Litva liti

Lit (litovcha: litas) — Litva Respublikasining 1922-yildan 1941-yilgacha va 1993-yildan 2014-yilgacha amalda boʻlgan pul birligi . 100 sentdan iborat (litovcha: сentas).

Litva liti
:
Davlat nomi:	Litva
Simvol:

ISO 4217 tizimidagi xalqaro kod LTL hisoblanadi.

2015-yil 1-yanvarda Litva yevrozonaga kirdi, Litva milliy valyutasi litlar 1 yevro uchun 3,4528 lit kursida yevroni almashtirdi.

Tarixi

Birinchi jahon urushidan keyin mustaqil Litva Respublikasida boshqa davlatlarning toʻlov vositalari muomalada boʻlgan (masalan, Germaniya sharqiy rubli).

Oʻzining yuridik emitent banki yoʻqligi sababli, Germaniya Sharqiy kredit idorasi (Darlehnskasse Ost) bilan tuzilgan shartnomaga koʻra, auxinas (litovcha: auksinas) deb nomlangan ostmarkalardan foydalanish boshlandi. 1922-yil oʻrtalarida Litvada markaning giperinflyatsiyasi tufayli savdo, moliya va kreditning normal faoliyati buzildi. Litva Seymi (yuqori qonunchilik organi) shoshilinch ravishda litni joriy etish va Litva Bankini tashkil etish toʻgʻrisida qonun qabul qildi.

1922yil 10-sentyabrda chiqarilgan vaqtinchalik banknotalar 25-sentyabrda muomalaga chiqarilgan. Lit 1-oktyabrda muomalaga kiritilgan. Litlarning oltin miqdori 0,1504602 g sof oltin etib belgilandi, bu AQSh dollari oltin tarkibining 1/10 qismiga toʻgʻri keladi. Auksinlarni litga almashtirish har hafta moliya vaziri tomonidan belgi va dollar nisbati hisobga olingan holda belgilangan kurs bo‘yicha amalga oshirildi. Dastlabki nisbat 175 edi : 1. Unda temir yoʻl va pochta tariflari, soliqlar, obligatsiyalar, jamgʻarma kassalari depozitlari va boshqalar qayta hisoblab chiqilgan. Angliya, Chexoslovakiya va Germaniyada banknotalar chop etilgan. 1925-yildagi tangalar ham xorijda zarb qilingan. 1936- va 1938-yillardagi tangalar Kaunasda zarb qilingan. Urushdan oldingi Litva qonunchiligi emissiyaning kamida uchdan bir qismini qimmatbaho metallar zaxiralari, qolgan qismini esa likvid qimmatli qogʻozlar qoplaganligini belgilab qoʻydi.

Litva SSSRga qoʻshilgandan soʻng (1940), 1941-yil 25-martdan boshlab lit Sovet rubliga almashtirildi.

Mustaqillik tiklanganidan soʻng, 1991-yil 5-avgustdan boshlab toʻlov vositasi sifatida vaqtinchalik pul „umumiy kuponlar“ qoʻllanila boshlandi. 1992-yil 1-oktyabrda ular yagona qonuniy toʻlov vositasi deb eʼlon qilindi.

Lit 1993-yil 25-iyunda muomalaga kiritilgan. Vaqtinchalik kuponlar 100:1 nisbatda oʻzgartirildi. Vaqtinchalik kuponlar 1993-yil 20-iyulgacha muomalada boʻlgan.

2015-yil 1-yanvardan boshlab Litvada qonuniy toʻlov vositasi yevro hisoblanadi^[1], lit almashinuvi quyidagi nisbatda amalga oshiriladi: 1 yevro = 3,4528 lit. Lit va yevroning parallel aylanish davri 2015-yil 1-yanvardan 15-yanvargacha. Lit yevroga almashtirildi: pochta boʻlimlari va barcha banklar tomonidan — 2015-yil 1-martgacha, barcha banklar tomonidan — 2015-yil 30-martgacha, ayrim banklar tomonidan — 2015-yil 30-dekabrgacha. Ushbu sanadan keyin litlar faqat Litva banki tomonidan almashtiriladi, almashinuvning amal qilish muddati belgilanmagan.

