From Wikipedia, the free encyclopedia
Oʻzbekiston kinematografiyasi – Oʻzbekiston kino sanʼati va kino sanoati. Uning asosini „ Oʻzbekfilm“ kinostudiyasi tashkil etadi.
Ushbu sahifani Oʻzbekiston kinosi bilan birlashtirish taklif etiladi. (munozara) |
Hozirgi Oʻzbekiston hududida kinofilmlarning birinchi namoyishi 1897-yilda Toshkentda boʻlib oʻtgan. Xudoybergan Devonov ( 1879-1940) oʻzbek kinosining asoschisi hisoblanadi. Devonov Xorazmning tarixiy diqqatga sazovor joylari: minoralar, masjidlar va boshqa yodgorliklarni suratga olib, ekranda namoyish etgan 1908-yil oʻzbek kinosining tugʻilgan yili hisoblanadi.
1925-yilda Buxkino hamkorligida „Oʻlim minorasi“ filmini suratga oldii. Oʻsha yili „Sharq yulduzi“ kinofabrikasi ochilib, 1958-yilda unga „Oʻzbekfilm“ deb nom berildi.
Yillar davomida studiyada Komil Yormatov, Nabi Ganiyev, Latif Fayziev, Zagid Sobitov, Ravil Botirov, Elyor Ishmuhamedov, Uchqun Nazarov, Shuhrat Abbosov, Ali Hamraev va boshqalar ijod qildi. Klassik kinofilmlar qatoriga „Tohir Zuhra“, 'Nasriddin Buxoroda", „Maftuningman“, „Mahallada duv-duv gap“,"Oʻtkan kunlar"[1] filmlari kiradi. Rejissyor Yusup Raziqovning fikricha, „Toshkent – non shahri“ filmi kinostudiyaning eng katta yutugʻidir[2].
1972-yilda „Oʻzbekiston kino muzeyi“ tashkil etildi[3].
1970-1980-yillarda Sh. R.Rashidov koʻmagida uchta yirik tarixiy serial suratga olindi: Ular Odil Yoqubov asari asosida „Ulugʻbek xazinalari“, Oybek romani asosida 10 qismli „Alisher Navoiy“ videofilmi, 17 qismli Kamil Yashin romani asosida „Olovli yoʻllar“
1990-yilda Pirimqul Qodirov romani asosida 10 qismli „Bobur“ tarixiy seriali tayyorlandi.
„Sotsialistik voqelik“ davrini qayta koʻrib chiqish 80-yillar oxiridagi filmlardan („Siz kimsiz?“, „Tosh but“, „Askar ertagi“, „Yovvoyi“) boshlanib, birinchi ilmiy fantastika filmi „Abdullajon, yoki Stiven Spilbergga bagʻishlangan“ (1991-yil, rejissyor Zulfiqor Musoqov) va „Tonggacha“ filmlaridir. Bu davrga kelib kinematografiya sohasida burilish yuz berdi, bu esa Yusup Roziqovning „Notiq“, „Oʻrtoq Boykenjaev“ kabi filmlarining paydo boʻlishiga olib keldi. 1998-yildan boshlab kino sanʼati rivojining ikkinchi bosqichi boshlandi, bu milliy uslubni tanlash bilan tavsiflanadi ("M. Abzalovaning „Chimildiq“, S. Nazarmuhamedovning „Chayongul“, M. Radjabovning „Parij momo“, „Dilhiroj“, Yusup Raziqovning „Yodgor“, H. Nasimovning „Yodgor“, Yolqin Toʻychiev va Ayub Shaxobutdinovning „Qordagi lola“[4] „Bir tush uchun“).
Zamonaviy kino jarayonining oʻziga xos jihati shundaki, oʻzbek filmlari namoyish etiladigan kinoteatrlarga tashrif buyuradigan yoshlarning katta auditoriyasi shakllangan. Bu bosqichga kelib bir qattor filmlar kinofestivallarga qatnasha boshlaydi: „Yoʻl boʻlsin“ (2006, rejissyor Tamara Kamalova[5]), „Vatan“, „Chashma“ (Manba), „Yurt“, „Osmondagi yigitlar“, „Xotira“, „Sogʻinch“ soxili", „Oidina“, "PS "[6]. Mashhur prokat filmlari: „Romeo va Juletta“, „Boivaccia“, „Ketma“[1] filmlari shular jumlasidandir.
Murod Radjabov suratga oligan „Super kelinchak“ va „Ichkuyov“ komediyalari soʻnggi filmlari edi. Kinoshunos Gulnora Abikeevaning fikricha, oʻzbek kinosi „filmlar soni sifatdan ustun turadigan“ Hindiston tajribasiga qaratilgan. Oʻzbek kinosining klassikasi Shuhrat Abbosovning fikricha, „hali ham kuchli ziddiyat, gʻoyalar qarama-qarshiligi boʻlmagan filmlar chiqarilmoqda“[2]. Tanqidchi Rozika Mergenbayeva "Kim kamida 10 ming AQSH dollari topsa, kinofilm suratga olishi mumkin, kino mutaxassislari ularni „xon-taxta“ – kesish taxtasi deyishadi, yaʼni shoshilinch pirogdek tayyorlanadi", deb taʼkidlaydi[7].
