Oqmoʻla (viloyat)

Oqmoʻla viloyati (qoz. Ақмола облысы, اقمولا وبلىسى) - Qozogʻistondagi viloyat (1961-yilgacha Akmolinsk). 1961—92 yillarda Selinograd, 1992-yildan Oqmoʻla viloyati). 1939-yilda tashkil etilgan. Maydoni 155,1 ming km². Aholisi 731 398 kishi (2012), qozoq, rus, nemis, ukrain, belorus, tatar, udmurt, boshqird, mordva, uygʻur, koreys va boshqalar yashaydi. 13 tuman, 7 shahar, 12 shaharcha bor. Maʼmuriy markazi — Koʻkchatov shahri (1999-yildan buyon). Viloyatda 4 oliy oʻquv yurti, oʻlkashunoslik muzeyi, drama teatri bor.^[4]

Oqmoʻla viloyati
Ақмола облысы

Gerb
viloyat
Maʼmuriy markazi	Koʻkchatov shahri
Yirik shaharlari	Koʻkchatov, Stepnogorsk, Shuchinsk
Asos solingan sanasi	1939-yil
Akim	Aytmuhametov Qoʻsman Qayirtayevich
Rasmiy tillar	qozoq, rus
Aholi (2013)	734,145[1] (11-oʻrin)
Zichligi	5,00 kishi./km²
Millatlar tarkibi	qozoqlar — 43,5% ruslar — 36,5%
Dinlar tarkibi	musulmonlar, xristianlar
Maydoni	146 219 km²
Vaqt mintaqasi	UTC+6
Telefon kodi	+7 7162 xx-xx-xx[2]
Pochta indeksi	02xxxx[3]
Avtomobil raqami kodi	O,C,03
Rasmiy sayti	http://www.akmo.kz/
Xaritada
52°0′0″N 69°0′0″E

Tabiati

Oqmoʻla viloyati Qozogʻiston past togʻlarining shimoli-gʻarbiy qismini egallagan. Hududining katta qismi toʻlqinsimon tekislik. Mutlaq balandligi 300–400 m. Sharkala Yermentov togʻlari (eng baland joyi — 897 m), janubi-gʻarbida Tengiz-Qurgʻaljin botigʻi joylashgan. Foydali qazilmalari: oltin, boksit, surma, mis, toshkoʻmir, gil, kvars qumi. Iqlimi keskin kontinental, quruq iqlim. Iyulning oʻrtacha harorati 20 °C, yanvarniki — 18 °C. Yillik yogʻin 300 mm. Eng katta daryosi — Ishim. Koʻl koʻp. Oqmoʻla viloyatining shimoliy qismidagi qora tuproqlarda shuvoq-betaga oʻsadi. Dashtlarda kemiruvchilar, tuyoklilar, yirtqichlar, qushlar yashaydi. Qurgʻaljin qoʻriqxonasi bor.

Daryo va koʻllari

Yirik daryolari Yesil, uning tarmoqlari — Qaqutan, Jabay, Terisaqqan, Nura, Suleti, Oʻlenti, Qulanoʻtpes, v.b. Viloyatda koʻllar koʻp, ularning 94 tasi chuchik. Yirik chuchik koʻllari Qoʻrgʻaljin, Qoʻjakoʻl, Shoʻlaqshalqar, Baliqtikoʻl, Uyalishalqar, v.b. Yirik tuzli koʻllari Teniz, Kerey, Itemgen, Qipshaq, Mamay, Ulken Sarioʻba va Astana, Sileti toʻgʻoni bor. Ulardan boʻlak yer sugʻorish maqsadida 37 ta toʻgʻon barpo etilgan, jami suv koʻl. 180,6 mln. m³. Qoʻrgʻaljin koʻl tarmogʻini suv bilan toʻldirish va Astananing sanoatini suv bilan taʼminlashni yaxshilash uchun Nura daryosi orqali 70 — 74 mln. m³ Irtish suvi beriladi.

