![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/NKVD_Emblem_%2528Gradient%2529.svg/languz-640px-NKVD_Emblem_%2528Gradient%2529.svg.png&w=640&q=50)
SSSR Ichki ishlar xalq komissarligi
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ichki ishlar xalq komissarligi (ruscha: Наро́дный комиссариа́т вну́тренних дел, talaffuzi [nɐˈrod.nɨj kə.mʲɪ.sə.rʲɪˈat ˈvnut.rʲɪ.nʲɪx̬ dʲel]), qisqartmasi NKVD (НКВД listenⓘ) Sovet Ittifoqining ichki ishlar vazirligi edi.
Народный комиссариат внутренних дел Narodný komissariat vnutrennih del (NKVD) | |
![]() NKVD logotipi | |
Agentlik haqida umumiy maʼlumot | |
---|---|
Tashkil etilgan | 10-iyul, 1934-yil (89 yil avval) (1934-07-10) |
Avvalgi agentliklar |
|
Tugatilgan | 15-mart, 1946-yil (78 yil avval) (1946-03-15) |
Oʻrnida tuzilgan agentliklar |
|
Turi |
• Jandarmeriya • Chegara qoʻshinlari • Qamoqxona hokimiyati |
Yurisdiksiya | Sovet Ittifoqi |
Shtab kvartira(lar) |
11-13 ulitsa Bol. Lubyanka, Moskva, RSFSR, Sovet Ittifoqi |
Agentlik rahbarlari |
|
Yuqori turuvchi agentlik | Xalq Komissarlari kengashi |
Quyi agentliklar |
|
1917-yilda Rossiya Sovet Federativ Sotsialistik Respublikasining NKVDsi[1] sifatida tashkil etilgan agentlikka dastlab muntazam ravishda politsiya faoliyatini olib borish, mamlakat qamoqxonalari va mehnat lagerlarini nazorat qilish vazifasi yuklangan edi[2]. Tashkilot 1930-yilda tarqatib yuborildi. Funksiyalari boshqa idoralar orasida taqsimlandi. 1934-yilda Butunittifoq komissarligi sifatida qayta tashkil etildi[3].
OGPU (maxfiy politsiya tashkiloti) funksiyalari taxminan 1930-yilda NKVDga oʻtkazildi. Bu unga Ikkinchi Jahon urushi oxirigacha davom etgan huquqni muhofaza qilish faoliyati ustidan monopol huquqni berdi[2]. Bu davrda NKVD ham jamoat tartibini saqlash, ham maxfiy politsiya faoliyatini oʻz ichiga olgan[4]. NKVD siyosiy qatagʻondagi roli va Iosif Stalin davridagi „Katta tozalash“ni amalga oshirgani bilan mashhur. Bu davrda tashkilotni Genrix Yagoda, Nikolay Yejov va Lavrentiy Beriya boshqargan[5][6][7].
NKVD fuqarolarni sudsiz ommaviy qatl qildi, Gulag majburiy mehnat lagerlari tizimini yaratdi, u yerga mahbuslarni joylashtirdi va boshqardi. Tashkilot agentlari badavlat dehqonlarni qatagʻon qilishga javobgar edi[8][9]. Sovet chegaralarini himoya qilish va josuslik (siyosiy qotilliklarni oʻz ichiga olgan) ham tashkilot nazorati ostida edi.
1946-yil mart oyida barcha Xalq komissarliklari vazirliklar deb oʻzgartirildi. NKVD Ichki ishlar vazirligiga (MVD) aylandi[10].