Velana xalqaro aeroporti

Velana xalqaro aeroporti (VIA) (Dhivehi:ވެލާނާ ބައިނަލްއަޤުވާމީ ވައިގެ ބަނދަރު) (IATA: MLE, ICAO: VRMM) Maldiv orollaridagi asosiy xalqaro aeroport hisoblanadi. Shimoliy Male atolidagi Hulhule orolida, poytaxt Male oroli yaqinida joylashgan. Aeroport butun dunyodagi yirik aeroportlar bilan aviaqatnovlarga ega boʻlib, sayyohlar uchun Maldiv orollariga kirishda asosiy darvoza boʻlib xizmat qiladi. Moliyaviy va maʼmuriy jihatdan Maldives Airports Company Limited (MACL) nomli davlat kompaniyasi tomonidan boshqariladi.

Velana xalqaro aeroporti ވެލާނާ ބައިނަލްއަޤުވާމީ ވައިގެ ބަނދަރު
IATA kodi: MLE – ICAO kodi: VRMM
Qisqacha bayon
Aeroport turi		Fuqarolik
Egasi		Maldiv Respublikasi hukumati
Operator		Maldives Airports Company Limited (MACL)[1]
Xizmat doirasi		Malé, Maldiv Respublikasi
Joylashuvi		Hulhulé oroli
Ochilgan		12-aprel, 1966-yil (58 yil avval) (1966-04-12)[2]
Havo yoʻli tuguni		*Maldivian Trans Maldivian Airways
Dengiz sathidan balandligi		6 ft / 1 m
Koordinatalari		04°11′30″N 073°31′44″E
Vebsayti		macl.aero
Xarita
MLE/VRMM Aeroportning Maldiv xaritasidagi joylashuvi
Uchish/qoʻnish yoʻlaklari
	Uzunligi		Yuzasi
	m	ft
18/36	3,400	11,155	Asfalt[3]
NR/SL	1 190	3,904	Suv
NC/SC	1 100	3,609	Suv
NL/SR	1 000	3,281	Suv
E/W	800	2,625	Suv

Tarixi

Hulhulé aeroporti

Aeroport dastlab oʻsha paytda odamlar yashaydigan Hulhulé orolida kichik bir yer uchastkasi sifatida oʻz faoliyatini boshlangan. Hulhule aeroporti 1960-yil 19-oktyabrda ochilgan. Hulhule orolida qurilgan birinchi uchish-qoʻnish yoʻlagi tirqishli poʻlat plitalardan qilingan. Bu uchish-qoʻnish yoʻlagi parametrlari 75 ft × 3,000 ft (23 m × 914 m) edi . Aeroportga ilk bora 1960-yil 19-oktyabr soat 13:55da Yangi Zelandiya qirollik harbiy havo kuchlarining Birstol Freighter NZ5906 samolyoti qoʻngan^[4]. Birinchi tijoriy parvoz Air Ceylon aviakompaniyasining reysi (Avro 748 samolyoti; 4R-ACJ) boʻlib, 1962-yil 10-aprelda soat 15:50 da ushbu uchish-qoʻnish yoʻlagiga qoʻngan. Maldiv orollariga tegishli boʻlgan birinchi samolyot 1974-yil 9-oktyabrda Hulhulé aeroportining uchish-qoʻnish yoʻlagiga qoʻngan^[5].

1964-yil may oyida hukumat va Male aholisi yangi asfalt qoplamali uchish-qoʻnish yoʻlagini qurish uchun birgalikda ishladilar. Malening toʻrtta tumani eng tezkor tumanga beriladigan 1000 rupiya pul mukofoti uchun kurashdi. Birinchi kuni loyihaga 108 nafar koʻngilli jalb qilindi va 1563,08 rupiya xayriya qilindi. Yangi uchish-qoʻnish yoʻlagi 1966-yil 12-aprelda soat 16:00da oʻsha vaqtdagi prezident Ibrohim Nosir tomonidan ochilgan^[5].

Velana xalqaro aeroportiga aylanishi

1972-yilda Maldiv orollarida turizm bumi boshlanganda, mamlakat xalqaro sayyohlarni kurort orollariga tashish uchun xalqaro standartlarga javob beradigan aeroportga muhtoj edi. Natijada aeroport 1981-yil 11-noyabrda yangi nom „Male xalqaro aeroporti“ bilan rasman ochildi.