Maʼlumotlarga koʻra2008-yilda „Milliy seriya“ davlat dasturi qabul qilinib, buning uchun Toshkent shahrida studiya qurilgan[2].
Rejissyor Ayub Shaxobiddinovning „Jannat maskanim“ („Parizod“) filmi 2012-yilda „ Kinoshok“festivalining Gran-prisi bilan taqdirlangan[8] .
Hujjatli filmlar „Oʻzbekfilm“dan tashqari „Oʻzbektelefilm“, „Oʻzkinoxronika“ kinostudiyalari va tijorat kinostudiyalarida ham suratga olinmoqda[1].
Birinchi animatsion qoʻgʻirchoq filmi 1965-yilda yaratilgan va „6x6 kvadratda“ deb nomlangan, „Jasur chumchuq“ animatsion multfilmi 1969-yilda ekranga chiqarilgan[9] . „Oʻzbekfilm“ kinostudiyasida bolalar uchun multfilmlar suratga olingan: „Sehrli koʻylak“ (1980), „Moviy fil bolasi“ (1976), „Kva-Kva“ kvarteti (1977), „Sehrli anor haqidagi ertak“ (1982), „Koʻhna Usto ertaklari“ (1986) va kattalar tomoshabinlari uchun esa: „Yomgʻir yogʻadi“ (1984), uning prodyuseri Sergey Alibekov .
Mustaqillik yillarida asosan milliy mavzularga bagʻishlangan saksondan ortiq multfilm yaratildi. „Kulol“ („Kulol“) filmi xalqaro festivallarning nufuzli mukofotlari bilan taqdirlangan; „Bor, baraka“, „Bukri oshiq“, „Ur, toʻqmoq“, „Ikki qushni va qovun“[10]. Animatsiya sohasida 2010-yilga kelib „Oʻzga sayyoralik mehmon“ nomli birinchi 3D multfilmi suratga olingan[11]. 2011-yilda adabiy asarlar, xalq ertak va rivoyatlariga asoslangan „Shiroq afsonasi“, „Goʻzal qoʻgʻirchoq“, „Joʻraxon“, „Zumrad va Qimmat“, „Ishonmaysan“ multfilmlari tayyorlandi[12] .
2004-yilda „Oʻzbekkino“ davlat aksiyadorlik kompaniyasi „Oʻzbekkino“ Milliy agentligiga aylantirildi. Xuddi shunday vaziyatda „Qoraqalpoqkino“ agentligi[13] vujudga keldi. „Oʻzbekkino“ning „Oʻzbekfilm“, „Oʻzkinohronika“, „Qoraqalpoqfilm“ kinostudiyalari, „5-studiya“ EMTO, shuningdek, 14 ta hududiy boʻlinmalari mavjud. Bundan tashqari, kinematografiya sohasida kino va videomahsulotlar yaratish bilan shugʻullanuvchi 700 ga yaqin korxona, studiya va ijodiy uyushmalar roʻyxatga olingan[6] .
Yirik kinoteatrlardan biri Toshkentdagi Alisher Navoiy nomidagi kino saroyidir. Bu 11 ta kinozal oʻz ichiga 5 mingga yaqin tomoshabinni sigʻdira oladi[6]. 2022-yil sentyabr holatiga koʻra, Oʻzbekistonda 99 ta kinoteatr ishlaydi[14].
2019-yilda Firdavs Abduxoliqov „Oʻzbekkino“ bosh direktori etib tayinlanishi bilan[15] Oʻzbekiston kinematografiyasida tub islohotlar boshlandi. 2020-yilda respublikamizning 200 ga yaqin taniqli kinematograflari ochiq murojaat eʼlon qilib, unda barcha soha vakillarini milliy kino muammolarini hal etishda birlashishga va boshlangan islohotlarni qoʻllab-quvvatlashga chaqirdi[16]. Islohotlar, jumladan, taniqli rejissyorlar Ali Hamroev va Qamara Kamalovalar tomonidan qoʻllab-quvvatlandi. Oʻzgarishlarning maqsadga muvofiqligi va sifatiga shubhalarni rejissyor Zulfiqor Musoqov „Multiplikatsion filmlar kinostudiyasi“ DUK, „Respublika kinoprokat markazi“, „Kinochilar uyi“ va „Kino sanoati xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish markazi“ faoliyatlari tugatilishidan afsuslanib, oʻzgarishlarning maqsadga muvofiqligi va sifatiga eʼtiroz bildirdi[17]. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2021-yil aprel oyida „Kino sanʼati va kino sanoatini sifat jihatidan yangi bosqichga koʻtarish va sohani davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida“gi farmonni imzolash orqali islohotlarni boshlashga yoʻl ochdi[18]. Farmonga muvofiq, „Oʻzbekkino“ Milliy agentligi Oʻzbekiston Kinematografiya agentligi deb qayta nomlandi, hududida yozgi kinoteatr barpo etilgan Kinochilar uyi rekonstruksiya qilindi hamda har yili oʻtkaziladigan „Ipak yoʻli durdonasi“ Toshkent xalqaro kinofestivali Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasi xalqaro kinofestivalining davomchisi sifatida taasis etildi va 24 yillik tanaffusdan soʻng ilk bor 2021-yil kuzida Toshkentdagi rekonstruksiya qilingan Kinochilar uyida boʻlib oʻtdi[19].
