Qurol sanoati
From Wikipedia, the free encyclopedia
Qurol savdosi sifatida ham tanilgan qurol sanoati qurol va harbiy texnologiyalar ishlab chiqaradigan va sotadigan global sanoatdir. U ilmiy- tadqiqot, muhandislik, ishlab chiqarish va harbiy materiallar, jihozlar va inshootlarga xizmat koʻrsatish bilan shugʻullanadigan tijorat sanoatidan iborat. Qurol ishlab chiqaruvchi kompaniyalar, shuningdek, qurol sotuvchilari yoki harbiy sanoat deb ataladi. Harbiy sanoat vakillari davlatlar qurolli kuchlari va tinch aholi uchun qurol ishlab chiqaradi. Hukumat idoralari qurol-yarog ', oʻq-dorilar va boshqa harbiy buyumlarni sotib olish va sotish bilan ham qurol sanoatida ishlaydi. Arsenal — qurol va oʻq-dorilar — xoh xususiy yoki davlat mulki boʻlsin — har qanday kombinatsiyada ishlab chiqariladigan, taʼmirlanadigan va saqlanadigan yoki chiqarilgan joy. Qurol sanoati mahsulotlariga qurollar, artilleriya, oʻq-dorilar, raketalar, harbiy samolyotlar, harbiy mashinalar, kemalar, elektron tizimlar, tungi koʻrish moslamalari, gologramma qurollar, lazerli masofa oʻlchagichlar, lazer nishonlari, qoʻl granatalari, minalar va boshqalar kiradi. Qurol sanoati boshqa logistika va operatsion tizimlarni ham taʼminlaydi.
Stokgolm Xalqaro Tinchlik Tadqiqot Instituti (SIPRI) 2018-yilda qurol ishlab chiqarishga1822 mlrd dollar sarflanganini ma‘lum qildi[1]. Bu harbiy xarajatlar jahon yalpi ichki mahsulotining 4 foizini tashkil qilgan 1990-yilga nisbatan nisbatan pasayishdir. Pulning bir qismi harbiy sanoatdan harbiy texnika va xizmatlar xarid qilish uchun sarflanadi. SIPRI maʼlumotlariga koʻra, 2018-yilda 100 ta eng yirik qurol ishlab chiqaruvchi kompaniyalar va harbiy xizmat koʻrsatuvchi kompaniyalarning (Xitoydan tashqari) umumiy qurol savdosi 420 milliard dollarni tashkil etgan[2]. Bu 2017-yildagi sotuvdan 4,6 foizga koʻp boʻldi va eng yaxshi 100 ta qurol savdosining ketma-ket toʻrtinchi yil oʻsishini anglatadi. 2004-yilda xalqaro qurol savdosiga 30 milliard dollardan ortiq mablagʻ sarflandi (bu koʻrsatkich ichki qurol savdosini hisobga olmaganda)[3]. Institut maʼlumotlariga koʻra, 2014-18-yillarda asosiy qurollarni xalqaro oʻtkazish hajmi 2009-13-yillarga nisbatan 7,8 foizga va 2004—2008-yillarga nisbatan 23 foizga koʻp boʻlgan. 2014-18-yillarda beshta eng yirik eksportchi AQSh, Rossiya, Fransiya, Germaniya va Xitoy boʻlsa, beshta eng yirik importyor Saudiya Arabistoni, Hindiston, Misr, Avstraliya va Jazoir boʻlgan[4].
Koʻpgina sanoati rivojlangan mamlakatlar oʻzlarining harbiy kuchlarini taʼminlash uchun ichki qurol-yarogʻ sanoatiga ega. Baʼzi mamlakatlarda, shuningdek, oʻz fuqarolari tomonidan, birinchi navbatda, oʻzini himoya qilish, ov qilish yoki sport maqsadlarida foydalanish uchun qurol-yarogʻning qonuniy yoki noqonuniy ichki savdosi mavjud. Oʻqotar qurollarning noqonuniy savdosi siyosiy beqarorlikdan taʼsirlangan koʻplab mamlakatlar va mintaqalarda sodir boʻladi. Oʻq otish qurollari tadqiqoti maʼlumotlariga koʻra, dunyo boʻylab 100 ga yaqin davlatning 1000 dan ortiq kompaniyalari tomonidan ishlab chiqarilgan 875 million dona oʻqotar qurol dunyo boʻylab aylanmoqda[5].
Hukumatlar oʻz mamlakatlari armiyasiga yetkazib berish uchun shartnomalar tuzadilar; bunday qurol shartnomalari muhim siyosiy ahamiyatga ega boʻlishi mumkin. Siyosat va qurol savdosi oʻrtasidagi bogʻliqlik 1961-yilda AQSh prezidenti Dwight Eyzenxauer taʼriflagan harbiy-sanoat majmuasining rivojlanishiga olib kelishi mumkin, bu yerda qurolli kuchlar, savdo va siyosat Yevropaning koʻp tomonlama mudofaasining xarid qobiliyatiga chambarchas bogʻlangan. Baʼzilari ochiq, boshqalari xususiy boʻlgan turli korporatsiyalar koʻpincha milliardlab dollarga teng boʻlgan ushbu shartnomalar uchun taklif berishadi. Baʼzan, xalqaro Joint Strike Fighter uchun shartnomada boʻlgani kabi, raqobatbardosh tender jarayoni boʻlib oʻtadi, unda ishtirok etgan kompaniyalar tomonidan taqdim etilgan dizaynlarning mohiyati boʻyicha qaror qabul qilinadi. Boshqa paytlarda hech qanday savdo yoki raqobat boʻlmaydi.