Aholisi

Millatlar tarkibi

	Aholi soni 1989yil[5]	%[5]	Aholi soni 1999yil	%	Aholi soni 2010yil	%
Barchasi	1064406	100,00 %	836271	100,00 %	738010	100,00 %
Qozoqlar	266831	25,07 %	313488	37,49 %	330835	44,83 %
Ruslar	459348	43,16 %	329454	39,40 %	263052	35,64 %
Ukrainlar	91236	8,57 %	62228	7,44 %	45935	6,22 %
Olmonlar	139032	13,06 %	52334	6,26 %	30124	4,08 %
Beloruslar	28283	2,66 %	19475	2,33 %	14684	1,99 %
Tatarlar	22332	2,10 %	17272	2,07 %	14645	1,98 %
Polyaklar	14058	1,32 %	11404	1,36 %	9242	1,25 %
Ingushlar	5571	0,52 %	5491	0,66 %	5467	0,74 %
Chechenlar	4181	0,39 %	3149	0,38 %	3536	0,48 %
Boshqurtlar	4793	0,45 %	2708	0,32 %	2304	0,31 %
Moldavanlar	3461	0,33 %	2239	0,27 %	2001	0,27 %
Ozarbayjonlar	2424	0,23 %	1656	0,20 %	1801	0,24 %
Udmurtlar	2690	0,25 %	1748	0,21 %	1461	0,20 %
Koreyslar	1382	0,13 %	1489	0,18 %	1298	0,18 %
Mariylar	2799	0,26 %	1377	0,16 %	1177	0,16 %
Mordvalar	2705	0,25 %	1662	0,20 %	1117	0,15 %
Armanlar	1171	0,11 %	1110	0,13 %	1111	0,15 %
Chuvashlar	1980	0,19 %	1089	0,13 %	…	…
Boshqa millatlar	10129	0,95 %	6898	0,82 %	8220	1,11 %

Hududiy boʻlinishi

Viloyatning siyosiy xaritasi

Oqmoʻla viloyati 17 tumanga va 3 shaharga boʻlinadi.

1. Oqkoʻl tumani — Oqkoʻl
2. Arshali tumani — Arshali
3. Astraxon tumani — Astraxonka
4. Otbosar tumani — Otbosar
5. Bulandi tumani — Makinsk
6. Burabay tumani (Shuchinsk) — Shuchinsk
7. Yegindikoʻl tumani — Yegindikoʻl
8. Yenbekshilder tumani — Stepnyak
9. Araymantov tumani — Araymantov
10. Yesil tumani — Yesil
11. Yaxshi tumani — Yaxshi
12. Yorqayin tumani— Derjavinsk
13. Zerendi tumani— Zerendi
14. Qoʻrgʻaljin tumani — Qoʻrgʻaljin
15. Sandiqtov tumani — Balkashino
16. Tselinograd tumani — Akmoʻl
17. Shoʻrtandi tumani — Shoʻrtandi
18. Koʻkchatov shahar hokimligi
19. Qoʻshchi shahar hokimligi
20. Stepnogorsk shahar hokimligi

Qishloq Xoʻjaligi

Oqmoʻla viloyati Qozogʻistondagi muhim gʻallachilik rayonlaridan. Xoʻjaligining asosiy tarmoqlari — obikor dehqonchilik va goʻsht-jun chorvachiligi. Oqmoʻla viloyatining qishloq xoʻjaligiga yaroqli yerlari orasida katta qismini yaylovlar egallaydi. Qishloq xoʻjaligi yirik gʻallachilik bilan sut-goʻsht chorvachiligi, parrandachilik, choʻchqachilik va mayin junli qoʻychilik, yilqichilikka ixtisoslashgan. Ishim daryosi va chuchuk koʻllarda baliq ovlanadi^[6].

Sanoati

Energetikasi Qaragʻanda havzasidagi toshkoʻmir va mazutga asoslanadi. Issiqlik elektr stansiyasi ishlab turibdi. Kon qazish, mashinasozlik va metallsozlik (qishloq xoʻjaligi mashinalari, nasos, vagon taʼmirlash zavodlari), oziq-ovqat (un kombinati, sut zavodlari) va mebel sanoati tarmoqlari rivojlangan. Qurilish materiallari (temir-beton konstruksiyalar, gʻisht ishlab chiqarish) sanoati barpo etilgan. Koʻpchilik sanoat korxonalari Ostonada, shuningdek, Makinskda (porshen xalqalari ishlab chiqaruvchi zavod, qishloq xoʻjaligi inventarlari, avtomobil va traktorlar uchun ehtiyot qismlar), Otbosarda (goʻsht kombinati, remontmexanika zavodi), Alekseyevkada, Shoʻrtandi shaharchasida (mebel fabrikalari) va tuman markazlarida (moy zavodlari, qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalari) joylashgan.

Havolalar

• Аппарат акима Акмолинской области (Wayback Machine saytida 2007-12-16 sanasida arxivlangan)
• Библиотека Царское Село, книги по истории Акмолинской области (Wayback Machine saytida 2013-10-19 sanasida arxivlangan)

Manbalar

1. Численность населения РК по областям, городам и районам Республики Казахстан на 1 июля 2013 года
2. Oqmoʻla viloyatining telefon kodlari
3. Почтовые индексы Казахстана
4. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
5. V sovremennix granitsax Akmolinskoy oblasti, vklyuchaya chast bivshey Kokchetavskoy oblasti i isklyuchaya gorod Astana
6. Акмолинская область. История АТД^{[sayt ishlamaydi]}

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.