Ajman amirligi (arabcha: إمارة عجمان) (arabchaning Forz koʻrfazi shevasi: إمارة عيمان emāratʿyman) – Birlashgan Arab Amirliklarining yetti amirligidan biri. 1971-yil 2-dekabrda Birlashgan Arab Amirliklari federatsiyasiga qoʻshildi[1][2][3][4]. Maydoni 259 km2 (100 kv mi), bu uni hududi boʻyicha amirliklarning eng kichigiga aylantiradi[5][6][7][8][9], Federal raqobatbardoshlik va statistika markazi maʼlumotlariga koʻra, 2017-yilda uning aholisi taxminan 504,846 kishini tashkil qiladi. mamlakatdagi aholi soni boʻyicha toʻrtinchi amirlik[6][10]. U hukumat qarorgohi boʻlgan Ajman shahri sharafiga nomlangan. Amirlikning asosiy quruqlik qismi shimoldan, sharqdan va janubdan Sharja amirligi bilan oʻralgan yarim anklavdir[11][12][13][14].
Ajman إمارة عجمان Imārat ʿAǧmān | |
|---|---|
| Amirlik | |
 Bayroq  Gerb | |
| 25°25′00″N 55°30′0″E | |
| Mamlakat | BAA |
| Hukumat | |
| • Hukmdor | Humaid bin Rashid al-Nuaymiy III |
| Maydon | 259 km2 (100 kv mi) |
| Aholisi (2017) |
504 846 |
| Vaqt mintaqasi | UTC+4 |
Fors koʻrfazi sohilida joylashgan Ajman shuningdek, ikkita kichik ichki eksklavlarni nazorat qiladi: Manama va Masfut, ikkalasi ham asosan qishloq xoʻjaligiga ixtisoslashgan[15][16]. Amirlik aholisining qariyb 95% Dubay-Sharja-Ajman metropolitan hududining bir qismini tashkil etuvchi Ajman shahrida istiqomat qiladi[17][18]. Ajmanni Naim qabilasidan shayx Humayd bin Rashid al-Nuaymiy III boshqaradi. Amirlikning valiahd shahzodasi shayx Ammar bin Humayd al-Nuaymiydir[6][19][20].
Ajman amirligi 260 square kilometre (100 kv mi) maydonni egallaydi. Ajman shahrida amirlik aholisining 95% istiqomat qiladi[21][22].
Manama va Masfut
Ajman shahri bilan bir qatorda, amirlik dengizga chiqa olmaydigan ikkita eksklavni, Manama va Masfutni oʻz ichiga oladi. Manama poytaxtdan 73 kilometr sharqda joylashgan boʻlib, 26 km2 maydonni egallaydi. Manama Ajman shahridan 60 km sharqdagi Hajjar togʻlari etagidagi tekisliklarda joylashgan. U shuningdek, magniy va xrom karerlari va konlarini oʻz ichiga olgan kichik, birinchi navbatda qishloq xoʻjaligi vohasidan iborat. Masfut togʻlarda boʻlsa-da, Ajman shahridan taxminan 110 km janubi-sharqda joylashgan. U asosiy xizmatlarni taʼminlaydigan kichik shaharchadan iborat boʻlib, dehqonchilik va marmar qazib olish bilan taʼminlangan vodiylar[6][9][23].
Ajman shahri va asosiy hududi quruqlik tomonida Sharja bilan chegaradosh, Manama esa Sharja va Fujayra bilan chegaradosh[23][24]. Masfut Ummon, Dubay (Hatta qishlogʻi va eksklavi) va Ras al-Xayma bilan chegaradosh. Manama ham, Masfut ham unumdor hududlar boʻlib, qishloq xoʻjaligini keng rivojlantirish imkoniyatiga ega[24].
Asosiy amirlikning quruqlik qismining koʻp qismi rivojlangan boʻlib, keng shahar atrofi deyarli E311 arterial yoʻli boʻyida choʻzilgan[25], shimoli-sharq tomonda yengil sanoat zonalari va omborxonalar joylashgan. Ajman daryosi port hududini yaratish uchun chuqurlashtirilgan va devor bilan oʻralgan va bu yerda Ajman porti va Ajman erkin zonasi uchun joylashgan[26][27][28]. Ajmanda toʻqimachilik sanoati rivojlangan va BAAdagi ishlab chiqarish firmalarining 15% ga yaqini joylashgan[29].
