Labinkir koʻli
From Wikipedia, the free encyclopedia
Labinkir koʻli (ruscha: Лабынкыр, saxa.: Лабыҥкыр, Labýŋkir) — Rossiyaning Saxa Respublikasining Oymyakonskiy Ulusidagi koʻl. Koʻl Indigirka havzasining bir qismi boʻlib, Xabarovsk oʻlkasi va Magadan viloyati chegaralari yaqinida joylashgan. Koʻlning yuzasi 44.7 km2 (17.3 kv mi) ga teng va dengiz sathidan oʻrtacha 1020 m balandlikda joylashgan. Uning oʻrtacha chuqurligi 52 m (171 ft) ni tashkil etadi[1]. Yozning eng yuqori harorati iyul oyining oxirida +35 °C, qishki eng sovuq harorat −65 °C va undan pastroq boʻlishi mumkin, koʻpincha dekabr oxiridan to 4-fevralgacha −60 °C dan past harorat kuzatiladi. Bir yil davomida amplituda bir necha 100 °C va undan yuqoriroqqa koʻtarilgan.
| Labinkir koʻli | |
|---|---|
| ruscha: Лабынкыр, saxa.: Лабыҥкыр | |
 | |
| Morfometriya | |
| Uzunligi | 14.3 km (9 mi) |
| Kengligi | 4.1 km (3 mi) |
| Maydoni | 44.7 km2 (17.3 kv mi) |
| Dengiz sathidan balandligi | 1,020 m (3,346 ft) |
| Maksimal chuqurligi | 75 m (246 ft) |
| Oʻrtacha chuqurligi | 52 m (171 ft) |
| Joylashuvi | |
| Mamlakat | Saxa respublikasi, Rossiya |
| Koordinatalar | 62.49710°N 143.60687°E |
Labinkir koʻli gʻayrioddiy, chunki u mintaqadagi boshqa koʻllar kabi qishda qattiq muzlamaydi. U 2 daraja Selsiy (36 Farengeyt) suv haroratini ushlab turadi, bu esa olimlarning koʻlni isitadigan yer osti issiq buloqlari yoki yoriqlar boʻlishi mumkinligi haqida taxmin qilishiga sabab boʻladi. Yer usti havosining eng past harorati minus 60 daraja Selsiyda (minus 76 Farengeyt) qayd etilgan. Chuqurligi 80 metr (263 fut) boʻlgan suv osti xandaqi bor, uni 2013-yilgacha gʻavvoslar kashf eta olmagan. Olimlarning Labinkir koʻli yer osti tunnel orqali Vorota koʻli bilan bogʻlanishi xususida ham fikrlari mavjud, mazkur koʻl Labinkirdan 20 km (12 mi) uzoqlikda joylashgan. Bunga shubha qilishning sabablaridan biri shundaki, ikkala koʻl ham bir xil suv sathiga ega[2][3]. Yerlik aholi va tashrifchilarning maʼlumotlariga koʻra, u yerda Labinkir iblisi yoki Labinkirskiy chert deb nomlangan koʻl yirtqich hayvoni yashaydi.
2005-yilda Iskateli (ruscha: Искатели, izlovchilar) telekoʻrsatuvi koʻlga ekspeditsiya uyushtirgan, loyiha davomida ular bir qator tadqiqotlar va oʻlchov ishlarini amalga oshirishgan. Jumladan, aks sado apparati yordamida koʻl tubida anomal yoriq, chuqur dengiz telezondi yordamida koʻl tubidagi hayvonlarning jagʻ va umurtqa suyaklari qoldiqlari aniqlangan.