Maldives Airports Company Ltd (MACL) 1994-yil 1-yanvarda Male xalqaro aeroportiga egalik qilish va boshqarish uchun tashkil etilgan. MACL Maldiv orollari prezidenti tomonidan tayinlanadigan direktorlar kengashi tomonidan boshqariladi^[6].

2011-yil 26-iyulda Male xalqaro aeroporti Maldiv orollarining 2-prezidenti va aeroport asoschisi Ibrohim Nosir xotirasiga rasman Ibrohim Nosir xalqaro aeroporti deb nomlandi.

2017-yilning 1-yanvarida aeroport prezident Ibrohim Nosirning oilasi nomiga ishora qilib, Velana xalqaro aeroporti nomini oldi. Rebrending, aeroportni Yamin maʼmuriyatining iqtisodiy qarashlari bilan moslashtirish boʻyicha strategik rejaning bir qismidir^[7]. Hindiston Maldiv orollaridagi infratuzilma tashabbuslarining asosiy qoʻllab-quvvatlovchisi va moliyalashtiruvchiisi sifatida hal qiluvchi rol oʻynadi va sodiq hamkor boʻlib xizmat qildi. Hindistonning 136,6 million dollarlik kredit liniyasi Male aeroporti loyihasining muvaffaqiyatli yakunlanishini sezilarli darajada tezlashtirdi^[8].

Aeroportni xususiylashtirish

2010-yilda Nashid maʼmuriyati XMKni aeroportni xususiylashtirish boʻyicha tender jarayonini oʻtkazish uchun tayinladi. Tenderda Hindistonning GMR Group va Malaysia Airports oʻrtasidagi konsorsium gʻolib boʻldi, konsorsium 2014-yilgacha aeroportni kengaytirish va modernizatsiya qilish hamda uning 25 yil davomida ishlashi uchun hukumatga 1 milliard rupiya^[9] miqdorida avans toʻlovi toʻladi.

Yil oxiriga kelib, MACL aeroportning aerodrom litsenziyasini yangi tashkil etilgan GMR Malé International Airport Ltd (GMIAL) ga rasman topshirdi^[10][11]. GMIAL rivojlanish rejalari uchish-qoʻnish yoʻlagining sharqiy uchida koʻproq yerlarni melioratsiya qilishini eʼlon qildi; bu yerda yangi terminal quriladi. Ushbu terminal uchta alohida koʻprikli binolardan iborat boʻladi. Alohida yuk terminali qurish rejalari ham eʼlon qilindi. Biroq, loyiha koʻplab kechikishlarga duch keldi^[12].

2012-yil oxirida Maldiv Respublikasining Vohid maʼmuriyati boshchiligidagi yangi hukumati konsessiya shartnomasini haqiqiy emas deb topdi va 2012-yil 27-noyabrda GMIALga „aeroportni tark etish“ uchun yetti kunlik muddat berdi^[13][14]. Ushbu hodisa hukumat muxolifatining ommaviy noroziliklariga, shuningdek, Hindiston hukumati va ommaviy axborot vositalarining tanqidiga sabab boʻldi^[15]. 7-dekabr kuni GMR aeroportni hukumatga topshirdi va MACL operatorlikka qayta tiklandi^[16].

Aeroportning kengaytirilishi

2018-yil 18-sentyabrda aeroportning yangi uchish-qoʻnish yoʻlagi qurib bitkazildi. Uzunligi 3,400 metr (11,155 ft) va kengligi 60 metr (197 ft) boʻlgan uchish-qoʻnish yoʻlagi kattaroq samolyotlarga xizmat koʻrsatish uchun barpo qilingan^[17][18]. Biroq, u 2022-yilgacha eski Trans Maldivian Airways giproaeroport terminali buzib tashlangunga qadar taksi yoʻli sifatida foydalanilgan, chunki giproaeroport terminali xalqaro aviatsiya standartlari talablariga yaqinroq edi^[19]. Yangi uchish-qoʻnish yoʻlagi 2018-yil 5-sentyabrda Maldiv orollarining oʻsha paytdagi prezidenti Yamin Abdulqayum tomonidan ochilgan boʻlsa-da, oʻshandan boshlab uchish-qoʻnish yoʻlagi toʻliq tayyor boʻlgunga qadar 4 yil davomida muntazam reyslar uchun foydalanilmagan^[20][21].