Birinchi Respublika Liti

Tangalar

Tasvir	Qiymati	Yil	Tarkibi	Diametri(mm)	Ogʻirligi (g)	Chetlari	Tiraji
	1 sent	1925	bronza	15.5	1.6	silliq	5 000 000
		1936		15.5	1.0		9 955 000
	2 sent	1936		18	2.3		4 951 107
	5 sent	1925		19	2.1		12 000 000
		1936		20	3.0		4 800 000
	10 sent	1925		20	3.0		12 000 000
	20 sent			23	4.0		8 000 000
	50 sent			25	5.0		5 000 000
	1 lit	1925	Ag-500	19.0	2.7	qovurgʻali	5 985 000
	2 lit			23.0	5.4		3 000 000
	5 lit			29.4	13.5		1 000 000
	5 lit	1936	Ag-750	27.1	9.0	silliq TAVO GEROVE TAUTOS GEROVEyozuvi bilan	2 750 000
	10 lit	1936		32.2	18.0	silliq TAUTOS JĖGA VIENYBEJEyozuvi bilan	876 000
		1938					180 000

Banknotalar

1922-yil 10-sentabrdagi namuna
Tasvir		Qiymati	Oʻlchami (mm)	Asosiy rangi	Tavsif			Chiqqan yili
Old taraf	Orqa taraf				Old taraf	Orqa taraf	Suv belgisi
		1 sent	80×52	koʻk	qiymati	qiymati va Litva gerbi	yoʻq	1922-yil 10-sentabr
		5 sent		yashil
		20 sent		jigarrang
		50 sent		binafsharang
		1 lit	120×65	yashil			halqalar
		5 lit		jigarrang			GS literi
1922-yil 16-noyabrdagi namuna
		1 sent	90×55	yashil	qiymati va Litva gerbi	qiymati	yoʻq	1922-yil 16-noyabr
		2 sent		qaymoqrang
		5 sent		moviy
		10 sent		qizil
		20 sent	100×60	jigarrang
		50 sent		binafsharang
		1 lit	110×65	qizil			ovallar
		2 lit		binafsharang		Gedimin kolyumni
		5 lit	120×70	yashil	fermer	charx va ayol
		10 lit		binafsharang, jigarrang	qiymati va Litva gerbi	ayollar portreti
		50 lit	150×78	jigarrang	buyuk knyaz Gedimin portreti	Vilnyusdagi muqaddas Stanislav sobori
		100 lit	170×87	yashil, koʻk	buyuk knyaz Vitovt portreti	ayollar portreti
1924-yilgi namuna
		500 lit	198×92	yashil, sabzirang	qiymati	Klaypeda, Vilnyus, Kaunas shaharlarining gerblari	Gedimin kolyumni	1924-yil
		1000 lit	220×108	yashil, koʻk	qiymati va Litva gerbi	milliy kiyimlardagi yoshlar	buyuk knyaz Vitovt portreti
1927—1928-yilgi namuna
		10 lit	130×75	yashil	qiymati va Litva gerbi	dala ishlari	yoʻq	1927-yil
		50 lit	145×80	koʻk, binafsharang	Ionas Basanavichyus portreti	buyuk knyaz Gedimin portreti	buyuk knyaz Gedimin portreti	1928-yil
		100 lit	155×85	jigarrang	Kaunasdagi Litva Banki binosi	buyuk knyaz Keystut portreti	buyuk knyaz Keystut portreti
1929—1930-yilgi namuna
		5 lit	120×70	jigarrang	Vitovt portreti	Gryunvald jangi sahnasi	yoʻq	1929-yil
		20 lit	140×75	yashil, jigarrang	Vitovt portreti, Kaunasdagi Buyuk Vitovt cherkovi, Vitovt davridagi tangalarda tasvirlangan xoch va nayza uchi	Kaunasdagi Ozodlik haykaliva yuk qayigʻi		1930-yil
1938-yilgi namuna
		10 lit	130×75	yashil, sabzirang	Prezident Antanas Smetona portreti va Mustaqillik deklaratsiyasi	Mustaqillik Deklaratsiyasini imzolaganLitva Kengashi aʼzolarining jamoaviy portreti, Klaypeda, Vilnyus, Kaunas shaharlarining gerblari	yoʻq	1938-yil 16-fevral