Shahar tashqarisidagi qumli choʻlning kichik hududlari yovvoyi oʻtlar va butalar, gʻof daraxtlari va vaqti-vaqti bilan xurmo palmalarining kam mavsumiy oʻsishiga sharoit yaratadi[30][31]. Uzoq vaqtdan beri qishloq xoʻjaligi markazi sifatida tashkil etilgan Manamada akatsiya va gʻof daraxtlari koʻp uchraydi. Xurmozorlar va mevali daraxt plantatsiyalari Masfutga xosdir[32][33][34].
Quyida Ajman amirligidagi 3 ta munitsipalitet keltirilgan:
- Ajman
- Manama
- Masfut (shu jumladan Ajman-Ummon kondominiumi Hadf)
Ajman amirligi monarxiya boʻlib, 1981-yilda otasining oʻrniga taxtga chiqqan shayx Humayd bin Rashid al-Nuaymiy III tomonidan boshqariladi[20][35][36]. Ajman valiahd shahzodasi shayx Ammar bin Humayd al-Nuaymiydir[20][37]. Amirlikni 1810-yildan beri al-Nuaymiylar oilasi (yoki qabilasi) aʼzolari boshqarib keladi[20][38]. U Birlashgan Arab Amirliklarining 40 oʻrinli Federal milliy kengashida toʻrtta senator yoki oʻrinni egallaydi[39][40][41].
Ajmanning munitsipalitet va rejalashtirish boʻlimi 1968-yilda tashkil etilgan boʻlib, integratsiyalashgan shahar rejalashtirish, savdo litsenziyalash, binolarni litsenziyalash va rejalashtirish, yoʻllar va fuqarolik infratuzilmasini rivojlantirish, sogʻliqni saqlash, qishloq xoʻjaligi siyosati va jamoat parklari uchun mas’uldir[42][43][44][45]. Shayx Rashid bin Humayd al-Nuaymiy 2005-yildan buyon Ajman munitsipaliteti va rejalashtirish boʻlimi raisi[43][45][46]. Bundan tashqari, Ajmanda Iqtisodiy rivojlanish boʻlimi (Wayback Machine saytida 2015-05-11 sanasida arxivlangan) mavjud, bu toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiyalarni ragʻbatlantiradi va amirlikning iqtisodiy imkoniyatlarini rivojlantiradi[47][48].
Ajmanning koʻchmas mulk bozori 2008-yil dekabr oyida tashkil etilgan Ajmanning tez oʻsib borayotgan va nazoratsiz mulk bumini tartibga solish uchun Ajman koʻchmas mulkni tartibga solish organi (ARERA) tomonidan tartibga solinadi[49][50][51].
Hukmdorlari
Ajmanning hukmdorlari[52][53][54]:
- 1816–1838 Shayx Rashid bin Humayd al-Nuaymiy (1838-yilda vafot etgan)
- 1838–1841 Shayx Humayd bin Rashid al-Nuaymiy (1-marta) (1816–1864)
- 1841–1848 Shayx Abdulaziz bin Rashid al-Nuaymiy (1848-yilda vafot etgan)
- 1848–1864 Shayx Humayd bin Rashid al-Nuaymiy (ikkinchi marta)
- 1864-yil – 1891-yil aprel Shayx Rashid bin Humayd al-Nuaymiy II (1841-1891)
- 1891-yil aprel – 1900-yil 8-iyul Shayx Humayd bin Rashid al-Nuaymiy II (1900-yil vafot etgan)
- 1900-yil 8-iyul – 1910-yil fevral Shayx Abdulaziz bin Humayd al-Nuaymiy (18.. – 1910)
- 1910-yil fevral – 1928-yil yanvar Shayx Humayd bin Abdulaziz al-Nuaymiy
- 1928-yil yanvar – 1981-yil 6-sentyabr Shayx Rashid bin Humayd al-Nuaymiy III (1904) – 1981)
- 1981-yil 6-sentyabr – hozirga qadar Shayx Humaid bin Rashid al-Nuaymiy III (1931-yilda tugʻilgan).
