Turkiya taomlari
From Wikipedia, the free encyclopedia
Turk oshxonasi (turkcha: Türk mutfağı) Oʻrta yer dengizi, Bolqon, Yaqin Sharq, Oʻrta Osiyo, Sharqiy Yevropa, Armaniston va Gruziya oshxonalarining uygʻunligi hamda takomillashtirilishi asnosida taʼriflanishi mumkin boʻlgan Usmonli oshxonasining merosi hisoblanadi[1][2][3]. Turk oshxonasi oʻz navbatida boshqa qoʻshni oshxonalarga ham, jumladan Janubi-Sharqiy Yevropa (Bolqon), Markaziy Yevropa va Gʻarbiy Yevropa oshxonalariga oʻz taʼsir koʻrsata oladi[3]. Usmonlilar Mesopotamiya oshxonasi, yunon oshxonasi, levantin oshxonasi, Misr oshxonasi, Bolqon oshxonasi, shuningdek, Oʻrta Osiyoning anʼanaviy turkiy unsurlarining (masalan, manti, ayran, qayst kabi taomlari) bogʻliqligi tufayli taʼsir koʻrsatgan holda oʻz hududlarining turli oshxona anʼanalarini birlashtira oladilar. Oʻz oʻrnida shuni aytish ham joizki,Turk oshxonasiga Usmonli saroy oshxonasida ixtiro qilingan taomlar majmuasi ham kiradi.
Turk oshxonasining oʻziga xos anʼanalari dunyoning koʻpgina mamlakatlar oshxonasidan tubdan farq qiladi. Istanbul, Bursa, Izmir va Anadolu mintaqasining taomlari Usmonli saroy oshxonasining koʻplab elementlarini oʻzida mujassam etgan holda, ziravorlardan oʻrtacha foydalanish, bulgʻor, koftdan koʻra guruchni afzal koʻrish va sabzavotli güveç (turli), baqlajon, toʻldirilgan doʻlmas va baliq kabi taomlari shular jumlasidandir. Qora dengiz mintaqasi oshxonasida baliq, ayniqsa Qora dengiz hamsi (hamsi) keng qoʻllaniladi va makkajoʻxori taomlarini oʻz ichiga oladi. Janubi-sharq oshxonasi (masalan Urfa, Gaziantep, Adıyaman va Adana) turli xil kabob, meze va baklava, shobiyet, kadayif va kunefe kabi xamirdan tayyorlangan shirinliklarini sevib tanovul qilishadi, albatta bu mazzali ovqat va shirinliklari bilan butun dunyoga mashhurdir.
Turkiyaning gʻarbiy qismlarida zaytun daraxtlari koʻp yetishtiriladi. Shuni aytish joizki, zaytun moyi taom va salatlar pishirish uchun ishlatiladigan asosiy yogʻdir[4]. Shuningdek, Egey, Marmara va Oʻrta er dengizi mintaqalarining oshxonalari sabzavot, oʻtlar va baliq mahsulotlariga juda ham boydir. Markaziy Anadoluda keşkek, manti (ayniqsa Kayseridan) va gözleme kabi koʻplab mashhur taomlar mundarijasi mavjud boʻlib, manti bilan bevosita bogʻliq boʻlgan taom nomlari xitoy (mantou yoki bugʻda pishirilgan bulochka) va koreys oshxonasida (mandu) nomi bilan uchraydi. Tarixga nazar tashlaydigan boʻlsak, bu taom asosan 13-asrda Moʻgʻulistonda paydo boʻlgan deb hisoblanadi[5].
Mutaxassisliklar koʻpincha joylar uchun nomlanadi va turli xil tayyorgarlik uslublariga koʻra atalishi mumkin. Masalan, Urfa kabobi Adana kabobiga qaraganda kamroq achchiq va qalinroqdir. Chet eldagi turk oshxonasida esa kabob kabi goʻshtga asoslangan taomlar keng tarqalgan. Turkiyadagi taomlar asosan guruch, sabzavot va non mahsulotlariga toʻgʻri keladi.