2019-yil 26-iyun kuni Maldivian aviakompaniyasining Airbus A320 samolyoti Velana xalqaro aeroportida yangi janubi-gʻarbiy perronni muvaffaqiyatli sinovdan oʻtkazdi. Bu Maldives Airports kompaniyasi tomonidan amalga oshirilgan birinchi jonli parvoz sinovi edi, chunki hali yakuniy sertifikatlash kutilayotgan edi. 2019-yil 17-iyulda yangi apron parvozlar uchun ochildi. ICAO talablariga toʻliq mos keladigan apronda uchta Code E MARS stendlari, ikkita maxsus Code E stendlari va bitta maxsus Code C stendlari mavjud.

2022-yil 6 oktyabrda yangi gidroaeroport terminali ochildi^[22]. Terminal Xitoyning Beijing Urban Construction Group (BUCG) kompaniyasi tomonidan 55 million AQSh dollariga qurib bitkazilgan. Dunyodagi eng yirik gidrosamolyotni qabul qila oladigan yangi terminal va dok 100 dan ortiq gidrosamolyotlarni sigʻdira oladi va kuniga 6000 dan ortiq sayyohga xizmat koʻrsatish quvvatiga ega hamda eng yuqori mavsumda oʻrtacha 300 ta reysni amalga oshirishi mumkin. 28,000 square metre (301,389 kv ft) maydonni egallagan holda, toʻrt qavatli terminal binosi ofislar, uchib kelish qabulxonalari va 42 ta zalni oʻz ichiga oladi, ularning aksariyati MACL VIP va biznes zallaridan tashqari kurortlar uchun moʻljallangan^[23].

Aeroportda qurilayotgan yangi yoʻlovchi terminalining poydevori 2019-yil dekabrida yakunlangan^[24]. Yangi yoʻlovchi terminali hozirgi xalqaro terminalning janubida qurilmoqda va uning maydoni 78,000 square metre (839,585 kv ft)dan oshadi^[25]. Hozirgi terminal yiliga 1 million yoʻlovchiga xizmat koʻrsatishga moʻljallangan boʻlsa, yangi terminal yiliga 7,3 million yoʻlovchiga xizmat koʻrsatish imkoniyatiga ega boʻladi. Yangi terminal 2025-yilga qadar qurib bitkazilishi kutilmoqda va taxminan 357 million dollarga tushadi. Loyiha boʻyicha Saudiya Bin Laden guruhi bilan 2019-yilda shartnoma tuzilgan edi^[26][18][27]. Kengaytirish loyihasi, shuningdek, 2020-yilda yakunlanishi kutilayotgan yuk terminali va yoqilgʻi fermasi qurilishini ham oʻz ichiga oladi. Hozirgi yuk terminali yiliga 50 000 tonna yukni tashish imkonini beradi, yangi terminal esa yiliga 120 000 tonna yukni qayta ishlashga moʻljallangan. Yangi yoqilgʻi fermasining maydoni hozirgi yoqilgʻi fermasidan uch baravar katta, butun aeroportning hozirgi yoqilgʻi saqlash quvvati 15 000 metr tonnani tashkil etadi, aeroportdagi yoqilgʻi saqlash quvvati loyiha oxiriga kelib 45 000 metr tonnaga etadi. Ushbu loyiha doirasida samolyotlarga yonilgʻi quyish uchun aeroport ostiga 8.4-kilometr (5.2 mi) yonilgʻi gidranti oʻrnatilgan. Tizim joriy etilgandan soʻng, samolyotlarga yonilgʻi quyish uchun yonilgʻi yuk mashinalariga ehtiyoj qolmaydi, bu esa aviakompaniyalar xavfsizligini oshiradi va xizmat koʻrsatish muddatini qisqartiradi^[18][28][29].

