Monosaxaridlar
From Wikipedia, the free encyclopedia
Monosaxaridlar (yunoncha monos-bitta, saxar-shakar), oddiy shakar deb ham ataladi, shakarning eng oddiy shakli va barcha uglevodlar hosil boʻlgan eng asosiy birligi (monomerlar)[1][2].
Ular odatda rangsiz, suvda eriydigan kristall qattiq moddalardir. Ularning nomidan farqli oʻlaroq, faqat baʼzi monosaxaridlar shirin taʼmga ega. Monosaxaridlar CnH2nOn formulasiga ega.
Monosaxaridlarga glyukoza, fruktoza va galaktozalar kiradi. Monosaxaridlar, disaxaridlar (masalan, saxaroza va laktoza) va polisaxaridlarning (sellyuloza va kraxmal) asosi hisoblanadi. Xalq tilida ishlatiladigan shakarining oʻzi ikki monosaxarid D-glyukoza va D-fruktozaning har birining bir molekulasini oʻz ichiga olgan disaxarid, saxaroza hisoblanadi[2]. Gidroksil guruhini qoʻllab-quvvatlaydigan har bir uglerod atomi bir xil kimyoviy formulaga ega boʻlib, bir qancha izomerik shakllarni keltirib chiqaradi. Masalan, galaktoza va glyukoza ikkalasi ham aldogeksozalardir, ammo ular turli xil fizik tuzilmalarga va kimyoviy xususiyatlarga ega.
Monosaxarid glyukoza metabolizmda hal qiluvchi rol oʻynaydi, u yerda kimyoviy energiya glikoliz va limon kislotasiga aylanishi orqali tirik organizmlarni energiya bilan taʼminlashi uchun olinadi.