Tarqaladigan g'oya, xatti-harakatlar yoki uslublar yig'indisi From Wikipedia, the free encyclopedia
Mem (/miːm/)[1][2] – bu dunyo miqyosida taqlid qilish orqali tarqaladigan va koʻpincha maʼlum bir hodisani ifodalovchi ramziy maʼnoga ega boʻlgan gʻoya, xatti-harakatlar yigʻindisi. Mem yozuv, nutq, imo-ishoralar yoki taqlid qilingan mavzudagi boshqa taqlid qilinadigan hodisalar orqali uzatilishi mumkin boʻlgan madaniy gʻoyalar uchun birlik vazifasini bajaradi. Koʻpchilik memlarni genlar bilan oʻxshash deb hisoblashadi, chunki ular oʻz-oʻzidan koʻpayadi va selektiv bosimlarga javob beradi[3]. Umumiy tilda mem Internet memiga, odatda tasvirlarda yaratiladi, keyin qayta ishlangan, nusxalangan holda onlayn ijtimoiy tarmoqlarda tarqatiladi[4][5].
Memetika [6] sohasi 1990-yillarda evolyutsion model nuqtai nazaridan memlarning tushunchalari va tarqalishini oʻrganish uchun fanga kirib keldi. Turli jabhalardagi tanqidlar memlarni empirik tarzda oʻrganishi va tekshirishi mumkin degan fikrni olgʻa surdi[7]. Ijtimoiy fanlardagi baʼzi sharhlovchilar tanqidni rasmlar orqali mazmunli ravishda tasniflash mumkin ekanligini taʼkidladi[8]. Boshqalar esa, bu atamaning ishlatilishi asl voqeani notoʻgʻri tushunishiga olib kelish mumkinligini aytdi[9].
.jpg)
Mem soʻzining oʻzi Richard Dawkins tomonidan 1976-yilda chop etilgan "The Selfish Gene" kitobidan kelib chiqqan neologizmdir[10]. U N. K. Xamfrining „memlar nafaqat metaforaviy tarzda, balki tirik tuzilmalar sifatida koʻrib chiqilishi kerak“ [10] degan taklifini mamnuniyat bilan qabul qildi va memlarni „miyada jismoniy yashaydi“ degan gʻoyani ilgari surdi[11]. Dawkins oʻzining asl niyatlari oddiyroq boʻlganini aytgan boʻlsa-da, u Xamfrining fikrini maʼqulladi. USyuzan Blekmorning 1999-yilda prognozlar va empirik qoʻllab-quvvatlash bilan toʻliq memlarning ilmiy nazariyasini taqdim etish loyihasini maʼqulladi[12].
.jpg)
Mem atamasi mimem soʻzining qisqarishi va u qadimgi yunoncha mīmēma (μίμημα) soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, „taqlid qilingan narsa“ degan maʼnoni anglatadi[13] .
1940-yillarda mashhur boʻlib, turli mamlakatlarda turli nomlar ostida memni qayta ishlash orqali qanday oʻzgartirish mumkinligini koʻrsatadi. Bu dunyodagi birinchi keng tarqalgan memlardan biri sifatida koʻriladi[14].
Dawkins bu atamani qayta ishlovchi deb hisoblashi mumkin boʻlgan har qanday madaniy birlik(ohanglar, modalar)ga murojaat qilish uchun ishlatgan. Memlar odatda maʼlumot va xatti-harakatlarning samarali nusxalari sifatida rivojlanishi orqali koʻpayadi. Odamlar memlarni har doim ham mukammal nusxa koʻchirmasligi va yangi memlarni yaratish uchun ularni boshqa memlar bilan takomillashtirish, birlashtirish yoki boshqacha tarzda oʻzgartirishi mumkinligi sababli, ular vaqt oʻtishi bilan oʻzgarishi mumkin. Dawkins madaniyat evolyutsiyasi orqali memlarning saqlanib qolishi va oʻzgarishi jarayonini biologik evolyutsiyadagi genlarning tabiiy tanlanishiga oʻxshatdi[15].
Memlar, genlarga oʻxshab, qayta ishlay olish qobiliyatida farqlanadi; muvaffaqiyatli memlar saqlanib qoladi va tarqaladi; yaroqsizlari esa toʻxtab qoladi va unutiladi. Shunday qilib, memlar omborida sifatliroq va oʻz ahamiyatini yoʻqotmagan memlar tanlanadi.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
