Qiziloʻrda (viloyat)

Qiziloʻrda viloyati - Qozogʻiston Respublikasi tarkibidagi viloyat. 1938-yil 15-yanvarda tashkil etilgan. Maydoni 226 ming km². Aholisi 712,992 kishi (2012), asosan, qozoqlar, shuningdek, ruslar (asosan, shaharlarda), koreys va boshqa millat vakillari ham yashaydi. Shahar aholisi 63%. Qiziloʻrda viloyati 6 maʼmuriy tumanga boʻlingan, 3 shahar, 10 shaharcha bor. Markazi — Qiziloʻrda shahri. Yirik shaharlari: Qiziloʻrda, Aralsk, Gʻazali.

Qiziloʻrda viloyati
Қызылорда облысы

Gerb
viloyat
Maʼmuriy markazi	Qiziloʻrda
Asos solingan sanasi	1938-yil
Akim	Kusherbayev Qirimbek Yeluovich
Aholi (2012)	712 992[1] (4,1 % ,  (12-oʻrin)
Zichligi	3,15 kishi./km²
Dinlar tarkibi	Musulmonlar, Xristianlar
Maydoni	226 019 km² (8,3 %, 4-oʻrin)
Vaqt mintaqasi	UTC+6
Telefon kodi	+7 7242 xx-xx-xx
Pochta indeksi	12 xxxx
Avtomobil raqami kodi	N, 11
Rasmiy sayti	http://www.e-kyzylorda.gov.kz/
Xaritada
45°0′0″N 64°0′0″E

Tabiati

Sirdaryo oʻzani, Qiziloʻrda.

Viloyat Orol dengizidan sharqda Sirdaryoning quyi oqimida, asosan, Turon pasttekisligida (balandligi 50– 200 m) joylashgan. Sirdaryoning chap sohilida Qizilqumning qum tepalari; oʻng sohilida qirlar, uncha chuqur boʻlmagan soyliklar bor. Shimolda Kichik Boʻrsiq va Orol boʻyi Qoraqumi, chekka janubi-sharqda Qoratov tizmasining shimoli-gʻarbiy tarmoqlari (eng baland joyi 1419 m) joylashgan. Iqlimi keskin kontinental va juda quruq. Iyulning oʻrtacha harorati shimoli-gʻarbida 25,9 °C, janubi-sharqida 28,2 °C, yanvarniki shimoli-gʻarbida — 3,5 °C, janubi-sharqida —19,8 °C. Yillik yogʻin 175 mm. Vegetatsiya davri 198 kun. Qiziloʻrda viloyati hududiga Orol dengizining shimoli-sharqiy yarmi kiradi. Yagona yirik daryosi — Sirdaryo. Shoʻr suvli koʻl koʻp. Qumlarda shuvoq-betaga, shoʻra, bahorda esa efemer oʻsimliklar; pastliklarda astragal, juzgʻun oʻsadi. Oq saksovul, yulgʻun, teresken, biyurgʻun, shuvoq qumlarni shamolda uchishiga yoʻl qoʻymaydi. Sirdaryo qayirida allyuvial oʻtloq, shoʻrlangan tuproqlarda oʻtloq oʻsimliklar, toʻqayzor va butazorlar, delta va qirgʻoq boʻylarida qamishzorlar bor. Choʻlda yirtqichlar va tuyoqli hayvonlar, shuningdek, kemiruvchilar, qushlar uchraydi. Sirdaryo deltasida ondatra iqlimlashtirilgan. Orol dengizi, Sirdaryo va mayda koʻllarda turli baliqlar bor. Borsakelmas orolida qoʻriqxona (saygʻoq, jayran, qulon) mavjud.

Aholisi

Viloyatning aksar qismini qozoqlar tashkil qiladi.

