Mustaqillik maydoni
Toshkent shahridagi maydon From Wikipedia, the free encyclopedia
Mustaqillik maydoni – Toshkentning markaziy maydoni. Poytaxt aholisining ommaviy tantanalari va boshqa tadbirlar oʻtkaziladigan joy. Oʻzbekiston, Navoiy va Sharof Rashidov koʻchalari oraligʻida, Anhor kanali sohilida joylashgan. Maydon perimetral tarzda qurilgan. 1917-yilgacha Sobor maydoni, 1917–66-yillarda Qizil maydon, 1966–91-yillar Lenin nomidagi maydon, Oʻzbekiston mustaqillikka erishgach, 1992-yildan Mustaqillik maydoni deb atala boshlagan[1]. Ansambl meʼmoriy uslub va koʻlami jihatidan yaxlit turli maʼmuriy binolardan iborat. Bir necha marta rekonstruksiya qilingan. Hukumat uyining dastlabki loyihasi (1931, meʼmorlar V. Arxangelskiy, A. Petlina va A. Sidorov) oʻrta asr mahobatli meʼmoriy shakl yoʻnalishida (serustunli, ravokli, mayda gumbazli) boʻlgan. Keyinchalik mumtoz va milliy meʼmoriy anʼanalar oʻzlashtirilgan holda order tizimi yoʻnalishi amalga oshirilgan (meʼmorlar A. Boboxonov, V. Volchak, S. Polupanov) va zamonaviylik ruhi berilib qayta ishlangan (1946, 1954–65). Hozirgi kunda bu binolar oʻrnida yangi bino barpo etilishi loyixalashtirilmoqda.
Mustaqillik maydoni | |
|---|---|
 | |
| 41°18′40″N 69°15′45″E | |
| {{{tuman_turi}}} | Yunusobod |
| Asos solingan | 1930-yil |
| Avvalgi nomlari | Qizil maydon, I. Lenin nomidagi maydon |
|
| |
.jpg)
1865-yilda Toshkent Rossiyaga qoʻshib olingandan soʻng shaharning rus maʼmuriyati Anhor kanalining narigi tomonidagi eski shahardan yangi Yevropa shahrini qurishga kirishdi. Yangi shahar qurilishi reja asosida amalga oshirilgan boʻlib, unda shahar koʻcha va maydonlarining markaziy-radial tartibi koʻzda tutildi.
Anhorning chap qirgʻogʻida, Toshkent qoʻrgʻonining va eski shaharning Qoʻymas darvozasi roʻparasida Turkiston general-gubernatorining keng bogʻli „Oq uy“ binosi qad rostlagan edi.
„Oq uy“ oldidagi maydon „Sobor maydoni“ nomini oldi, keyinchalik gubernator saroyi oldidagi maydonning narigi tomonida Spaso-Preobrajenskiy sobori qad rostladi.
1930-yillarning boshlarida hokimiyat qarori bilan sobor buzib tashlandi va maydonga „Qizil maydon“ nomi berildi.
1930-yilda Toshkentni umumiy rekonstruksiya qilish rejasiga muvofiq, general-gubernatorlik uyi oʻrnida meʼmor S.Polupanov loyihasi boʻyicha Oʻzbekiston SSR Xalq Komissarlari Soveti binosi qurildi.
1934-yil 24-yanvarda Oʻzbekiston SSR Sovetlari Markaziy Ijroiya Qoʻmitasining Qizil maydonda, Oʻzbekiston SSR Xalq Komissarlari Soveti binosi oldida V. I. Lenin haykali oʻrnatish toʻgʻrisida qaror qabul qildi[2]. Moskvalik haykaltarosh B. D. Korolev[3] loyihasi boʻyicha yaratilgan yodgorlikning ochilishi 1936-yil 15-noyabrda Oʻzbekiston Sovetlarining navbatdan tashqari VI qurultoyi delegatlari ishtirokida boʻlib oʻtdi[4]. 1936-yilda V. I. Lenin haykal oʻrnatilgan va 1975-yil haykal qayta ishlangan.
1952–1954-yillarda Toshkentning Qizil maydoni rekonstruksiya qilindi. Rekonstruksiya jarayonida Oʻzbekiston SSR Vazirlar Soveti binosiga oʻzbek milliy meʼmorchiligi binolariga xos elementlar bilan oʻzgartirish kiritildi. Haykaltarosh B. D. Korolev loyihasi tomonidan yasalgan yodgorlik Urganch shahriga koʻchirildi. Oʻzbekiston SSR Vazirlar Soveti binosi oldida esa 1956-yil 30-aprelda haykaltarosh M. G. Manizer tomonidan V. I. Lenin haykali oʻrnatildi[5].
1956-yilda Toshkentdagi Qizil maydon V. I. Lenin maydoni nomi bilan oʻzgartirildi.
1965-yilda maydonning janubiy tomonida, Leningrad koʻchasi boʻylab joylashgan uylar oʻrnida Oʻzbekiston SSR Vazirlar Sovetining „beton-shisha“ uslubidagi yangi zamonaviy binosi qurila boshlandi. 1967-yilda meʼmorlar (B. Mezentsev loyiha rahbari, A. Yakushev, B Zaritskiy, E. Rozanov, L. Adamov, V. Shestopalov va Yu. Korostelev) binoni qurib bitkazishdi. Maydon yangi meʼmoriy va badiiy dizaynga ega boʻldi[6].
1966-yil Toshkent zilzilasidan keyin maydon tubdan qayta rekonstruksiya qilingan (meʼmorlar S. Odilov, L. Adamov va boshqalar). Choʻziq suv havzasiga ega boʻlgan baland terrasa va uning pastidagi sharshara maydonni baland va past sathlarga ajratadi. Oʻzbekiston mustaqillikka erishgach, Lenin qaykali olib tashlandi, oʻrniga 1992-yilda Mustaqillik va ezgulik monumenti oʻrnatildi. Maydonda maʼmuriy binolar (OʻzR Vazirlar mahkamasi, Fizkultura va sport davlat qoʻmitasi, sanʼatshunoslik instituti, 20 qavatli vazirliklar joylashgan bino va boshqalar) bor. 1999-yil 16-fevral voqeasidan keyin Mustaqillik maydonidagi vayron boʻlgan maʼmuriy binolar qayta qurilib, atrofi obodonlashtirildi.
Mustaqillik maydonidagi koʻndalang yoʻlka Xotira maydoniga olib boradi. Xotira maydonidagi yodgorlik mahalliy meʼmorlik anʼanalari asosida ayvon va serhasham qator ustunlar bor. Devorlariga kitob sahifalari shaklida 1941–45-yillar urushida halok boʻlgan oʻzbek oʻgʻlonlarining roʻyxati berilgan. Urushda halok boʻlganlar xotirasiga „Motamsaro ona“ haykali oʻrnatilgan va uning oldida mangu olov yonib turadi.
Mustaqillik maydoni yaqinida, „Mustaqillik maydoni“ metro bekati joylashgan. Maydon turli daraxt va gullar bilan koʻkalamzorlashtirilgan[7].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
