From Wikipedia, the free encyclopedia
Stetoskop – inson va hayvonlar ichki aʼzolarining tovushlarini eshitib tashhis qoʻyish uchun moʻljallangan tibbiy auskultatsion asbob. Stetoskop yordamida yurak, oʻpka, ichaklarning biologik tovushlari, arteriya va yirik qon tomirlarning qon oqimi qarshiliklarini eshitish uchun ishlatiladi. Sfigmomanometr bilan birga qon bosimini oʻlchashda qoʻllaniladi. Auskultativ tovushlarni kuchaytiruvchi stetoskop fonendoskop deb ataladi.
Stetoskop 1816-yilda Fransiya, Parijdagi Necker-Enfants Malades kasalxonasida Rene Laennec tomonidan yaratilgan[1][2][3]. Dastlab u yogʻoch trubkadan iborat boʻlib, bitta eshitish qismiga ega boʻlgan. Shakli quloq bilan eshitishga moslashgan karnay koʻrinishida boʻlgan. Laennec stetoskopni ixtiro qilishidan maqsad ayollar koʻkrak qafasini eshitish uchun noqulayliklarni bartaraf etish boʻlgan[4][5]. Laennec yaratgan qurilmasini nomlashda stetho- + -skop, „koʻkrak qafasi“ atamalaridan foydalangan, yaʼni bu koʻkrak qafasini eshitish maʼnosini bildirgan. Hozirgi kunda barcha ichki organlarni eshitishda stetoskopdan auskultatsiya maqsadida foydalaniladi[6]. 1840-yilda Golding Bird egiluvchan naychali stetoskopni taqdim etdi. Uning stetoskop tuzilishi ham bitta eshitish qismidan iborat edi[7]. 1851-yilga kelib, irlandiyalik shifokor Arthur Leared ikki tomonlama eshitish qismiga ega boʻlgan stetoskopni kashf qildi. 1852-yilda George Philip uni hozirgi koʻrinishda takomillashtirdi.
Stetoskop tibbiy hodimlarning ramzi hisoblanadi. Chunki koʻplab tashhis qoʻyish amaliyotlari stetoskop bilan amalga oshiriladi. Shuning uchun har bir shifokor bemorni koʻzdan kechirishda albatta stetoskop yordamida ichki organlar faoliyatini ham eshitib koʻradi. 2012-yilgi tadqiqotlarga koʻra stetoskop bilan olib borilgan tekshiruvlar natijasi boshqa asboblarnikiga qaraganda ishonchli chiqqan[8][9]. Klinik amaliyotda stetoskop oʻrnini bosadigan qurilmalar bir qancha boʻlsada, hodimlar tomonidan eng qulay qurilma sifatida stetoskop ishlatilib kelinadi. Ammo vaqt oʻtishi bilan, qon bosimini oʻlchashda ishlatiladigan stetoskop va tonometr oʻrniga auskultatison qobiliyatga ega boʻlgan mexanik sfigmomanometrlar kabi zamonaviy texnologiyalar asta sekin oʻrin egallamoqda[10].
Akustik stetoskop
Akustik stetoskop – koʻkrak qafasidagi biologik tovushlarni ichi boʻsh naychalar orqali quloqqa yetkazib beradigan auskultsion stetoskop turi. U asosiy ikki qism: tanaga tegib turadigan diafragma va quloqchinlardan iborat. Diafragma qismi bemor tanasiga qoʻyiladi va tovushlar diafragmani tebratganda trubkalar orqali tovush quloqchinlarga borib, quloqqa uzatiladi. Ushbu stetoskop XX asr boshlarida Rappaport hamda Sprague tomonidan kashf qilingan.
Elektron stetoskop
Elektron stetoskop yoki stetop tovushlarni kuchaytirish orqali chuqur joylashgan organlar tovushini ham eshitish imkonini beradi. Oddiy stetoskoplardan farqli ravishda elektron stetoskoplarda transduser qurilmalari xilma-xil vazifalarni bajaradi. Ular yordamida tovush signallarini kuchaytirish, pasaytirish va optimallashtirish mumkin. Uning boshqa bir turlarida Eko Core yurak tovushlarini smartfon yoki planshetga yozib olishi, Eko Duo elektrokardiogramma bilan bir vaqtda ekokardiogramma ham yozib olishi mumkin. Bu orqali stetoskop yordamida eshitib boʻlmaydigan kichik yurak toʻlqinlarini aniqlash, kasalliklarga erta tashhis qoʻyish mumkin[11].
Fetal stetoskop
Fetal yaʼni homiladorlar uchun moʻljallangan stetoskop karnaysimon, bir tomonlama eshitish nuqtasi borligi bilan ajralib turadi. U homilador ayolning qorin qismiga homilaning yurak tovushini tinglash uchun qoʻyiladi. Boshqa bir tomonidan tibbiy hodim tovushni eshitadi[12]. Fetal stetoskop frantsuz akusheri Adolphe Pinard (1844-1934) sharafiga nomlangan.
Doppler
Doppler stetoskopi tanadagi organlardan hosil boʻladigan biologik ultratovush toʻlqinlarini yozib oladigan elektron qurilma. U asosan harakatlanib turadigan aʼzolar harakat potensiallarini yaxshi aniqlaydi. Shuning uchun yurak urushi, tomirlarda qon harakati kabilarga tashhis qoʻyish uchun keng qoʻllaniladi[13]. Kattalardagi yurak klapanlari harakatlari, qon oqimi tovushlarini oddiy stetoskop yordamida eshitib boʻlmaydi. Buning uchun dopplerografiya oʻtkaziladi. Oddiy stetoskop bilan aorta yetishmovchiligiga 58% va doppler yordamida esa 84% gacha toʻgri tashhis qoʻyilgan[14][15].
3D-bosma stetoskop
3D-bosma stetoskop – auskultatsiya uchun moʻljallangan, 3D-bosib chiqarishga asoslangan elektron qurilma[16]. Bu asbob Doktor Tarek Loubani va uning jamoasi tomonidan ishlab chiqilgan. 2015-yilda stetoskop loyihasi ommaviy axborot vositalari orqali taqdim etilgan.
Qiziloʻngach stetoskopi
1960-yilgacha qiziloʻngach stetoskopidan intraoperativ monitoring sifatida foydalanilgan[17].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.