Yangi uchish-qoʻnish yoʻlagi 2022-yil 6-oktyabrda foydalanishga topshirildi, BAAning Dubay shahridan uchib kelgan Emirates aviakompaniyasining Boeing 777 samolyoti yangi uchish-qoʻnish yoʻlagiga qoʻndi. Mavjud uchish-qoʻnish yoʻlagi doimiy taksi yoʻlagiga aylantirildi, chunki TMA 2022-yil avgustda yangi gidrosamolyot terminaliga koʻchib oʻtishni tugatdi. Eski uchish-qoʻnish yoʻlagi Turkiyaning Istanbul shahriga joʻnab ketayotgan Turk Havo Yoʻllarining Airbus A330 samolyoti havo koʻtarilishi bilan yopildi^[30]. Uchish-qoʻnish yoʻlagi Xitoyning Beijing Urban Construction Group (BUCG) kompaniyasi tomonidan 452 million dollarga qurib bitkazilgan. Yangi uchish-qoʻnish yoʻlagining ishga tushirilishi bilan qoʻnish parvozlari orasidagi kutish vaqti 15 daqiqadan 3 daqiqagacha qisqaradi. Avvalgi uchish-qoʻnish yoʻlagi soatiga bor-yoʻgʻi 8 ta reysni qabul qilgan boʻlsa, yangi uchish-qoʻnish yoʻlagi soatiga 21 ta reysni qabul qila oladi^[31].

Infratuzilmasi

Aeroport oʻrtacha dengiz sathidan 6 fut (1.8 m) balandlikda joylashgan. U 60 m × 3,400 m (200 ft × 11,150 ft) oʻlchamli 18/36 deb belgilangan yagona asfalt uchish-qoʻnish yoʻlagiga ega. Velanadagi yirik gidrosamolyotlar uchun xizmat koʻrsatadigan qoʻshni akvardromda NR/SL, NC/SC, NL/SR va E/W deb belgilangan oʻlchamlari mos ravishda 60 m × 1,190 m (200 ft × 3,900 ft), 60 m × 1,100 m (200 ft × 3,610 ft), 60 m × 1,000 m (200 ft × 3,280 ft) hamda 60 m × 800 m (200 ft × 2,620 ft) ga teng 4 ta gidrouchish-qoʻnish yoʻlagi mavjud^[32]. NL uchish-qoʻnish yoʻlagi faqat uchishga, SR yoʻlagi esa taqiqlangan hududlarga yaqinligi sababli faqat qoʻnishga moʻljallangan.

Aeroportda uchta terminal mavjud: xalqaro terminal, mahalliy terminal va akvadromli gidrosamolyot terminali.

Trans Maldivian Airways aviakompaniyasining korporativ shtab-kvartirasi aeroport hududida joylashgan^[33].

