7-iyul 2014-yildan – 30-may 2019-yilgacha
Hukumat boshligʻi	Arseniy Yatsenyuk Volodimir Groysman
Oʻtmishdoshi	Viktor Yanukovich
Vorisi	Volodimir Zelenskiy
Ukraina iqtisodiy rivojlanish va savdo vaziri
Mansab davri 23-mart 2012-yildan – 3-dekabr 2012-yilgacha
Oʻtmishdoshi	Andriy Kluyev
Vorisi	Igor Prasolov
9-Ukraina Tashqi ishlar vaziri
Mansab davri 9-oktabr 2009-yildan – 11-mart 2010-yilgacha
Oʻtmishdoshi	Vladimir Xandogiy
Vorisi	Dmitriy Grishchenko
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi	26-sentyabr 1965-yil (1965-09-26) (59 yosh) Odessa, Ukraina SSR, SSRI
Siyosiy partiyasi	(partiyasiz)
Turmush oʻrtogʻi	Marina Poroshenko
Bolalari	oʻgʻillari: Aleksey, Mixail qizlari: Yevgeniya, Aleksandra
Onasi	Yevgeniya Poroshenko
Otasi	Oleksiy Poroshenko
Kasbi	iqtisodchi
Maʼlumoti	Taras Shevchenko nomli Kiyev universiteti
Mukofotlari	Andoza:II darajali xizmatlari uchun ordeni Andoza:III darajali xizmatlari uchun ordeni Andoza:Fuqarolik xizmatlari uchun katta xoch ordeni

Poroshenkoning ichki siyosati ukrain tilini, ukrain milliyligini, inklyuziv kapitalizmni, dekommunizatsiyani va maʼmuriy buyruqbozlikni bartaraf ettirishni ilgari surdi. 2018-yilda Poroshenko Ukraina cherkovlarini Moskva Patriarxiyasidan ajratib turuvchi avtokefal Ukraina pravoslav cherkovini yarata oldi. Uning prezidentligi uch soʻzdan iborat shiorga aylangan boʻlib, uni ham tarafdorlari, ham muxoliflari ishlatgan: armiya, mova, vira (inglizcha: qurol, til, eʼtiqod)^[7].

Poroshenko Oliy Radaning deputati, Yevropa birdamligi partiyasi yetakchisi. Hukumat ishidan tashqari taniqli ukrainalik oligarx hisoblanadi. Uning eng taniqli brendi Roshen yirik qandolatchilik kompaniyasi boʻlib, unga „Shokolad qiroli“ laqabi berilgan. 2021-yil noyabr oyida oligarxlarga qarshi qonunchilikka rioya qilish uchun, 5 kanal telekanalini sotishga majbur boʻlgan^[8]. U ishlab chiqarish, qishloq xoʻjaligi va moliya sohalaridagi biznes-xoldinglari koʻlami, prezidentlikka qadar hukumatdagi bir necha marta ishlagan siyosiy taʼsiri va nufuzli ommaviy axborot vositalariga egaligi tufayli oligarx hisoblanadi^[9].

Oilasi

Pyotr Poroshenko 1965-yil 26-sentabrda Ukrainaning janubi-gʻarbidagi Odessa viloyatida, asosan bolgarlar yashaydigan Bolgrad shahrida etnik ukrain oilasida tugʻilgan. Poroshenkoning otasi Oleksiy Poroshenko [de; uk; ru] (1936–2020), muhandis, keyinchalik Ukraina SSRdagi koʻplab zavodlarni boshqargan davlat amaldori^[10]. Uning onasi Yevgeniya Sergievna Xrixorchuk (1937–2004) haqida maʼlumot kam, biroq ukraina gazetasi uning buxgalter boʻlib, buxgalteriya kasb-hunar va texnik maktabida dars berganini aytgan^[11]. Bolaligi va yoshligini Tiginada (Moldova Sovet Sotsialistik Respublikasi, hozir Bender nomi bilan tanilgan va de-fakto tan olinmagan Dnestrboʻyi davlatning nazorati ostida) oʻtkazgan^[12][13]. Otasi Oleksiy mashinasozlik zavodiga rahbarlik qilgan va rumin tilini oʻrgangan^[12][14].

1984-yilda Poroshenko tibbiyot fakulteti talabasi Maryna Perevedentsevaga (1962-yilda tugʻilgan) uylandi^[15]. Ularning birinchi oʻgʻli Oleksiy 1985-yilda tugʻilgan. Yana ikkita farzandi 2000 va 2001-yillarda tugʻilgan^[15].

Poroshenkoning oʻzidan sakkiz yosh katta akasi Mixaylo 1997-yilda avtohalokatda vafot etgan^[16].

Biznesi

1993-yilda Poroshenko otasi Oleksiy va Kiyevdagi avtoyoʻl institutidagi hamkasblari bilan birgalikda qandolat va avtomobil sanoatiga (shuningdek, keyinchalik boshqa qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini qayta ishlashga) ixtisoslashgan „UkrPromInvest“ Ukraina sanoat va investitsiya kompaniyasini yaratdi^[17]. Poroshenko kompaniya tashkil etilganidan 1998-yilgacha kompaniyaning bosh direktori boʻlgan. Parlamentga kirishi munosabati bilan faxriy prezident unvonini saqlab qolgan holda, bosh direktorlikni otasiga topshirgan^[17].