Huquqni muhofaza qilish tizimi
Ajman politsiyasi 1967-yilda tashkil etilgan va dastlab Ajman qal’asida joylashgan boʻlib, oʻsha yili hukmdor Shayx Rashid bin Humayd al-Nuaymiy tomonidan boʻshatilgan[55][56][57][58]. Ajmanning huquqiy tizimi BAA federal qonunlari va federal sudlar tomonidan boshqariladi[59][60].
| Yil | Aholi | ±% |
|---|---|---|
| 1980 | 36,1 | — |
| 1985 | 54,546 | +51.1% |
| 1995 | 121,491 | +122.7% |
| 2005 | 206,997 | +70.4% |
| 2010 | 295 | +42.5% |
| 2017 | 504,846 | +71.1% |
Ajman yalpi ichki mahsuloti 2012-yilda 4,23 milliard dollarni tashkil etdi[61], bunda u 1,61 milliard dollar eksport va 600 million dollar import bilan ijobiy savdo balansiga ega edi[62]. Ajmanning 2013 va 2014-yillardagi yillik iqtisodiy hisobotlariga koʻra, YIM 2012-yildagi 15,690 million dirhamdan 2013-yilda 16,441 millionga oshgani sababli Ajman 5 foizga oʻsdi[63][64].
Ajman iqtisodiyotida beshta tarmoq ustunlik qiladi: ishlab chiqarish; qurilish; ulgurji va chakana savdo; koʻchmas mulk va biznes xizmatlari; va transport, omborxona va aloqa. 2012-yilda ushbu tarmoqlar jami YIMning qariyb 82 foizini tashkil etdi, ishlab chiqarish (37 foiz) va qurilish (15 foiz) ikkita eng katta hissa qoʻshdi. 2010-yildan 2012-yilgacha Ajmandagi uchta eng yirik oʻsish sektori 6,4 foizga oʻsgan ijtimoiy va shaxsiy xizmatlar, 5,1 foizga oʻsgan transport, saqlash va aloqa va 5 foizga oʻsgan ishlab chiqarish boʻlgan[61][65].
2013-yilda ishlab chiqarish faoliyatining nisbiy ulushi YIMning 35 foizini tashkil etdi. Qurilish sektori 15% ni tashkil etdi, shu jumladan bosh pudrat va texnik xizmat koʻrsatish, qurilish va fuqarolik qurilishi, masalan, yoʻllar, koʻpriklar va suv tizimlari. Yangi va foydalanilgan tovarlarni qayta sotish, taʼmirlash va texnik xizmat koʻrsatishni oʻz ichiga olgan ulgurji, chakana savdo va taʼmirlash xizmatlari sektorining nisbiy hissasi oʻsha yili YIM qiymatining qariyb 13 foizini tashkil etdi[63].
2009—2011-yillarda ishlab chiqarish sohasida eng tez oʻsgan savdolar duradgorlik va qogʻoz mahsulotlari, matbaa va nashriyot boʻldi. Umuman olganda, Ajmandagi ishlab chiqarish sektori ushbu davrda 16,3 foizga oʻsdi[66]. Kimyoviy moddalar va plasmassa mahsulotlarining reeksporti shu vaqt ichida 100% dan ortiq oʻsdi.
2009-yildan 2011-yilgacha asosiy eksport bozorlari Koʻrfaz hamkorlik kengashi mamlakatlari (31%) va Osiyo (27%) tomonidan taqdim etilgan boʻlsa, Afrika va Osiyo bu davrda eng tez rivojlanayotgan eksport bozorlari boʻldi. Saudiya Arabistoni, Qatar, Ummon va Eron Ajmanning asosiy eksport savdo hamkorlari boʻldi[66].
Ajmanga kiritilgan sarmoyalar 2013-yilda 2012-yilga nisbatan 5 foizga oshgan. Eksport (shu jumladan, reeksport) 2014-yilning ikkinchi choragida 53 foizga oʻsdi[67]. Ajman, shuningdek, Amtek Industries, Al Haramain Parfumes va Fors koʻrfazi tibbiyot universiteti kabi koʻplab korxonalar va ishlab chiqarish kompaniyalari joylashgan joydir.
Ajman erkin zonasi (AFZA)
1988-yilda turli kompaniyalarni jalb qilish va turli imtiyozlarni taklif qilish orqali amirlikning sanoat rivojlanishiga rahbarlik qilish uchun tashkil etilgan[68][69][70]. Ajman porti va Ajman erkin zonasi amirlik iqtisodiyotiga katta hissa qoʻshmoqda[71][72][73]. 65 dan ortiq mamlakatlarga eksport qilinadigan Erkin zonada 256 ga yaqin sanoat kompaniyalari va 12 000 dan ortiq kompaniyalar faoliyat yuritadi[74][70].