Aviakompaniyalar va yoʻnalishlar

Gidrosamolyot terminali

Uchish-qoʻnish yoʻlagiga yaqinlashayotgan samolyot

Aviakompaniya	Manzillar
Aeroflot	Moskva–Sheremetyevo
AirAsia	Kuala Lumpur–Xalqaro
Air Astana	Olmaota[34]
Air France	Mavsumiy: Parij–Sharl de Goll[35]
Air India	Mavsumiy: Bangalor, Mumbay[36]
Air Seychelles	Mavsumiy: Mahé[37]
Austrian Airlines	Mavsumiy: Vena
Batik Air Malaysia	Kuala Lumpur–Xalqaro[38]
Beijing Capital Airlines	Pekin–Dasin[39]
BeOnd[40]	Ar-Riyod, Myunxen1, Syurix1[41]
British Airways	London–Hiatrou[42]
China Eastern Airlines	Shanxay–Pudong[43]
Condor, Olmoniya	Mavsumiy: Frankfurt
Discover Airlines, Olmoniya	Frankfurt[44]
Edelweiss Air, Shveysariya	Mavsumiy: Syurix
Emirates	Kolombo–Bandaranaike, Dubay–Xalqaro
Etihad Airways	Abu-Dabi, Kolombo–Bandaranaike (2023-yil 30-noyabrda yakunlanadi)[45]
flydubai	Kolombo–Bandaranaike[46], Dubay–Xalqaro[47]
Flyme, Maldiv	Dharavandhoo, Gan, Maamigili (hammasi Maldiv )
Flynas	Mavsumiy: Ar-Riyod[48]
Gulf Air, Ummon	Bahrayn, Kolombo–Bandaranaike[49]
Hong Kong Airlines	Mavsumiy: Hong Kong[50]
Iberia	Mavsumiy: Madrid[51]
IndiGo	Bangalor, Dehli[52], Haydarobod[53], Kochi, Mumbay[54]
ITA Airways	Mavsumiy: Rim–Fiumichino[55]
Kuwait Airways	Kuvayt[56]
LOT Polish Airlines	Mavsumiy charter: Katovitse[57], Praga[58][59], Varshava–Shopen
Maldivian	Bangalor[60], Bangkok–Suvarnabhumi, Dakka[61], Dharavandhoo, Fuvahmula, Gan (hammasi Maldiv ), Hambantota–Mattala, Hanimaadhoo, Hoarafushi, Kaadedhdhoo, Kadhdhoo (hammasi Maldiv ), Kolombo–Ratmalana, Kooddoo, Kulhudhuffushi[62], Thimarafushi (hammasi Maldiv ), Tiruvananthapuram Mavsumiy: Kochi, Kuala Lumpur–Xalqaro[63] Charter: Fuchjou, Nankin, Sian, Uxan, Xanchjou, Changsha, Chunsin
Manta Air, Maldiv	Dhaalu, Dharavandhoo, Gan, Maafaru (hammasi Maldiv )
Neos, Italiya	Mavsumiy: Amritsar[64], Milan–Malpensa, Rim–Fiumichino, Verona
Oman Air	Maskat[65]
Qatar Airways	Kolombo–Bandaranaike, Doha
Royal Jordanian	Mavsumiy charter: Amman–Qirolicha Aliya[66]
Saudia	Ar-Riyod, Jidda
Sichuan Airlines, Xitoy	Chendu–Tianfu[67]
Singapore Airlines	Singapur
SriLankan Airlines	Kolombo–Bandaranaike
Sunday Airlines, Qozogʻiston	Mavsumiy charter: Olmaota
Thai AirAsia	Bangkok–Don Mueang[68]
Turkish Airlines	Istanbul2
US-Bangla Airlines	Dakka[69]
Oʻzbekiston havo yoʻllari	Mavsumiy charter: Toshkent[70]
Virgin Atlantic, Birlashgan Qirollik	Mavsumiy: London–Hiatrou[71]
Vistara, Hindiston	Dehli[72], Mumbay[73]
Wizz Air	Abu-Dabi[74]

Eslatmalar

•  : BeOnd aviakompaniyasining Myunxen va Syurixga parvozlari Dubay-Al-Maktumda yonilgʻi quyish uchun toʻxtab oʻtadi. Male—Dubay yoʻnalishida chiptalar sotilmaydi.
• : Istanbuldan Kolombo-Bandaranaikega uchadigan Turkish Airlines reysi Maleda toʻxtab oʻtadi. Biroq, Turk Havo Yoʻllari yoʻlovchilarni Male—Kolombo yoʻnalishida tashish uchun beshinchi erkinlik huquqiga ega emas.

Statistika

2019-yil oktyabr holatiga koʻra, SriLankan Airlines Maldiv orollariga haftasiga 21 dan ortiq reyslari bilan eng yirik xorijiy aviatashuvchi hisoblanadi. Shri-Lankadagi Bandaranaike xalqaro aeroporti Maldiv orollaridagi eng keng tarqalgan toʻgʻridan-toʻgʻri toʻxtash joyi boʻlib, unga SriLankan Airlines, Emirates, Korean Air, China Southern Airlines, China Eastern Airlines, Turkish Airlines, Oman Air va Saudia bu yoʻnalishda toʻxtab oʻtadi. Saudia Shri-Lanka va Maldiv orollari oʻrtasida har kuni 10 tagacha reyslarni amalga oshiradi^[75].

