Mehmed II Fotih

Mehmed II Fotih (1432-1481) — usmonlilar sulolasiga mansub turk sultoni (1444-46, 1451-81). Murod II ning 4-farzandi. M. II F. turk, arab, fors, yunon, slavyan tillarini bilgan. Turk qoʻshinlarining yurishiga shaxsan qoʻmondonlik qilib, jahongirlik siyosati yurgizgan. 1452-yilning martida M. II F. buyrugiga binoan, Bosforning Osiyo qismida Boyazid I Yildirim tomonidan barpo etilgan Ana-doʻlihisorning qarama-qarshisida, yaʼni Bosforning Yevropa qismida Ru-melihiyura quriladi. Natijada Bosfordan suzib oʻtayotgan xorijiy kemalarni bojxona tekshiruvidan oʻtkazish imkoniyati tugʻiladi. 1453-yilning martida M. II F. 150 ming kishilik qoʻshin, 80 harbiy kema va 300 dan ortiq yuk kemalari bilan Vizantiya poytaxti Konstantinopol tomon yurish boshlagan. Qirq kunlik (18-aprel — 29-may) qamaldan soʻng shahar zabt etilgan. Konstantinopolning turklar tomonidan zabt etilishi yakunlanadi. Konstantinopolning qulashi Vizantiya imperiyasiga xotima yasagan va, aksincha, Usmonli turk imperiyasini jahondagi eng qudratli saltanatlardan biriga aylanishiga olib kelgan. Shahar turkcha Islomboʻl deb nomlana boshlagan. M. II F. shundan soʻng Bolqon hamda Markaziy Yevropa mamlakatlarini zabt etishga kirishgan. Dastlab u Serbiyaga zarba bergan, ammo, 1456-yilning 27-iyulida Belfad ostonasvda Yanosh Xu-nyadi lashkari bilan boʻlgan jangda magʻlubiyatga uchragan. 1459-yil turklar Serbiyani, 1460-yil Moreyani, 1463-yil Bosniyani, 1476-yil Valaxiyani, 1478—79 yil Albaniyani oʻz tasarrufiga kiritganlar. M. II F. 10 yildan ziyod muddat davomida Karaman beyi hamda Oq qoʻyunli davlati hukmdori Uzun Hasanga qarshi siyosiy kurash olib borib butun Kichik Osiyoda oʻz hokimiyatini oʻrnatgan. 1475-yil M. II F. Kafa, Kerch, Sudak singari Qora va Azov dengizi boʻylaridagi shaharlarni istilo etib, Qrim xonligini oʻziga vassal qilgan. 1461-yil savdo yoʻlidagi mu-him yunon davlati Trapezund (Trabzon) ni M. II F. jangsiz egallagan. Turk qoʻshinlarining zafarli yurishlari M. II F.ni Yevropaning Vengriya, Italiya, Germaniya kabi davlatlari hududlarini ham istilo qilish rejasini tuzishga ruhlantirgan. 1480-yil 300 kemaga joylashgan 100 ming nafar qoʻshin Jan. Italiyaning Otrango shahri tomon yoʻl oladi va uni 2 haftalik qamaldan soʻng qoʻlga kiritgan. Shahar aholisining yarmi qirib tashlanib, 8 minggi qulga aylantirilgan. Shunga qaramay, M. II F. ning ushbu yurishi muvaffaqiyatsizlikka uchragan. Italyanlar kuchlarini bir yerga jamlab turklarga bir qancha kuchli zarbalar berishgan. M. II F. taxt vorisi Boyazid II buyrugʻiga muvofiq, xos tabibi tomonidan zaharlab oʻldirilgan. M. II F. davrida Usmonli turk imperiyasining ilk qonunlar majmu-asi („Qonunnoma“) tuzilgan. M. II F. harbiy va maʼmuriy boshqaruv islohoti oʻtkazib, armiya va davlatni mustahkamlagan. U olim va fuzalolarga homiylik qilgan, qurilish ishlariga katta eʼtibor bergan, hukmronligi davrida mamlakatda 380 ta masjid qurdirgan, Istanbul untiga asos solgan. M. II F. fors, yunon va arab adabiyotini yaxshi bilgan, oʻzi ham „Avniy“ taxallusi bilan sheʼriy devon bitgan.

Mehmed II Fotih Sulton Mehmed
Qaysar-i Rum Abu'l Fath Fotih
7-usmoniylar sultoni
Birinchi saltanati
Saltanat	1444-yil avgust — 1446-yil iyul
Oʻtmishdoshi	Murod II
Davomchisi	Murod II
Ikkinchi saltanati
Saltanat	1451-yil 3-fevral — 1481-yil 3-may
Oʻtmishdoshi	Murod II
Davomchisi	Boyazid II
Tugʻilishi	30-mart 1432-yil Edirne, Rumeli viloyati, Usmoniylar imperiyasi
Vafoti	3-may 1481-yil(1481-05-03) (49 yoshda) Hünkârçayırı, Gebze, Usmoniylar imperiyasi
Dafn etilgan joy	1481-yil 22-may Fotih masjidi, Istanbul, Usmoniylar imperiyasi
Turmush oʻrtogʻi	Emine Gülbahar Hatun Gülşah Hatun Hatice Hatun Sitti Mükrime Hatun Çiçek Hatun
Farzandlari	Boyazid II Shahzoda Mustafo, Jem Sulton, Gevherhan Hatun
Otasi	Murod II
Onasi	Humo Xotun
Dini	Sunni Islom
{{{signature_type}}}

Adabiyot

• Novichev A. D., Istoriya Tursii, t. 1-4, L., 1963-78; Petrosyan Yu. A., Osmanskaya imperiya. Mogushestvo i gibel, M., 1990; Ransimen S, Padeniye Konstantinopolya v 1453 godu, M., 1983.^[1]

Manbalar

1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.