2021-yilda BDKIning Toshkentda birinchi xorijiy filiali ochildi. Timur Bekmambetov bilan birgalikda Toshkentda animatsion filmlar maktab-studiyasi ochildi, uning oʻquvchilari „Xoʻja Nasriddin“ multfilmini ishlab chiqarish jarayonlarida qatnashmoqda[20]. 2022-yilning kuzida Kinochilar uyida MDHdagi eng yirik DCP ekrani oʻrnatildi va „Oʻzbekfilm“ kinokonsernining eng yangi panoramali pavilyoni taqdimoti boʻlib oʻtdi[21]. U yerda Bahodir Yalangtush haqida tarixiy film suratga olish ishlari olib borilmoqda[22].
Soʻnggi uch yil ichida Oʻzbekistonda bir vaqtning oʻzida bir nechta yuqori sifatli filmlar suratga olindi, ular xalqaro mukofotlarga nomzod boʻlgan.
Soʻnggi ikki yilda Oʻzbekiston Kinematografiya agentligi Prezident qaroriga muvofiq xorij kinoijodkorlari bilan hamkorlikni rivojlantirmoqda. Birgalikda ishlab chiqarish boʻyicha kelishuvlar, jumladan, Belarus[29], AQSH[30], Italiya[31], Rossiya[32], Qozogʻiston[33], Qirgʻiziston[34], Yaponiya[35], Tojikiston[36] vakillari bilan imzolandi[37]. .
„Oʻzbekkino“ sayti xabariga koʻra, quyidagi filmlar YuNESKO jamgʻarmasiga kiritilgan:
Yil | Nomi | Original nomi | Rol | |
---|---|---|---|---|
1933-yil | f | Перед рассветом | O’tgan tong | Soib Xo'jayev, Afandixon, Mirshohid |
1937-yil | f | Клятва | Qasam | Asad Ismatov, Bobojonov Yatim |
1943-yil | f | Насреддин в Бухаре | Nasriddin Buxoroda | Lev Sverdlin |
1945-yil | f | Тахир и Зухра | Tohir va Zuhra | Gʻulom Aglayev, Yulduz Rizayeva |
1948-yil | f | Алишер Навои | Alisher Navoiy | Razoq Hamrayev, Asat Ismatov |
1962-yil | f | Ты не сирота | Sen yetim emassan | Lutfixonim Sarimsoqova, Obid Jalilov |
1967-yil | f | Нежность | Muloyim | Родион Нахапетов, Рустам Сагдуллаев, Мария Стерникова |
1968-yil | f | Ташкент — город хлебный | Toshkent – non shahri | |
1969-yil | f | Минувшие дни | O’tgan kunlar | Ульмас Алиходжаев, Gulchehra
jamilova, Abbos Bakirov |
1971-yil | f | Без страха | Qo’rqmas | Rustam Sa'dullayev, Якуб Ахмедов, Bolot Beyshenaliyev |
1974-yil | f | Абу Райхан Беруни | Abu Rayhon Beruniy | Po'lat Saidqosimov, Baxtiyor Shukurov, Раззак Хамраев |
1975 | f | Горькая ягода | Chuchuk olho’ri | Shohida G'ofurova |
1975 | f | Человек уходит за птицами | Insonlar qushlar ortidan ketmoqda | Джаник Файзиев, Дилором Камбарова |
1977-yil | f | Озорник | Shum bola | Abduraim Abduvaxobov, Saidkarim Saidobidov, Hamza Umarov |
1982-yil | f | Юность гения | Yoshlik davri | Baxtiyor Zokirov, Furqat Fayziyev, Ota Muhammadjonov |
1989-yil | f | Сиз ким сиз? (Кто Вы?) | Siz kimsiz | Baxtiyor Zakirov, Elyor Nosirov, To'lqin Tojiyev |
1991 | f | Абдулладжан, или Посвящается Стивену Спилбергу | Abdullajon | To'ti Yusupova, Rajab Adashev |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.