Baxtsiz hodisalar va falokatlar

• 1995-yil 18-oktyabrda Air Maldives Dornier 228 samolyoti toʻsatdan oʻngga burilib, uchish-qoʻnish yoʻlagidan chapga burilib, dengiz devoriga urildi va qoʻnayotganda qoʻshni lagunaga tushib ketdi. Samolyot hisobdan chiqarildi^[76].
• 1996-yil 15-avgustda MIL Mi-8P Hummingbird vertolyoti gidravlik bosimning yoʻqolishi tufayli parvozdan soʻng boshqaruvni yoʻqotdi. Toʻrt kishi yengil tan jarohati oldi^[76].
• 2004-yil 17-may kuni Trans Maldivian Airways de Havilland Canada DHC-6 Twin Otter Series 300 samolyot bazasidan uchishda muammolarga duch kelganidan soʻng 18-qoʻnish yoʻlagining dengiz devori bilan toʻqnashib ketdi. Hodisa oqibatida ikkala uchuvchi va bir yoʻlovchi ogʻir jarohat olgan. Samolyot hisobdan chiqarildi^[76].

Manbalar

1. „There will be major changes to MACL: Nazim“. Haveeru Daily (2012-yil 8-dekabr). 2013-yil 31-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 21-avgust.
2. „History of MACL“. macl.aero. 2023-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-dekabr.
3. „Tarring of Maldives main airport's new runway complete“. The Edition (2018-yil 26-avgust). Qaraldi: 2018-yil 10-noyabr.
4. „19 October 1960, Bristol Freighter, NZ5906, Hulule, First land-based aircraft to land at Hulule“. Flickr. Steve Jenks (1960-yil 19-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 21-sentyabr.
5. „ARC“. Airports.com.mv. 2011-yil 26-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 21-avgust.
6. „Corporate“. Airports.com.mv. 2013-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 21-avgust.
7. „Maldives' main airport renamed 'Velana International Airport'“. maldivesindependent.com (2016-yil 27-dekabr). Qaraldi: 2017-yil 3-yanvar.
8. Nanda. „India 'Shadowboxes' China In The Maldives; Looks To Knock Out Chinese Challenge In The Indian Ocean Nation“ (en-US). Latest Asian, Middle-East, EurAsian, Indian News (2023-yil 3-may). Qaraldi: 2023-yil 21-sentyabr.
9. „GMR offers Rf1 billion for Male airport“. Haveeru Daily (2010-yil 24-iyun). 2010-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
10. „GMR – Press Release“. Gmrgroup.in. 2013-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 21-avgust.
11. „GMR to take over airport operations after advanced payment“. Haveeru Daily (2010-yil 26-sentyabr). 2011-yil 17-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
12. „President hopes 2011 budget will speed up development projects“. Haveeru Daily (2010-yil 13-dekabr). 2013-yil 31-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 21-avgust.
13. „Maldives cabinet passes to annul GMR agreement Maldives cabinet passes to annul GMR agreement“. Haveeru Daily (2012-yil 27-noyabr). 2013-yil 31-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 21-avgust.
14. „MACL will now operate the airport: Finance Minister“. Haveeru Daily (2012-yil 27-noyabr). 2013-yil 31-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 21-avgust.
15. Sharma. „India, Maldives Row Over Airport Contract“. The Diplomat (2012-yil 5-dekabr).
16. „Maldives govt completes take over of airport from GMR“. Haveeru Daily (2012-yil 8-dekabr). 2013-yil 31-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 21-avgust.
17. „Velana International Airport opens new runway“. www.chinadaily.com.cn (2018-yil 9-sentyabr). Qaraldi: 2020-yil 18-may.
18. „Velena International Airport Expansion Project, Maldives“ (en-GB). Airport Technology. Qaraldi: 2020-yil 18-may.
19. „Maldives airport doubles capacity with new runway · Hotel Insider“ (en-US). Hotel Insider (2022-yil 2-fevral). Qaraldi: 2022-yil 20-may.