Ajman erkin zonasida tadbirkorlik faoliyati yillik oʻsish sur’ati taxminan 23% ni tashkil qildi, berilgan litsenziyalar 2009-yilda 1590 tadan 2011-yilda 2386 tagacha oʻsdi. Ajman munitsipaliteti tomonidan berilgan litsenziyalar soni 2009-yildagi 17 873 tadan 2011-yilda 21 799 tagacha yillik oʻrtacha 10,4% ga oshdi. Keyinchalik, 2013-yilda oʻrtacha oʻsish sur’atini 26% deb belgilash uchun 2013-yilda 24 525 ga koʻtarildi. Ajman erkin zonasida yangilangan litsenziyalar 2014-yilda 2013-yilga nisbatan 33 foizga oshdi, xuddi shu davrda berilgan yangi litsenziyalar esa 70 foizga oʻsdi[75].
Koʻchmas mulk
Ajman 2004-yilda global investorlarga 100% bepul mulkni taklif qilgan BAAdagi birinchi amirlik boʻldi[12][76][77]. Bu koʻchmas mulk narxining har kvadrat fut uchun 11 dollardan tez oʻsishiga olib keldi va 2007-yilga kelib, ishlab chiquvchilar umumiy qiymati 65 000 birlikdan iborat 21,78 milliard dollarlik loyihalarni eʼlon qilishdi[78][79]. Ilgari 240 000 aholisi boʻlgan amirlikda bu koʻrsatkich har qanday meʼyor boʻyicha yuqori edi va rivojlanish sur’ati barqaror emas edi, chunki global moliyaviy inqiroz rivojlanishni keskin toʻxtatib qoʻydi. Toʻxtab qolgan loyihalarda investorlarning katta ogʻrigʻi bilan Ajman koʻchmas mulkni tartibga solish agentligi katta bosim ostida qoldi[80][81][82].
2011-yilga kelib, bir qator loyihalar, jumladan, aralash biznes, dam olish va Ajman One turar-joy qurilishi boʻyicha ishlar davom ettirildi[82].
Soʻnggi oʻzgarishlar
Rivojlanish bumi 2004-yilda Ajman koʻchmas mulk bozorining global investorlar uchun ochilishidan soʻng, „haqiqiy“ bepul mulk taklif qilingan[78][83]. 2008-yilga kelib koʻchmas mulk spekulyatsiyasi va investitsiyalarning oʻsishi koʻchmas mulkni tartibga soluvchi Ajman koʻchmas mulkni tartibga solish agentligining tashkil etilishiga olib keldi[49][84][85]. ARERA tez sur’atlarda va evolyutsion oltin shovqini yuz berayotganda samarasiz boʻlib, global moliyaviy inqiroz aralashib, koʻplab voqealarni toʻxtatib qoʻygan paytgacha bozorning qizib ketishini cheklash uchun keng tarqalgan siyosat yoki qoidalarni amalga oshirmagan edi[80][81][82]. 2014-yil holatiga koʻra, bir qator toʻxtab qolgan loyihalar qayta boshlandi, bu yaqinda Sharja va Dubayga raqobatbardosh ijaralarni taklif qilishdan foyda koʻrgan amirlik koʻchmas mulk bozorining rivojlanishiga yanada ehtiyotkor va oʻlchovli qaytishni koʻrsatdi[86][80].
Ajman xalqaro aeroporti qurilishi 2008-yilning ikkinchi yarmida Ajmanning Al-Manama hududidagi loyihani 2003-yilda qayta rejalashtirishdan soʻng boshlangan. Aeroport faoliyati 2011-yilga qadar boshlanishi rejalashtirilgan edi va aeroport yiliga 1 millionga yaqin yoʻlovchini qabul qilishi va 2046-yilga kelib 10,4 millionga koʻtarilishi kutilgan edi. Loyiha toʻxtab qoldi, lekin hozir qayta ishga tushirildi va 2018-yilga qadar yakunlanishi[87][88][89] va taxminan 575 million dollarlik sarmoyani talab qilishi rejalashtirilgan edi[90][91]. Biroq, u 2020-yil boshigacha toʻxtatildi[92][93][94][95][96][97].
2007-yilda Tanmiyat guruhi tomonidan Ajman Marina loyihasi ishga tushirildi. 3 milliard dollarlik loyiha keyingi besh yil ichida ikki bosqichda qurildi. Loyiha xalqaro sport musobaqalarini jalb qilish va amirlikka sayyohlikni jalb qilish uchun yugurish yoʻllari va inshootlarini oʻz ichiga oladi[90][89][98].
