Aql

Aql (arabcha : عقل) yoki Aql — falsafada tushunchalar hosil qilish va ularga muvofiq hukm yuritish qobiliyatidir. Bugungi kunda Gʻarbda bu kontseptsiya asosan nemis faylasufi Immanuel Kantning taʼsiri ostida boʻlib, u ratsional tushunishga qarshi turadi, ammo uni idrokdan ajratadi .

Tinchlik

Immanuil Kantning fikricha, aqlning chegaralari quyidagicha chizilgan:

"Saqil — hodisalarning oʻxshashligidan qoidalarga kelish joyda u shunday deydi: „ Aql oʻz chegaralarini kengaytirishdan oldin shahvoniylikni cheklaydi“.

Rudolf Eislerning keng qamrovli taʼrifiga koʻra^[1][2]:

"Aql (logos, epistêmê, intellectus, intelligentia, nisbat, intizom, tushunish) keng qamrovi bilan irodaga qarama-qarshi boʻlgan fikrlash kuchidir. Torroq kontekstda aql — bu ruhning bir butun sifatida tushunish qobiliyati, tushunish (toʻgʻri) tushunish (abstraksiya) ga nisbatan. Xulosa qilib aytganda, aql solishtirish, tekshirish va tushunish qobiliyatini, yaʼni soʻz va tushunchalarni bir-biri bilan bogʻlash orqali maʼnolarini bilish qobiliyatini anglatadi. aqli raso (bon sense) — bu oddiy odamlarda hech qanday maxsus tayyorgarliksiz tabiiy ravishda mavjud boʻlgan tushunish va mulohaza yuritish kuchi, bu odatiy, uslubiylikdan yiroq va shuning uchun notoʻgʻri xulosalarga osonroq erisha oladi. "

Artur Shopengauerda sabab sabab va natijani ajratishdir:

„Sabablik, yaʼni materiyaning sub’ektiv munosabati yoki bir xilligi — bu aql va boshqa narsa emas. Uning yagona vazifasi va yagona kuchi sabab-oqibatni tushunishdir^[3]“.

Rene Dekartning iqtiboslaridan ham maʼlum:

„Sogʻlom aql dunyo boʻyicha eng yaxshi taqsimlangan, chunki har bir kishi undan oʻz ulushini olgan deb oʻylaydi. Hatto hamma narsadan qoniqish hosil qila olmaydigan odamlar ham aqldan ortiq narsani xohlamaydilar“.

yana qarang

• ratsionalizm
• Debriyaj
• epistemologiya

Manbalar

1. Wörterbuch der philosophischen Begriffe, 2. baskı, 1904
2. Kritik der reinen Vernunft, 2. baskı, s. 359
3. Die Welt als Wille und Vorstellung, Schopenhauer, s. 55

Adabiyotlar

• Rene Dekart, Abhandlung über die Methode, richtig zu denken und Wahrheit in den Wissenschaften zu suchen.
• Jon Lokk, Versuch über den menschlichen Verstand : vier Büchern, Bd. 1., Buch I va II, 5., Aufl. Mayner, Gamburg, 2000 yil. ISBN 978-3-7873-1555-0, Bd. 2., Buch III va IV, 3. Aufl. Mayner, Gamburg, 1988 yil. ISBN 978-3-7873-0931-3
• Jon Lokk: Uber den richtigen Gebrauch des Verstandes, übers. fon Otto Martin, Leyptsig: Feliks Mayner, 1920; unveränd. Nachdr. D. Avg. von 1920, Gamburg: Feliks Meiner, 1978, ISBN 3-7873-0434-7
• Jon Lokk: Die Leitung des Verstandes . Übersetzt von Yurgen Bona Meyer, Wissenschaftlicher Verlag, Shutterwald/Baden 1998, ISBN 978-3-928640-61-9
• David Hume, Untersuchung in Betreff des menschlichen Verstandes
• Jorj Berkli, Abhandlungen über die Prinzipien der menschlichen Erkenntnis
• Gottfrid Vilgelm Leybnits, Neue Abhandlungen über den menschlichen Verstand
• Immanuel Kant, Kritik der reinen Vernunft, Kritik der praktischen Vernunft, Kritik der Urteilskraft