From Wikipedia, the free encyclopedia
Narkolepsiya (qadimgi yunoncha: νάρκη — stupor, uyqu va λῆψις — hujum) asab tizimining gipersomniya bilan bogʻliq kasalligi boʻlib, u kunduzgi uyquchanlik va toʻsatdan uyquga ketish hurujlari, katapleksiya hurujlari yaʼni mushak tonusining toʻsatdan yoʻqolishi bilan tavsiflanadi. Bemorda ongning, tungi uyquning buzilishi, gipnagogik (uxlab qolganda) va gipnopompik (uygʻonganda) gallyutsinatsiyalar paydo boʻladi. Baʼzida uygʻongandan soʻng darhol tananing qisqa muddatli falajlari kuzatiladi.
Aleksandr Veyn narkoleptik sindromning pentadasini taʼtbiq etgan:
Shu bilan birga, narkolepsiya tashxisi uchun yuqoridagi belgilarning barchasi kuzatilishi shart hisoblanmaydi, ammo kunduzgi uyqu apnoesining bir yoki bir nechta alomatlar bilan kombinatsiyasi diagnoz qoʻyish uchun yetarli hisoblanadi[5].
Narkolepsiya odatda yoshlarda, koʻpincha erkaklarda rivojlanishi kuzatilgan. Bazi bir nazariyalarga koʻra kasallik virusli kasalliklar[6] kabi tashqi qoʻzgʻatuvchi omil bilan vujudga kelishi mumkin.
Narkolepsiyaning tarqalgani eng rivojlangan davlatlarda 100 000 aholiga 20-40 taga toʻgʻri keladi.
GlaxoSmithKlinening Pandemrix vaksinasi va narkolepsiya oʻrtasidagi bogʻliqlik Finlandiya va Shvetsiyada 2009-yilda choʻchqa grippi avj olgan paytda emlangandan soʻng taxminan 200 bolada kuzatilgan. Izolyatsiya qilingan holatlar Buyuk Britaniya, Irlandiyada va Gollandiyada ham qayd etilgan. Skandinaviya mamlakatlarida oʻrtacha har 15 000-16 000 emlangan bolalardan birida narkolepsiya rivojlanishi kuzatilgan[7].
Bugungi kunga qadar narkolepsiyaning sabablari yetarlicha oʻrganilmagan. Ular oreksinlar (gipokretinlar), gipotalamus peptidlarining yetishmasligiga asoslangan degan taxminlar mavjud[8]. Narkolepsiya bilan ogʻrigan bemorlarda miya likvor suyuqligida oreksin miqdori kamayganligi aniqlandi[5]. Miyaning koʻrsatilgan biologik faol moddasi tez uyqi almashish jarayonini tartibga soladi[8].
Narkolepsiya bilan ogʻrigan bemorlarda gisto-moslashuv antigenlari — HLA DR2/DQW1[9] genlari majmuasi bilan yaqin bogʻliqlik aniqlangan.
Bugungi kunda taklif qilingan terapiya kasallikning alomatlarini yengillashtirishi va hayot sifatini yaxshilashi mumkin, ammo undan xalos boʻlishga yordam bermaydi.
Gʻarb mamlakatlarida narkolepsiyani davolash uchun psixostimulyatorlar qoʻllanadi: dekstroamfetamin sulfat („Dexedrin“, „Dexedrin-SR“, „dekstrostat“), metamfetamin („Deoksin“)[10], metilfenidat („Ritalin“), pemolin („Cilert“), mazindol (sanoreks), solriamfetol va modafinil (provigil)[11]. Modafinil kunduzgi uyquni samarali ravishda toʻxtatadi[12] dunyo boʻyicha narkolepsiyani davolash uchun ishlatiladi. Rossiya Federatsiyasida ushbu dorilarning barchasidan foydalanish taqiqlangan va giyohvandlik vositalari, psixotrop moddalar va ularning prekursorlari roʻyxatiga kiritilgan.
Narkolepsiya uchun atomoksetin, norepinefrinni ogohlantiruvchi boʻlmagan qaytarib olish ingibitori[11] va H3-gistamin retseptorlari antagonistlari : pitolizant ishlatiladi.
Narkolepsiyada selektiv serotonin ingibitorlari va antidepressantlar, klomipramin, imipramin, protriptilin va REM uyquni minimallashtiradigan boshqa dorilar katapleksiyani davolash uchun ishlatiladi.
Kechasi uyqu buzilishini tuzatish uchun gipnoz preparatlar (zolpidem va zopiklon) qoʻllanadi.
AQSh oziq-ovqat va farmatsevtika idorasi tomonidan narkolepsiya uchun tasdiqlangan dori natriy oksibutirat(Xirem) hisoblanadi[13]. Koʻpgina klinik tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, natriy gidroksibutirat katapleksiya va narkolepsiya bilan bogʻliq boshqa alomatlarni davolashda yordam bergan[14].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.