Yarim himoyachi
From Wikipedia, the free encyclopedia
Yarimhimoyachi (inglizcha: Midfielder; xavbek, inglizcha: half-back — yarim-orqa) — himoya va hujum oʻrtasida harakat qiladigan futbol jamoasi oʻyinchisi. Yarimhimoyachilarning asosiy vazifasi oʻyin holatiga qarab himoya va hujumda oʻyinchilarga yordam berishdir.
Tarixan qabul qilingan tasnifda futbol maydonidagi oʻyinchilar darvozabonlar, himoyachilar, yarimhimoyachilar va hujumchilarga boʻlingan. Shuni ta’kidlash kerakki, bunday tasniflash zamonaviy futboldagi oʻyinchilarning funksiyalarini toʻliq tavsiflamaydi, shuning uchun endi u koʻpincha tark etiladi yoki batafsil koʻrsatiladi, jumladan: „markaziy yarimhimoyachi“, „tayanch yarimhimoyachi“ va boshqalar.
Vaqt oʻtishi bilan yarimhimoyachilarning umumlashtirilgan toifasi keyingilarga boʻlinadi: maydon chetiga yaqinroq harakat qiladigan oʻyinchilar („qosh chiziqda“) qanot yoki flanga (yoki vingerlar — inglizcha: winger), qolganlari esa markaziy yarimhimoyachilar deb atala boshlandi. Boshqa tomondan, xavbeklar himoyaga yoki hujumga koʻproq yoki kamroq eʻtibor qaratishlari mumkin, shuning uchun ular hujumkor va himoyaviy yarimhimoyachilar haqida gapirishadi.
Shuningdek, koʻpincha oʻyinchilarning funksiyalarini aniqroq tavsiflovchi ba’zi muvaffaqiyatli, keng koʻlamli atamalar qoʻllanadi: himoyachilar oldida maydonda joylashgan tayanch yarimhimoyachilar himoyada, toʻp uchun kurashishda, uni nazorat qilishda va hujumni qoʻllab-quvvatlashda juda muhimdir; markaziy yarimhimoyachilar (koʻpincha uzatib beruvchilar, dispetcherlar yoki pleymeykerlar (ing. pleymeyker) deb ham ataladi) ham hujumni tashkil qilish, ham himoyani qoʻllab-quvvatlash bilan shugʻullanadilar. Insayder (inglizcha: inside) va unga yaqin boʻlgan flanga hujumchisi atamalari biroz kamroq tarqalgan va raqib darvozasiga yaqin joyda qanotdan markazga oʻtishga moyil boʻlgan hujumkor yarimhimoyachini tavsiflaydi.
Markaziy yarimhimoyachi jamoa oʻyinini tashkil qilish — oʻzi yoki jamoadoshlari uchun golli vaziyatlar yaratish bilan shugʻullanadi. Buning uchun undan oʻyinni yaxshi tasavvur qila olishi va maydonni kuzatish, toʻp uzatish, zarba berish, bosh bilan oʻynash qobiliyati, jismoniy kuch, tezlik va dribling talab qilinadi. Markaziy yarimhimoyachilar himoyada ham juda koʻp ishlaydilar[1].
Tayanch yarimhimoyachi
Tayanch yarimhimoyachining ismlari juda koʻp: brazilcha portugalchada — volan, ispanchada — boshqaruvchi, portugalchada — qalʻa , ruschada — toʻlqinqaytargich.
Bu pozitsiyadagi oʻyinchi vazifasiga koʻra markaziy yarimhimoyachiga oʻxshaydi, lekin himoyaga koʻproq eʻtibor beradi. Bu rolning paydo boʻlishi, agar hujumkor oʻyinchiga toʻsiqlarsiz tezlikni oshirishga ruxsat berilsa, koʻpincha himoyachilardan raqib darvozasiga osongina utib, keyin zarba bera olishi bilan bogʻliq. Shuning uchun ham uni oldinroq kutib olish kerak, bu esa tayanch yarimhimoyachilarning ishidir. Shuningdek, ular uzatmalarni toʻxtatadilar, raqibga bosim oʻtkazadilar, hujumga ketgan qanot himoyachilarini qo’llab (straxovka) turadilar yoki oʻzlari hujumga yordam beradilar va hokazo. Toʻpni ushlab olgandan soʻng, tayanch himoyachilar uzatma berishlari yoki toʻpni oʻzlari oldinga oshirib, hujumni „tezlashtirishlari“ mumkin. Bularning barchasi yuqori darajadagi ish unumdorligini, jismoniy kuch, oʻyinni „oʻqish“ qobiliyati, ishonchlilik, imkon qadar uzoq masofaga uzatmalar va zarbalarni amalga oshira olish, dribling va tezlikni talab qiladi[2].