Viloyatdagi halaqlar tarkibi:^[2][3]

	Aholi soni 1989-yil	%	Aholi soni 1999-yil	%	Aholi soni 2010-yil	%
barchasi	574464	100,00 %	596215	100,00 %	689749	100,00 %
Qozoqlar	504126	87,76 %	561630	94,20 %	659906	95,67 %
Ruslar	37960	6,61 %	17155	2,88 %	13952	2,02 %
Koreyslar	12047	2,10 %	8982	1,51 %	8100	1,17 %
Tatarlar	4538	0,79 %	2309	0,39 %	1873	0,27 %
Turklar	821	0,14 %	284	0,05 %	1145	0,17 %
Oʻzbeklar	1752	0,30 %	1051	0,18 %	1074	0,16 %
Chechenlar	1475	0,26 %	742	0,12 %	733	0,11 %
Ukrainlar	3139	0,55 %	844	0,14 %	564	0,08 %
Ozarbayjonlar	262	0,05 %	187	0,03 %	245	0,04 %
Boshqurtlar	524	0,09 %	204	0,03 %	197	0,03 %
Olmonlar	1960	0,34 %	376	0,06 %	203	0,03 %
boshqalar	5860	1,64 %	2451	0,83 %	1757	0,25 %

Hududiy boʻlinishi

Viloyatda 7 tuman bor

• Orol tumani, markazi — Aralsk
• Qazali tumani, markazi — Aytike Biy qishlogi
• Qarmaqshi tumani, markazi — Josali qishlogʻi
• Jalagʻash tumani, markazi — Jalagʻash qishlogi
• Sirdaryo tumani, markazi — Terenoʻzek qishlogʻi
• Shiyeli tumani, markazi — Shiyeli qishlogʻi
• Janaqoʻrgʻon tumani, makazi — Janaqoʻrgʻon qishlogʻi

Qishloq xoʻjaligi

Qishloq xoʻjaligida qishloq xoʻjaligi xom ashyosi va baliqni qayta ishlash bilan bogʻliq oziq-ovqat va yengil sanoat korxonalari bor. Asosan, obikor dehqonchilik va yaylov chorvachiligi rivojlangan. Viloyatda sholikorlik, qoʻychilik, shuningdek, baliqchilik va baliqni qayta ishlash salmoqli oʻrin tutadi.

Sanoati

Sanoatining asosiy tarmogʻi — oziq-ovqat sanoati (baliq, sholi oqlash, araq, pivo zavodlari, goʻsht, sut va non, uysozlik kombinatlari, tegirmon). Sellyuloza-karton kombinati, poyabzal, trikotaj, mebel va tikuvchilik fabrikalari bor. Metallsozlik, kimyo va qurilish materiallari sanoatlari rivojlangan. Deyarli hamma korxonalar Qiziloʻrda shahrida. Pichanzor va yaylovlar bor, yem-xashak ekinlari ham ekiladi. Chorvachilikda, asosan, qorakoʻlchilik (90% qorakoʻl qoʻylari), shuningdek, mayin junli qoʻychilik, oz miqdorda goʻsht-sut chorvachiligi rivojlangan. Qoramol, qoʻy va echki, yilqi, tuya, parranda, choʻchqa boqiladi. Temir yoʻl uzunligi 763 km, qattiq qoplamali avtomobil yoʻllari uzunligi 1223 km. Pedagogika instituti, tarixiy oʻlkashunoslik muzeyi, drama t-atri bor.

Manbalar

1. Численность населения РК по областям, городам и районам, 2013-01-30da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2013-07-17
2. Agentstvo Respubliki Kazaxstan po statistike. Arxiv (Wayback Machine saytida 2013-11-13 sanasida arxivlangan): Natsionalniy sostav naseleniya Respubliki Kazaxstan i ego oblastey (tom 1) (Wayback Machine saytida 2011-08-16 sanasida arxivlangan)
3. Chislennost naseleniya po oblastyam, gorodam i rayonam, polu i otdelnim vozrastnim gruppam, otdelnim etnosam na 1-yanvarya 2010 goda, 2012-06-27da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2012-09-25

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.