Zamonaviy lit

1991-yil tangalari

Tasvir	Qiymati	Tarkibi	Diametri (mm)	Qalinligi (mm)	Ogʻirligi (g)	Chetlari
	1 sent	alyuminiy	18.75	1.30	0,83	silliq
	2 sent		21.75	1.30	1.12
	5 sent		24.40	1.35	1.40
	10 sent	Cu + Zn + Sn	16.0	1	1.40
	20 sent		17.50	1.2	2.10
	50 sent		21.00	1.2	3.03
	1 lit	Cu + Ni	16.75	1.5	2.35	yoʻlakchali
	2 lit		20.5	1.35	3.46
	5 lit		23	1.5	4.36

1997-2014-yillardagi tangalar

Litva banki 1991, 2000, 2003 va 2008-2014 yillarda tangalarning rasmiy toʻplamlarini chiqargan. 1991, 2000 va 2003 yillar toʻplamlarida faqat tegishli chiqarilgan yil tangalari, 2008, 2009 va 2014 yillar toʻplamlarida 1991 yildagi 1, 2 va 5 sentlik tangalar, 2010-2014 yillardagi esdalik tangalari mavjud edi.

Tasvir	Qiymati	Tarkibi	Diametri (mm)	Qalinligi (mm)	Ogʻirligi (g)	Chetlari	Chiqarish yillari
	10 sent	Cu + Zn + Ni	17.00	1.70	2.60	yoʻlakchali	1997 1998 1999 2000 2003 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
	20 sent		20.50	2.10	4.80		1997 1998 1999 2000 2003 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
	50 sent		23.00	2.10	6.00		1997 19981999 20002003 2008 2009 2010 2011 20122013 2014
	1 lit	Cu + Ni	22.30	2.20	6.25		1998 1999 2000 2001 2002 2003 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
	2 lit	halqasi: Cu + Al + Ni markazi: Cu + Ni	25.00	2.20	7.50	intervalgacha yoʻlakchali	1998 1999 2000 2001 2002 2003 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
	5 lit	halqasi: Cu + Ni markazi: Cu + Al + Ni	27.50	2.35	10.10	„PENKI LITAI“ (besh lit) yozuvi bilan silliq	1998 1999 2000 2003 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Eslatma: Qalin harf bu tangalar faqat toʻplamlarning bir qismi sifatida chiqarilgan yillarni koʻrsatadi.

Esdalik tangalari

Litvaning birinchi esdalik tangasi 1938-yilda davlat mustaqilligining 20 yilligi sharafiga muomalaga chiqarilgan. Hozirgi vaqtda Litva Banki esdalik va yubiley tangalarni qimmatbaho (oltin — 1, 10, 50, 100, 500 lit, kumush — 5, 10, 50, 100 lit va 200 litlik bimetalik tangalar) va qimmatbaho boʻlmagan (melxior — nominal qiymati 1 va 10 lit, bimetalik nominal qiymati 2 lit va shimoliy oltindan nominal qiymati 25 lit boʻlgan) metallardan zarb qiladi. Litva mustaqilligi tiklanganidan soʻng chiqarilgan birinchi tangalar Doro va Girenaning transatlantik parvozining 60 yilligiga va Papa Ioann Pavel II ning Litvaga tashrifiga bagʻishlangan edi. Barcha tangalar Litva zarbxonasida zarb qilingan.

Hammasi boʻlib, litlar mavjud boʻlgan davrda 111 xil tangalar chiqarilgan, shu jumladan, 15 tasi melxiordan, 2 tasi shimoliy oltindan, 12 tasi bimetalik (melxior + mis), 69 tasi 925 probali kumush, 12 tasi 999 probali oltin va 1 — bimetalik (oltin + kumush) dan yasalgan.