Bu tipdagi yarimhimoyachilar orasida Jilberto Silva, Klod Makelele, N’Golo Kante, Daniele De Rossi, Maruan Fellaynilar bor.
Orqa pleymeyker
Ushbu roldagi oʻyinchilar hujumlarni tashkil qilish bilan shugʻullanadilar (inglizcha: play — oʻyin va inglizcha: maker — yaratuvchi, tashkilotchi). Ular odatda tayanch yarimhimoyachilar bilan bir xil pozitsiyalarda oʻynashadi, lekin ularning asosiy vazifasi toʻpni olib qoʻyish emas, balki oʻz jamoasining hujumlarini tashkil qilishdir.
Xosep Gvardiola, Andrea Pirlo, Sesk Fabregas, Xabi Alonso bu toifadagi futbolchilar orasida mashhur[3].
Hujumchi yarimhimoyachi
Hujumkor yarimhimoyachilar oʻz jamoasining hujum chizigʻiga yaqinroq harakat qilib, hujumchilarga gol urish uchun vaziyatlar yaratadi, shuningdek, mustaqil ravishda raqib darvozasiga zarba beradi[2]. Hozirgi vaqtda eng mashhur 4-2-3-1 sxemasida bu rol orqa hujumchi roli bilan birlashtirilgan, shuning uchun ular „oʻninchi raqam“, shuningdek, „dispetcher“ yoki „playmeyker“ deb ham atalgan. Chunki jamoasining hujum maydoni markazida joylashgani uchun u paslar va mustaqil harakatlar uchun keng imkoniyatlarga ega.
Bu rolning oʻyinchilari orasida Pele, Kaka, Mishel Platini, Ziko, Frenk Lempardlar tanilgan. [3]
„Jarima maydonidan jarima maydonigacha“ yarimhimoyachi
Ingliz tilida bunday yarim himoyachilar box-to-box („jarima maydonidan jarima maydonigacha“) deb ataladi. Ular maydon boʻylab faol harakatlanib, ham hujum, ham himoya funksiyalarini bajaradilar[4]. Bu turdagi oʻyinchilar yuqori chidamlilikka, shuningdek, toʻpni tanlash, toʻgʻri uzatish va zarba berish qobiliyatiga ega boʻlishlari kerak[5].
Bu turdagi yarimhimoyachilar orasida Brayan Robson, Lotar Matteus, Patrik Vieyra, Roy Kin, Stiven Jerrard kabilar bor.[3][5].
Yolgʻon oʻnlik
Ushbu roldagi oʻyinchi hujumkor yarimhimoyachi oʻrnida joylashadi, lekin u qanotga oʻtib, hujumda harakat qiladi, u yerda son jihatdan ustunlikni yaratadi va raqib himoyasini boshqaradi. Koʻpincha murabbiylar bunday natijaga markazga qanot hujumchisini qoʻyish orqali erishadilar, u toʻpni qabul qilib, odatdagiday qanotga oʻtadi.
„Vinger“ soʻrovi bu yerga yoʻnaltiriladi; boshqa maʼnolarini ham koʻring.
Qanot yarimhimoyachilari bevosita yon chizigʻiga yaqin joyda harakat qilishadi. Klassik sxemalarda qanot hujumchilarining orqasida joylashadi. Zamonaviy futbolda ularning ham vazifalarini bajaradilar, shu sababli ularni „vingerlar“ (inglizcha: winger) deb nomlashadi, oʻyinchi rolini qanot hujumchisi yoki qanot yarimhimoyachisiga tayinlash esa koʻpincha shartli boʻlib qolmoqda. Hujumlarga tushishdan tashqari, bu yarimhimoyachilar oʻz oʻyin maydonlarini toʻliq himoyachilar va raqib tayanch hujumchilari paslaridan himoya qilishlari kerak.
Qanot himoyachisi maydon yon qatori oʻyinchisi (qosh chizigʻida) ham boʻlishi mumkin; bu yerda himoyachi bilan farq hujumga eʻtiborni qaratish darajasida boʻlib, bu (daraja) sheriklarning pozitsiyasi bilan qoʻllab-quvvatlanadi. Bu rol oʻyinchilari orasida Garrincha, Stenli Metyus, Robert Pires, Devid Bekxem, Lionel Messilarni ajratib koʻtsatish mumkin.
