Plyaj
From Wikipedia, the free encyclopedia
Plyaj (fransuzcha: plage — „sohil“, „qirgʻoq“) — bu boʻshashgan zarralardan iborat suv havzasi yonidagi relyef shakli. Plyajni tashkil etuvchi zarralar odatda qum, shagʻal, shagʻal, toshlar va boshqalar kabi toshlardan tayyorlanadi yoki mollyuska qobigʻi yoki korallin suv oʻtlari kabi biologik manbalar. Choʻkindilar mahalliy toʻlqin taʼsiriga va ob-havoga qarab har xil zichlik va tuzilmalarda joylashib, turli xil toʻqimalar, ranglar va gradyanlarni yoki material qatlamlarini hosil qiladi.
Bu maqola avtomat tarjima qilingan yoki mashina tarjimasi tayinli oʻzgartirishsiz chop etilgani eʼtirof etilmoqda. Tarjimani tekshirib chiqish hamda maqoladagi mazmuniy va uslubiy xatolarini tuzatish kerak. Siz maqolani tuzatishga koʻmaklashishingiz mumkin. (Shuningdek, tarjima boʻyicha tavsiyalar bilan tanishib chiqishingiz mumkin.) DIQQAT! BU OGOHLANTIRISHNI OʻZBOSHIMCHALIK BILAN OLIB TASHLAMANG! Maqolaning originali koʻrsatilinmagan. |
Garchi baʼzi plyajlar koʻllar va daryolar kabi ichki chuchuk suv joylarida hosil boʻlsada, aksariyat plyajlar toʻlqin yoki hozirgi harakat konlari va choʻkindilarni qayta ishlaydigan qirgʻoq hududlarida joylashgan boʻladi. Erosion(Eroziya) va plyaj geologiyalarining oʻzgarishi toʻlqin harakati va ekstremal ob-havo hodisalari kabi tabiiy jarayonlar sababli sodir boʻladi. Shamol sharoitlari toʻgʻri boʻlgan joyda, plyajlarni plyaj uchun himoya va yangilanishni taʼminlaydigan qirgʻoq tepalari qoʻllab-quvvatlashi mumkin. Biroq, bu tabiiy kuchlar tufayli yanada iqlim oʻzgarishi keskinlashdi, plyajlarda juda tez sur’atlarda doimiy ravishda iqlim oʻzgarishi kuzatiladi.Baʼzi hisob-kitoblarga koʻra, 2100-yilga kelib, iqlim oʻzgarishi natijasida dengiz sathining koʻtarilishi tufayli er yuzidagi qumli plyajlarning 50 foizi yoʻqoladi.[2]
Qumli plyajlar butun dunyo qirgʻoqlarining uchdan bir qismini egallaydi. Ushbu plyajlar dam olish uchun mashhur boʻlib, muhim iqtisodiy va madaniy rollarni oʻynaydi — koʻpincha mahalliy turizm sanoatini boshqaradi. Ushbu foydalanishni qoʻllab-quvvatlash uchun baʼzi plyajlarda qutqaruv postlari, kiyim almashtirish xonalari, dushlar, kulbalar va barlar kabi sunʼiy infratuzilma mavjud. Ular, shuningdek, doimiy va mavsumiy yashovchilar uchun yaqin joyda mehmondoʻstlik joylari (masalan, kurortlar, lagerlar, mehmonxonalar va restoranlar) yoki turar-joylarga ega boʻlishi mumkin
Inson kuchlari global miqyosda plyajlarni sezilarli darajada oʻzgartirdi: toʻgʻridan-toʻgʻri taʼsirlar qumtepalar va qirgʻoqlarda notoʻgʻri qurilish amaliyotlarini oʻz ichiga oladi, insonning bilvosita taʼsiri esa suv ifloslanishi, plastik ifloslanish va dengiz sathining koʻtarilishi va iqlim oʻzgarishi natijasida qirgʻoq eroziyasini oʻz ichiga oladi. Baʼzi qirgʻoqlarni boshqarish amaliyotlari tabiiy plyaj jarayonlarini saqlab qolish yoki tiklash uchun moʻljallangan, baʼzi plyajlar esa plyajni oziqlantirish kabi amaliyotlar orqali faol ravishda tiklanadi.
Rivojlanmagan yoki ochilmagan plyajlar deb ham ataladigan yovvoyi plyajlar turizm yoki dam olish uchun ishlab chiqilmagan. Saqlangan plyajlar suv yoki dengiz biologik xilma-xilligida muhim rol oʻynaydigan muhim biomlardir, masalan, dengiz toshbaqalarining koʻpayish joylari yoki dengiz qushlari yoki pingvinlar uchun uyalar uchun. Saqlangan plyajlar va ular bilan bogʻliq qumtepalar ichki ekotizimlar va inson infratuzilmasi uchun ekstremal ob-havodan himoya qilish uchun muhimdir.[2]