Raqamli obyekt identifikatori
From Wikipedia, the free encyclopedia
Raqamli obyekt identifikatori (DOI) – bu Xalqaro standartlashtirish tashkiloti (ISO) tomonidan standartlashtirilgan turli xil obyektlarni noyob identifikatsiyalash uchun ishlatiladigan doimiy identifikator yoki tutqich hisoblanadi[1]. DOI-lar tutqich tizimining amalga oshirilishidir[2][3]. Ular URI tizimiga ham mos keladi (Yagona resurs identifikatori). Ular ilmiy jurnal maqolalari, tadqiqot hisobotlari, maʼlumotlar toʻplami va rasmiy nashrlar kabi akademik, professional va hukumat maʼlumotlarini aniqlash uchun keng qoʻllaniladi. DOI-lar boshqa turdagi axborot resurslarini, masalan, tijoratga tegishli videolarini aniqlash uchun ham foydalanilgan edi.
DOI oʻz oldiga turlicha masalan, DOI murojaat qiladigan axborot obyektiga hal qilishni maqsad qiladi. Bunga DOI ni obyekt haqidagi metamaʼlumotlarga, masalan, obyekt joylashgan URL manziliga bogʻlash bilan erishiladi. Shunga qaramasdan, DOI harakatga yaroqli ekanligi va birgalikda ishlashi bilan faqat identifikator boʻlgan ISBN yoki ISRC dan farqlanadi. DOI tizimi metamaʼlumotlarni koʻrsatib turish uchun Indeks Content Model dan foydalanadi.
Hujjatlar uchun DOI hujjatning amal qilish muddati davomida sobit boʻlib qoladi, shu bilan birga uning joylashuvi va boshqa metamaʼlumotlar oʻzgarishi mumkin boʻladi. DOI tomonidan onlayn hujjat (fayl)ga murojaat qilish uning URL manzilidan toʻgʻridan-toʻgʻri foydalanishdan koʻra barqarorroq havolani taʼminlashi kerak. Lekin agar uning URL manzili oʻzgarsa, nashriyot URL manziliga havolani saqlab qolish uchun DOI metamaʼlumotlarini yangilashi kerak boʻladi[4][5][6]. DOI maʼlumotlar bazasini yangilash nashriyotning mas’uliyati hisoblanadi. Agar ular buni qilmasa, DOI oʻlik havolaga oʻtadi va DOIni foydasiz qoldiradi[7].
DOI tizimining ishlab chiquvchisi va administratori uni 2000-yilda joriy etgan Xalqaro DOI Foundation (IDF) hisoblanadi[8]. DOI tizimining shartnoma majburiyatlariga javob beradigan va tizimga aʼzo boʻlish uchun pul toʻlashga tayyor boʻlgan tashkilotlar DOIlarni belgilashlari mumkin[9]. DOI tizimi IDF tomonidan muvofiqlashtirilgan roʻyxatga olish agentliklari federatsiyasi orqali amalga oshiriladi[10]. 2011-yil aprel oyining oxiriga kelib 4000 ga yaqin tashkilot tomonidan 50 milliondan ortiq DOI nomlari berilgan edi[11] va 2013-yil apreliga kelib bu raqam 9500 ta tashkilot orqali tayinlangan 85 million DOI nomlariga oʻsdi.