From Wikipedia, the free encyclopedia
Sodiq Azimovich Azimov (1914-yil 7-noyabr, Toshkent – 1988-yil[1] 21-dekabr) – fizik olim, Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi akademigi (1962), Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan fan va texnika arbobi (1964), fizika-matematika fanlari doktori (1955), professor (1958)[2].
Sodiq Azimov 1914-yil 7-noyabrda Toshkent shahrida maʼrifatparvar oilada tavallud topgan. Uning bobosi (ona tomondan) Olimqozi Toshkent shahri qozisi, uning ukasi Abduvohid Qoriyev (Qori domla) Sankt-Peterburgdagi Ikkinchi Davlat Dumasi deputati boʻlgan. Sayid Azimboy (bobosi) yer egasi, un sanoati boʻyicha tadbirkor, oʻz uyida birinchi yangi usul maktabiga asos solgan. Undan oʻrnak olib, keyinchalik butun Oʻzbekistonda jadid maktablari tashkil etilgan. Avaz otaning otasi yirik yer egasi (Sarikoʻl mulki) edi. Otasidan erta ayrilgan Azimov oilada yagona boquvchi boʻlib qoldi. Uning kasal onasi, ikkita singlisi va ukasi bor edi[3].
Sodiq 1936–1940-yillarda Oʻrta Osiyo davlat universitetining (hozirgi Mirzo Ulugʻbek nomidagi Oʻzbekiston Milliy universiteti) fizika-matematika fakulteti talabasi boʻlgan. Universitetni tugatgach, kosmik nurlarni oʻrganish uchun Pomir ekspeditsiyasida ishlagan. 1948-yilda aspiranturaga oʻqishga kirgan va tez orada nomzodlik, soʻngra doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan (1955, Lebedev nomidagi fizika instituti, Moskva). Akademik V. I. Veksler uning ilmiy rahbari boʻlgan.
Azimov 1940–1945-yillarda Oʻrta Osiyo politexnika institutida (hozirgi Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti) ishlagan. 1948–1956-yillarda Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi Fizika-texnika instituti laboratoriya mudiri, 1956–1958-yillarda direktor oʻrinbosari va direktori (1958–1962; 1966–1988) boʻlib faoliyat yuritgan. 1962–1966-yillar oraligʻida Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi Yadro 217 fizikasi instituti direktori hamda 1986–1988-yillar oraligʻida „Fizika – Quyosh“ IICHB bosh direktori boʻlgan. Sodiq Azimovich Oʻzbekiston yadro fizikasi, yuqori energiyalar fizikasi, yarimoʻtkazgichlar fizikasi va yuqori temperaturali geliomaterialshunoslikka asos solgan va bu sohalarni rivojlantirgan olimlardan biri hisoblanadi.
1954-yilda Azimovning tashabbusi bilan Toshkent Davlat universitetida „Yadro fizikasi va kosmik nurlar“ kafedrasi tashkil etilib, umrining oxirigacha kafedra mudiri lavozimida ishladi. 1956-yilda SSSR Hukumatining Toshkentda Yadro fizikasi institutini tashkil etish toʻgʻrisidagi qarori eʼlon qilingan. Akademik I. V. Kurchatovning taklifiga binoan institut ilmiy majmuasini, jumladan, xodimlar uchun shaharcha (hozirgi Ulugʻbek qishlogʻi) loyihalash va qurish, ilmiy jamoani tayyorlash va shakllantirish Azimovga (fizika-texnika fakulteti direktori) topshirilgan. Bu jarayonda akademiklar U. A. Orifov, S. V. Starodubsevlar ham faol qatnashganlar.
Sodiq Azimov 1948-yilda oʻzi ishlab chiqqan usul yordamida kosmik nurlar tarkibida mezonlarga daxlsiz elektron va fotonlar mavjudligini isbotlagan. Pomir togʻi tepasidagi stansiyada (dengiz sathidan 3900 m balandligi) oʻz xodimlari bilan birgalikda kosmik nurlar va yadrolarning oʻzaro taʼsirini oʻrganish borasida olib borgan ilmiy izlanishlari elektron-yadro oqimlarini kashf etish imkonini bergan. Azimov elektron-yadro jalalarini va yadro zarrachalari singishni tadqiq etgan. U oʻta yuqori energiyali (1012–1013 ev) yadro jarayonlari oʻrganiladigan togʻ stansiyasi qurilishini tashkil etgan.
Azimov rahbarligida Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi fizika-texnika institutida quyosh nuri energiyasidan foydalanish usuli asosida oʻta sof yarimoʻtkazgich materiallar olishning yangi texnologiyasi ishlab chiqilgan hamda 1987-yilda Parkent tumanida 1 megavatt quvvatga ega konsentratori bor noyob quyosh pechi barpo etilgan. Azimov yadro fizikasi, yuqori energiyalar fizikasi va yuqori temperaturali geliomaterialshunoslik ilmiy maktablariga asos solgan.
U 14 fan doktori va 70 dan ziyod fan nomzodini tayyorlagan. Ular hozir ham „Fizika-Quyosh“ IICHB da, Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi Yadro fizikasi institutida va Oʻzbekiston milliy universitetida xalqaro darajadagi ilmiy va amaliy tadqiqotlarni faol davom ettirmoqdalar. Sodiq Beruniy nomidagi Oʻzbekiston Davlat mukofoti laureati (1970) boʻlgan. „Fizika-Quyosh“ IICHB ga va Toshkent shahrining Mirzo Ulugʻbek tumanidagi koʻcha va maktabga uning nomi berilgan[4][5][6].
1988-yil 12-noyabrda boʻlib oʻtgan partiya konferensiyasida yangi ob’ektni yaratish gʻoyasi keskin tanqid qilingan, chunki partiya elitasi muqobil energiya manbalarining dolzarbligini anglamagan. Akademik S. A. Azimov partiya hisoboti chogʻida yurak hurujidan vafot etgan.
U Toshkentdagi Chigʻatoy qabristonidagi olimlar xiyoboniga dafn etilgan.
2002-yilda vafotidan keyin "Buyuk xizmatlari uchun" ordeni bilan taqdirlangan[7].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.