20. „Velana International Airport has temporarily started using the new runway as a parallel taxiway.“ (en-GB). Routes. Qaraldi: 2022-yil 20-may.
21. „New runway, seaplane terminal open at main int'l airport“ (en). Avas.mv (2022-yil 6-oktyabr). Qaraldi: 2023-yil 19-mart.
22. „Largest seaplane terminal in the world - 'Noovilu Seaplane Terminal' inaugurated“. raajje.mv. Qaraldi: 2022-yil 7-oktyabr.
23. „New Maldives seaplane terminal ready for opening“. Hotel Insider (2022-yil 11-iyul). Qaraldi: 2022-yil 7-oktyabr.
24. „Foundation Work of VIA's New Passenger Terminal Completed“ (en). avas.mv (2019-yil 17-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 18-may.
25. „Project Details | MACL“. macl.aero. 2021-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 18-may.
26. „Facade and roofing works to begin at new passenger terminal of VIA“. psmnews.mv. Qaraldi: 2022-yil 6-oktyabr.
27. „VIA new terminal expected to be complete in 2025“. The Edition. Qaraldi: 2022-yil 22-dekabr.
28. „New fuel farm, cargo terminal to come into operation this year“. psmnews.mv. Qaraldi: 2022-yil 18-avgust.
29. „MACL conducts tests on new fuel tanks at Velana Airport“. avas.mv. Qaraldi: 2022-yil 18-avgust.
30. „Velana International Airport's New Runway Will Become Operational From 6th October“. Aviators Maldives. Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
31. „New runway, seaplane terminal open at main int'l airport“. avas.mv. Qaraldi: 2022-yil 6-oktyabr.
32. „Regulatory requirements for water aerodrome operations in the maldives“. ICAO. ICAO (2014-yil 2-iyun). Qaraldi: 2014-yil 6-fevral.
33. "Contact." Trans Maldivian Airways.
34. „Collect Your Moments: Travel to Maldives“. Air Astana. Qaraldi: 2020-yil 3-noyabr.
35. Air France adds Maldives service from Nov 2017 Routesonline. 9 February 2017.
36. Velani, Bhavya. „Air India to Restart the New Flights to Maldives“ (en). Aviation A2Z (2023-yil 31-avgust). Qaraldi: 2023-yil 2-sentyabr.
37. Liu, Jim „Air Seychelles plans to resume Maldives service in Dec 2020/Jan 2021“. Routesonline. Qaraldi: 2020-yil 30-sentyabr.
38. „BATIK AIR MALAYSIA ADDS MALE / SEOUL IN 2Q23“. AeroRoutes (2023-yil 24-mart). Qaraldi: 2023-yil 24-mart.
39. „Beijing Capital Airlines Resumes Maldives Service in late-Jan 2023“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 13-yanvar.
40. „Beond, New All-Business Class Maldivian carrier to start operations from November 2023 and releases first routes“. One Mile At A Time. Qaraldi: 2023-yil 12-oktyabr.
41. „Beond, New All-Business Class Maldivian carrier to start operations from November 2023 and releases first routes“. One Mile At A Time. Qaraldi: 2023-yil 12-oktyabr.
42. „British Airways - Timetables“. www.britishairways.com.
43. „China Eastern Resumes Maldives Service from Feb 2023“. AeroRoutes (2023-yil 24-yanvar). Qaraldi: 2023-yil 24-yanvar.
44. „Lufthansa adds Mombasa / Zanzibar service; Maldives extends to year-round in NS21“. Routesonline.
45. „Etihad NW23 Network Changes – 09AUG23“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 10-avgust.
46. „flydubai Adds Male – Colombo Sector in NW22“. Aeroroutes (2022-yil 12-oktyabr). Qaraldi: 2022-yil 27-oktyabr.
47. Liu, Jim „flydubai resumes Maldives service in from late-Oct 2020“. Routesonline. Qaraldi: 2020-yil 29-sentyabr.
48. „Flynas Adds Seasonal Maldives Flights in NS23“. AeroRoutes (2023-yil 6-mart). Qaraldi: 2023-yil 6-mart.
49. „Gulf Air adds Maldives service from late-Oct 2019“. Routesonline. Qaraldi: 2019-yil 22-oktyabr.
50. „Hong Kong Airlines Plans 1Q24 Maldives Service Resumption“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 13-oktyabr.
