Haft avrang
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Haft avrang (forscha: هفت اورنگ, maʼnosi „Yetti taxt“) – fors shoiri Abdurahmon Jomiyning 1468—1485-yillarda yaratgan asari. Jomiy yettita dostondan iborat asari masnaviy yoʻnalishida yozilgan:
| Asl nomi | forscha: هفت اورنگ |
|---|---|
| Muallif(lar) | Abdurahmon Jomiy |
| Til | Forscha |
| Janr(lar)i | masnaviy |
Haft avrang nomining oʻzi „Katta ayiq“ (دب اکبر) yulduzlarini tashkil qiluvchi yetti yulduzga ishora qiladi.
Yetti masnaviyning zamirida din, falsafa va soʻfiylik odob-axloqi yotadi.
1556—1565-yillarda Mashadni boshqarib turgan chogʻida Shoh Tahmasp I ning jiyani va kuyovi shahzoda Sulton Ibrohim Mirzo oʻzining rassom va xattot atelyesiga „Haft avrang“ning dabdabali tasvirlangan nusxasini yaratishni topshirib, ulardan birini yaratdi. Fors miniatyurasining shubhasiz durdona asarlari, hozirda Vashingtondagi Freer sanʼat galereyasida joylashgan va Freer Jami nomi bilan mashhur[1].
Qoʻlyozmaning asrlar va bir qancha imperiyalar boʻylab bosib oʻtgan yoʻlini uning sahifalaridagi rasmiy muhrlar va Fors, Hindiston va Yevropaning maʼlum davrlari va joylariga xos boʻlgan materiallar va uslublardagi oʻzgarishlar orqali kuzatish mumkin.
Dastlab Ibrohim Mirzo qoʻlyozmani yaratishni Shoh Tahmasp I toʻyi nishonlash uchun topshirgan boʻlishi mumkin. Jomiyning yetti masnaviyidagi ishqiy va falsafiy mavzular yaqinda turmush qurgan kishiga sovgʻa sifatida oʻrinli boʻlar edi. Qoʻlyozmaning yaratilishiga kamida beshta xattot hissa qoʻshgan: Shoh Mahmud Nishopuriy, Rustam Ali, Muhibb Ali, Molik ad-Daylamiy va Ayshiy ibn Ishratiy. Shuningdek, u uch xil shaharda: Mashhad, Qazvin va Hirotda koʻchirilgan. Shaxsiy hissalar birlashtirilib, yigʻilgach, qoʻshimcha bezak qoʻshilgan. Qoʻlyozma yettita sheʼrning koʻplab illuminatsiyalarini, jumladan, batafsil meʼmorchilik sozlamalari va ideallashtirilgan figuralarning murakkab tartiblarini aks ettiruvchi 28 ta toʻliq sahifali rasmlarni oʻz ichiga oladi[2].
Koʻchirilganlik haqidagi birinchi maʼlumotni bir nechta muhr bosilgan sahifada topish mumkin, bu esa taxminan 1609-yilda Safaviylar shohi Abbos I qoʻlyozmani Ardabildagi sulolalar ziyoratgohiga hadya qilganini koʻrsatadi[2].
Taxminan XVII asr oʻrtalarida qoʻlyozma Hindistondagi Boburiylar davlatiga yoʻl oldi. Tekshiruv yozuvlari va koʻproq muhr taassurotlari boʻlgan sahifa oxirgi folioga qoʻshilgan boʻlib, unda Shoh Jahon I (hukmdorlik yillari 1628-1658) va uning vorisi Avrangzeb (h.1658-1707) haqida soʻz boradi[2].
Olimlarning fikricha, u XVIII-XIX asr oxirlarida hozirgi Eron hududiga qaytib kelgan, chunki birinchi folioda Qojar davri uslubida (1785-1906) yoritilgan. U, ehtimol, Yevropada hozirgi bezatilgan „lak“ qoplamalarini va qizil teri umurtqasini shundan keyin sotib oldi. Qoʻlyozma sayohatidagi navbatdagi tasdiqlangan qadam arxeolog va kolleksioner Hagop Kevorkyan uni qoʻlga kiritgan 1926-yildagi Milan (Italiya) savdo katalogida boʻladi. Smitson instituti qoʻlyozmani 1946-yilda undan sotib oldi[2][3]. U Vashingtondagi Freer galereyasida saqlanadi. Qoʻlyozmaning barcha sahifalarini Smitson institutining onlayn maʼlumotlar bazasida koʻrish mumkin[3].
18- asr oxiri va 19- asrning boshlarida Muhammad Rizo Ogahiy Jomiyning „Yusuf va Zulayho“sini oʻzbek tiliga tarjima qilgan.
Hozirda mazkur asarning bir qoʻlyozmasi OʻzFA Temuriylar tarixi davlat muzeyining ekspozitsiyasidagi noyob eksponatlaridan biri hisoblanadi[4].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