Banknotalar

1991—2003-yilgi namuna
Tasvir		Qiymati	Oʻlchami (mm)	Tavsifi	Chiqarilgan sanasi	Muomaladan chiqqan sana
Old tarafi	Orqa tarafi
		1 lit	135×65	Old tarafi: Litva yozuvchisi Yuliya Jemaite portreti (1845—1921) Orqa tarafi: Palushadagi muqaddas Iosafatning yogʻoch cherkovi Suv belgisi: „Waykimas“ gerbi	1994	2007-yil 1-mart
		2 lit	135×65	Old tarafi: litvalik yozuvchi-pedagog Moteyus Valanchius portreti (1801—1875) Orqa tarafi: Trakay qal’asi koʻrinishi Suv belgisi: Litva gerbi	1993	2007-yil1-mart
		5 lit	135×65	Old tarafi: Litva adabiy tilining „otasi“ Ionas Yablonskisning portreti (1860—1930) Orqa tarafi: Petras Rimshaning „Litva maktabi“ haykali Suv belgisi: Litva gerbi	1993	2007-yil1-mart
		10 lit	135×65	Old tarafi: Litva uchuvchilari Steponas Darius (1896—1933) va Stasis Girenasning (1893—1933) portretlari Orqa tarafi: Atlantika okeani ustidan uchayotgan „Lituanica“ samolyoti Suv belgisi: Litva gerbi	1991	1996-yil1-yanvar
					1993	2007-yil 1-mart
					1997	2012-yil 1-iyun
					2001	2015-yil15-yanvar
					2007
		20 lit	135×65	Old tarafi: Litva shoiri va dramaturgi Mayronis (Ionas Machiulis) ning portreti (1862—1932) Orqa tarafi: Buyuk Vitovt nomidagi harbiy muzey va Kaunasdagi Ozodlik haykali Suv belgisi: Litva gerbi	1991	1994-yil 1-iyun
					1993	2007-yil 1-mart
					1997	2012-yil 1-iyun
					2001	2015-yil15-yanvar
					2007
		50 lit	135×65	Old tarafi: Litva milliy tiklanishi otasi Ionas Basanavichiusning portreti (1851—1927) Orqa tarafi: muqaddas Stanislav sobori va Vilnyusdagi qoʻngʻiroq minorasining koʻrinishi Suv belgisi: Litva gerbi	1991	1996-yil1-yanvar
					1993	2007-yil1-mart
					1998	2015-yil15-yanvar
					2003
		100 lit	135×65	Old tarafi: Litva tarixchisi Simonas Daukantas portreti (1793—1864) Orqa tarafi: Avliyo Ioann cherkovi va qoʻngʻiroq minorasi bilan Vilnyus universitetining koʻrinishi Suv belgisi: Litva gerbi	1991	2001-yil1-iyul
					2000	2015-yil15-yanvar
					2007
		200 lit	135×65	Old tarafi: Litva dramaturgi Vidunas (Vilgelmas Storostas) portreti (1868—1953) Orqa tarafi: Klaypeda mayogʻi Suv belgisi: Vidunas portreti	1997	2015-yil15-yanvar
		500 lit	147×70	Old tarafi: Litva yozuvchisi Vintsas Kudirkaning portreti (1858—1899) Orqa tarafi: Litva Ozodlik qoʻngʻirogʻi va daryo vodiysining koʻrinishi Suv belgisi: Kudirka portreti	2000

Qiziqarli faktlar

• 1991 yilda Litva mustaqilligi tiklanganidan keyin birinchi banknotalar muomalaga chiqarildi. Shu bilan birga, 50 lit nominallari xato bilan chiqarildi — unda Vilnyus sobori tasvirlangan, markazda, Avliyo Yelena haykali joylashgan. 1991-yilgi banknotda muqaddas Yelena chap qoʻlida xochni ushlab turadi, lekin aslida u oʻng qoʻlida xochni ushlab turadi.
• 1993-yildagi 10 litlik banknotda Shimoliy Amerika va Yevropa konturlari sezilarli darajada oʻzgargan.^[2]
• 1000 litlik banknotalar 1991-yilda chop etilgan, ammo muomalaga kiritilmagan.

Valyuta kursi rejimi

1994-yil 1-apreldan 2002-yil 31-yanvargacha litlar dollarga nisbatan 4:1 nisbatda, 2002-yil 1-fevraldan boshlab yevroga nisbatan o‘sha davrda o‘rnatilgan 3,4528:1 nisbatda o‘zgarmagan holda bog‘landi. Litvada umumiy Yevropa valyutasi kiritilgunga qadar. Ushbu vazifani amalga oshirish uchun 2004-yil 28-iyundan boshlab litalar Yevropa valyuta kursi mexanizmiga kiritilgan. Rasmiy ravishda, ushbu mexanizmga kiritilgan valyuta kursi belgilangan kursdan 15 % dan ortiq chetga chiqa olmaydi; yevroga bogʻlangan paytdan boshlab, litning berilgandan haqiqiy ogʻishi 0 % ni tashkil etdi.

Manbalar

1. Litva prazdnuet vstuplenie v evrozonu // bbcrussian.com, 2015-yil 1-yanvar
2. „LTB — Banknotai“.