51. „Iberia returns to the Maldives and Cali this winter season and increases frequencies throughout its network“ (2021-yil 16-sentyabr).
52. „Delhi-Male Direct Flight by Indigo Restarts Operations From Nov 1, Details Here“ (en). News18 (2023-yil 9-sentyabr). Qaraldi: 2023-yil 10-sentyabr.
53. „IndiGo to bring back direct connectivity between Hyderabad and Male from October 31, 2023“. Travel Trade Journal. Qaraldi: 2023-yil 5-sentyabr.
54. „IndiGo new flights“. goindigo.com. Qaraldi: 2018-yil 6-oktyabr.
55. „ITA AIRWAYS ADDS MALDIVES SERVICE FROM DEC 2022“. Aeroroutes (2022-yil 11-iyul). Qaraldi: 2022-yil 11-iyul.
56. „Kuwait Airways resumes Maldives service from late-Oct 2022“. AeroRoutes (2022-yil 8-avgust). Qaraldi: 2022-yil 8-avgust.
57. „Bilety lotnicze, bilety czarterowe i rejsowe, tanie loty krajowe i międzynarodowe - rezerwacja online | ITAKA“. biletylotnicze.itaka.pl.
58. „@flylot boeing 787 starts cooperation with @cdcedok. will operate flights to Maldives, Zanzibar and Dominican Republic“. ch-aviation.com. 2021-yil 26-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 27-oktyabr.
59. „Tour schedule“. Qaraldi: 2021-yil 27-oktyabr.
60. „Maldivian Announces Inaugural Flights to Bangalore, India.“. Corporate Maldives (2023-yil 16-avgust). Qaraldi: 2023-yil 16-avgust.
61. „Maldivian begins flights to Mumbai, Chennai and Dhaka – Maldives Insider“ (2012-yil 16-noyabr). Qaraldi: 2019-yil 14-iyun.
62. Liu, Jim „Maldivian adds new domestic sectors in 4Q19“. Routesonline. Qaraldi: 2019-yil 20-noyabr.
63. „Maldivian Schedules Malaysia Service in July 2022“. Qaraldi: 2022-yil 13-iyun.
64. Casey, David.. „ITA Adds India and Japan Routes“ (en). Routes Online (2022-yil 7-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 20-sentyabr.
65. „OMAN AIR RESUMES MALDIVES SERVICE FROM JUNE 2023“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 4-aprel.
66. „Royal Jordanian adds Maldives scheduled charter in Sep/Oct 2019“. Routesonline. Qaraldi: 2019-yil 14-iyun.
67. „Sichuan Airlines Adds Maldives Service From August 2023“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 17-iyul.
68. „Direct (non-stop) flights from Bangkok to Male“. FlightsFrom website. Qaraldi: 2023-yil 4-aprel.
69. Developer), Md Ashequl Morsalin Ibne Kamal(Team Leader)| Niloy Saha(Sr Web Developer)| Shohana Afroz(Web Developer)| Jobayer Hossain(Web „US-Bangla to launch Dhaka-Male-Dhaka flights from Nov 19“. unb.com.bd.
70. „Uzbekistan Airways launches charter flights to Maldives | „Uzbekistan airways“ JSC“. www.uzairways.com. Uzbekistan Airways. 2019-yil 6-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 6-dekabr.
71. Mayling, Samantha. „Virgin Atlantic unveils new services to Maldives and Turks and Caicos“. Travel Weekly (2022-yil 17-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 17-noyabr.
72. „VISTARA ADDS DELHI – MALE SERVICE FROM OCT 2023“. Aeroroutes. Qaraldi: 2023-yil 28-avgust.
73. „Vistara Flight Schedule“. www.airvistara.com. 2021-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 26-sentyabr.
74. Pearson, James „Wizz Air Abu Dhabi Adds Maldives & Kuwait To Its Growing Route Network“. Simple Flying (2022-yil 21-iyul). Qaraldi: 2022-yil 21-iyul.
75. „CMB to MLE routes“. Flightradar24. Qaraldi: 2019-yil 31-oktyabr.
76. „Maldives Civil Aviation Authority – 8Q-TMC Collision with Seawall“. Aviainfo.gov.mv. Qaraldi: 2013-yil 21-avgust.

Havolalar

• Rasmiy veb-sayti (Wayback Machine saytida 2022-12-24 sanasida arxivlangan)
• Rasmiy Twitter sahifasi
• Rasmiy Facebook sahifasi
• Rasmiy Instagram sahifasi