Universal transvers mercator (UTM) (Universal Transvers Mercator)[1] — bu xarita proyeksiyalari tizimi boʻlib, unda Yer yuzasi meridional yoʻnalishda 6 gradus kengligida choʻzilgan 60 ta zonaga boʻlinadi. Bu zonalarning har biri oʻzining markaziy meridianiga ega va koʻndalang Merkatorda alohida proyeksiyalanadi[2] .
Xususiyatlari
Gauss-Kruger proektsiyasidan farqli oʻlaroq, UTM 0,9996 miqyosli koeffitsientdan foydalanadi. Natijada, bu proyeksiyada bir ga teng masshtab koeffitsienti markaziy meridian chizigʻida emas, balki maʼlum masofada (taxminan 180 km) uning har ikki tomonida joylashgan. Shuning uchun olti graduslik zonadagi maksimal buzilish 0,1% dan oshmaydi.
Yana bir farq — zonalarning raqamlanishi. Bu yerda birinchi zonaning markaziy meridianining uzunligi 177 ° Vt.e) Shunday qilib, misol uchun Gauss-Kruger proyeksiyasidagi 7-zona 37-UTM zonasiga toʻgʻri keladi.
Koordinatalarni yozib olish tartibi ham har xil: Gauss-Kruger proyeksiyasida abtsissalar o‘qi shimolga, UTMda esa abtsissalar o‘qi sharqqa, ordinatalar o‘qi esa shimolga yo‘naltirilgan. Manfiy koordinata qiymatlarining oldini olish uchun janubiy yarimsharda abscissa qiymatiga 500 000 m, ordinata qiymatiga 10 000 000 m qoʻshib yoziladi.
Tarixi
1942-1943-yillarda UTMga oʻxshash tizim nemis Vermaxti tomonidan ishlatilganligi haqida dalillar mavjud. Oʻsha paytdagi aerofotosuratlarda UTMREF yozuvlari va zonalarning harf-raqamli belgilari ham mavjud[3].
Zamonaviy shaklda UTM tizimi 1940-yillarda AQSh armiyasi muhandislari tomonidan ishlab chiqilgan[4]. Kontinental Amerika Qoʻshma Shtatlari uchun Klark 1866-yil ellipsoidi mos yozuvlar ellipsoidi sifatida ishlatilgan. Er yuzasining qolgan qismida Xeyford ellipsoidi (xalqaro ellipsoid sifatida ham tanilgan) ishlatilgan. Tizim hozirda WGS84 ellipsoidiga asoslangan holda ishlatiladi.
Alternativlar
Qutbli hududlarni koʻrsatish uchun UTM oʻrniga UPS tizimi ishlatiladi (inglizcha: Universal Polar Stereographic coordinate system), qutbli stereografik proyeksiyaga asoslangan tizm.
Rossiya va boshqa koʻplab mamlakatlarda geodeziya va kartografik ishlar uchun koʻndalang Merkator proyeksiyasiga asoslangan Gauss-Kruger proyeksiyasiga asoslamgan tizmdan qoʻllanadi.
Buyuk Britaniyada UTM dan tashqari Ordnance Survey National Grid proyeksiyasi ham qoʻllanadi, shuningdek Transvers Mercator[5] ga asoslangan tizmdan ham qoʻllanadi..
Manbalar
Havolalar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