Ajman qal’asi ilgari Ajman hukmdorining qarorgohi boʻlgan, ammo 1967-yilda Ajman politsiyasiga kazarma sifatida topshirilgan. Keyinchalik u muzeyga aylantirildi va Ajmandagi anʼanaviy hayotning artefaktlari va koʻrgazmalarining eklektik toʻplamiga ega edi[99][100][101].
Qizil qal’a Shayx Humayd bin Abdul Aziz al-Nuaymiy (1910-1928) davrida qurilgan va ikkita minoradagi toʻrtta xonadan iborat. Qal’a 1986-yilda qayta tiklandi va ikkita eski minoraga uchinchi minora qoʻshildi. Qal’aning devorlarini qurishda shagʻal va qizil gips ishlatilgan va shuning uchun u Qizil qal’a deb nomlangan. Sandal daraxti tomlarni qurish uchun nurlar va tayanchlarda ishlatilgan[102][99][100][101].
2012-yil 2-dekabrda ochilgan Manama muzeyi dastlab Shayx Rashid bin Humayd al-Nuaymiy (1873- 1891) davrida qurilgan Al-Marir qal’asida joylashgan. Hovli yetti xona va quduqqa qaraydi. Qal’aning atrofi eski Manama Falaj tomonidan sugʻoriladigan palma daraxtlari bilan oʻralgan[103][104].
Ajman kornishida joylashgan Al Murabaa qoʻriqchi minorasi 1930-yillarda qurilgan[105].
Ajmanning gavjum kornishi kechki va dam olish kunlari oilalar uchun mashhur joy boʻlib, unda bir qator fast food shoxobchalari, qahvaxonalar va doʻkonlar mavjud. Bu yerda muhojirlar bilan mashhur boʻlgan „Outside Inn“ mehmonxonasi, shuningdek, Ramada, Ajman Palace, Ajman mehmonxonasi, Fairmont Ajman va hashamatli Ajman Saray kabi bir qator mehmonxonalar joylashgan[106][107].
Ajman fan va texnologiya universiteti 1988-yilda Ajman fan va texnologiya universitet kolleji (AUCST) sifatida tashkil etilgan va keyinchalik Ajman fan va texnologiya universiteti (AUST) deb oʻzgartirilgan[108]. Bu Ajmandagi asosiy oliy taʼlim muassasasi boʻlib, kollejlar muhandislik, axborot texnologiyalari, stomatologiya, ommaviy kommunikatsiyalar, farmatsiya va sogʻliqni saqlash fanlari, biznes boshqaruvi, atrof-muhit, suv va energetika, taʼlim va huquq sohalari boʻyicha ixtisosliklarni taklif etadi. Ikkita klasterdan tashkil topgan J1 (25 maʼruza zali va 23 laboratoriya) va J2 (56 maʼruza zali va 56 laboratoriya), universitet stomatologiya va tibbiyot mutaxassisliklari uchun oʻquv shifoxonasini oʻz ichiga oladi[109][108].
Koʻrfaz tibbiyot universiteti (GMU), ilgari Koʻrfaz tibbiyot kolleji, 1998-yilda Fors koʻrfazi mintaqasidagi yetakchi tibbiyot universiteti sifatida tashkil etilgan va 2008-yil iyul oyida Oliy taʼlim va ilmiy tadqiqotlar vaziri Shayx Nahayon bin Muborak al-Nahayon buyrugʻiga binoan universitet maqomi berilgan. Uning Hospital guruhi BAAdagi eng yirik tibbiy yordam koʻrsatuvchi provayder hisoblanadi[110]. Koʻrfaz tibbiyot universiteti bakalavriat va magistratura dasturlarini taklif qiladi[111].
Ajman shahar universitet kolleji (CUCA) Ajman shahrida joylashgan oliy taʼlim muassasasidir. CUCA litsenziyasini 2011-yil avgust oyida BAA Oliy taʼlim va ilmiy tadqiqotlar vazirligidan (MOHESR) oldi. U BAA fuqarolari va xalqaro talabalar uchun taʼlim beradi[112][113][114].
Ajmanda bir nechta transport imkoniyatlari mavjud, jumladan taksilar, maxsus ehtiyojlar uchun moʻljallangan taksilar, ayollar taksilari va tariflari 3 dirhamdan boshlanadigan avtobuslar[115][116]. 2010-yilda APTA raisi Ajman shahrida toʻrtta kompaniya tomonidan boshqariladigan 1600 ta taksi borligini aytdi[117].
Kriket va futbol Ajmandagi mashhur oʻyinlar va sportdir[118]. Ajman klubi Ajman shahrida joylashgan amirlik futbol klubi hisoblanadi.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