Uning biznes xoldinglari roʻyxatida eng koʻzga koʻringani boʻlmasa-da, nizoga sabab boʻlgani Lipetskdagi qandolat fabrikasidir. Rossiyaning Ukrainaga bosqini (2014-yildan hozirgi kungacha) tufayli fabrika musodara qilingan. Sevastopol zavodi (Sevmorzavod) 2014-yilda Qrimning Rossiyaga zoʻrlik bilan qoʻshib olinishidan keyin musodara qilingan.

2012-yil mart oyida Forbes jurnali uni 1 milliard AQSh dollari bilan milliarderlar roʻyxatiga 1153-oʻringa Forbes kiritdi^[18]. 2015-yil may oyi holatiga koʻra, Poroshenkoning boyligi taxminan 720 million AQSh dollarini tashkil qilgan. Rossiyaning Roshen mahsulotlarini taqiqlashi va Ukraina iqtisodiyotining yomon ahvoli tufayli boyligining 25 foizini yoʻqotdi^[19][20].

Prezidentlikka saylanganidan keyin, Poroshenko milliarder maqomini yoʻqotdi^[21][22].

Poroshenko siyosiy faoliyatini boshlashi bilan oʻz ulushini maqsadli jamgʻarmaga topshirganini aytdi^[23].

• Bogdan guruhi (Poroshenko oʻz ulushini 2007-2009-yillardagi moliyaviy inqirozdan keyin ishlab chiqarish qulashi munosabati bilan sotgan), markazi Cherkassida joylashgan.
• Roshen guruhi.
• 5-kanal va Priamyi telekanallari (u Priamyi bilan mulkiy munosabatlarni rad etadi).
• Kievdagi Kuzniya va Rybalskomu kemasozlik zavodi.
• International Invest Bank, trast orqali va Ihor Kononenko bilan birgalikda egalik qiladi
• Ukrprominvest-Agroxolding.
  • Xaysin yaqinidagi Zoria Podillia agrar kompaniyasi qand lavlagidan shakar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan.
  • Podilliya
  • MAS-Agro
  • Axrofirma „Dneproarolan“
  • Agrofirma „Ivankivtsi“
• Sevastopol kemasozlik zavodi (2015-yilda Qrimdagi Rossiya hokimiyatining reydi tufayli musodara qilingan).

Manbalar

1. „Poroshenko takes on Ukraine’s oligarchs“. Financial Times. Qaraldi: 2024-yil 2-yanvar.
2. „Profile: Ukraine's President Petro Poroshenko“ (en-GB). BBC News (2014-yil 31-mart). Qaraldi: 2024-yil 2-yanvar.
3. „Poroshenko yangi ish topdi“. kun.uz.
4. O Petre Poroshenko v „LІGA.Dose“
5. „Порошенко, Петр — министр экономического развития и торговли Украины“ (ru). Лента.ру. 2013-yil 7-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 13-yanvar.
6. „Протокол Центральноï виборчоï комiсiï“ (deadlink). 2014-yil 25-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 25-iyun. (Wayback Machine saytida 2014-06-25 sanasida arxivlangan)
7. Nathan Hodge. „Ukraine election: Country's president is running against - Vladimir Putin“. CNN (2019-yil 31-mart). Qaraldi: 2022-yil 16-fevral.
8. Ukraineʼs Former President Sells TV Channels Following Passage Of 'Oligarch' Bill, Radio Free Europe; November 9, 2021.
9. „Zelensky v oligarchs: Ukraine president targets super-rich“ (en-GB). BBC News (2021-yil 21-may). Qaraldi: 2021-yil 18-dekabr.
10. (ukraincha) Poroshenkoʻs father died Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh., Ukrayinska Pravda (16 June 2020)
11. {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“ (uk). Vinbazar (2014-yil 5-iyun). 2021-yil 14-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 9-noyabr.
12. All In The Family: The Sequel Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh., Kyiv Post (7 October 2016)
13. Marcin Kosienkowski. „Continuity and Change in Transnistria's Foreign Policy after the 2011 Presidential Elections“. Academia.edu (2012). 2021-yil 14-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 2-dekabr.
14. Bănilă, Silviu. „Petro Poroșenko VORBEȘTE în LIMBA ROMÂNĂ“ (ro). Gândul (2014-yil 26-oktyabr).
15. Tadeusz A. Olszański. „Poroshenko, President of Ukraine“. OSW, Poland (2014-yil 28-may). 2016-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-mart.
16. (ruscha)/(website has automatic Google Translate option) Short bio Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh., LIGA
17. Tadeusz A. Olszański. „Poroshenko, President of Ukraine“. OSW, Poland (2014-yil 28-may). 2016-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-mart.
18. Brian Bonner. „Eight Ukrainians make Forbes magazine's list of world billionaires“. Kyiv Post (2012-yil 8-mart). 2008-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 8-mart.
19. „Billionaire No More: Ukraine President's Fortune Fades With War“. Bloomberg Business (2015-yil 8-may). 2015-yil 26-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-may.
20. {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. Vitaliy Sych. „{{{title}}}“ (ru). Novoe Vremia (2015-yil 30-oktyabr). 2016-yil 11-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-mart.
21. „Poroshenko lost billionaire status during presidency – media“ (en). unian.info (2019-yil 20-may). 2021-yil 14-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 21-may.
22. „Alle schimmige geldstromen belastingontwijkende President Oekraïne in één handig overzicht“ (2016-yil 24-noyabr). 2017-yil 15-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 9-iyul.
23. Tadeusz A. Olszański. „Poroshenko, President of Ukraine“. OSW, Poland (2014-yil 28-may). 2016-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-mart.