2013-yil mart oyida Rossiya suv osti sporti federatsiyasi va Rossiya geografiya jamiyati Vorota koʻlidan olingan namunalar bilan solishtirish uchun, koʻlning turli qismlaridan suv va tuproq namunalarini olish maqsadida, ilmiy ekspeditsiya tashkil etishgan. Mazkur ekspeditsiya Polyus xolodo (ruscha: Полюс холода) deb nomlangan[4]. Loyiha davomida koʻl sirtdagi havo harorati −46 °C, suv harorati +2 °C ni tashkil etgan. Boshqa tomondan, jamoa „ekstremal ob-havo sharoitida inson tanasining faolligini va shoʻngʻish uskunalarini oʻrganishni“ ham tajribadan oʻtkazishni niyat qilgan. Ular oʻz natijalarini Mars-500 loyihasi bilan boʻlishishgan. Bu loyiha Mars sayyorasida amalga oshirilishi mumkin boʻlgan sayohatga tayyorgarlik koʻrish uchun 500 kunlik simulyatsiya boʻlgan. Olimlar, shuningdek, koʻlda yashaydigan bir nechta baliqlar va boshqa organizmlar uchun qishda qanday oziq-ovqat mavjudligini aniqlashga ham qiziqishgan, chunki muzlatilgan sirt ostida aniqlangan oʻsimlik turlari kam sonli boʻlgan[5]. 2014-yil 26-fevraldan 14-martgacha ekspeditsiyaning ikkinchi bosqichi amalga oshirilgan[6].
Gʻavvoslar Dmitriy Shiller va Aleksandr Gubin 59.6 m (196 ft) chuqurlikka shoʻngʻib „dunyodagi eng chuqur muz ostida shoʻngʻish“ boʻyicha jahon rekordini oʻrnatganlar. KAMAZ xodimi Anjelika Akuevaning soʻzlariga koʻra, ekspeditsiya koʻlga maxsus oʻzgartirilgan KAMAZ yuk mashinalari yordamida 30 km (19 mi) masofani bosib oʻtish uchun joʻnab ketgan. Muz ustiga chodirlar oʻrnatilgan, bu esa fotograflar va gʻavvoslarga yordam beradigan jamoaning qolgan qismini shamoldan himoya qilish imkonini bergan. Shoʻngʻish uchun koʻlning turli joylari tanlangan. Ular orasida tungi shoʻngʻish amaliyoti ham boʻlgan. Yakunda, ular 200 ga yaqin turli oʻlchovlarni amalga oshirib, 20 ga yaqin namunalar olishgan. Gʻavvoslar duch kelgan eng katta jonzotlar itbaliqlari boʻlib, ular odatdagidan 1.2 m (3 ft 11 in) ga uzunroq boʻlgan[5]. Live Science xabariga koʻra, Rossiya Ovozi jamoasi skaner yordamida katta jagʻ suyagi va skeletini topgan, biroq gʻavvoslar suyaklarni yer yuzasiga olib chiqa olmagan[2]. Sibir Times gazetasining taʼkidlashicha, itbaliqlardan boshqa narsa topilganligi haqida hech qanday aniq dalil koʻrsatilmagan[5].
2019-yilda ochiq suv va muz qoplamida Labinkir koʻlidagi hayvon va oʻsimlik turlarini aniqlash hamda roʻyxatini yaratish boʻyicha keng qamrovli tadqiqotlar yakunlangan. 2020-yilda „Shimoliy yarim sharning sovuq qutbidagi oʻta sovuq ultraoligotrofik Labinkir koʻlining diatom xilma-xilligi, ekologiyasi va biogeografiyasi haqida tushuncha.“ maqolasida izlanishlar natijasi haqida xabar qilingan. Mualliflarning yozishicha, birinchi tadqiqotlar 1961-yilda oʻtkazilgan va 79 ta tur aniqlangan. 2019-yilgi maqsadlar florani oʻrganish va koʻlni Yoqutistonning boshqa koʻllari va Baykal koʻllari bilan taqqoslash boʻlgan. Ularning tadqiqotlari natijasida uchta yangi flora turiga ega jami 123 ta takson topilgan[7].
Xalq ogʻzaki ijodiga koʻra, Labinkir koʻli „Labinkir iblisi“ yoki „Labinkirskiy chert“ deb nomlangan dahshatli yirtqich hayvon yashaydigan joy hisoblanadi. Koʻl yirtqich hayvoni haqida birinchi yozma maʼlumot 1953-yilda, geolog Viktor Tverdoxlebov tomonidan berilgan: „Bu qanday jonzot boʻlishi mumkinligi haqida har xil farazlar mavjud edi: bahaybat choʻrtanbaliq, noyob holda saqlangan qadimiy sudraluvchi yoki amfibiya. Biz uni nima ekanligini bila olmadik. Bu versiyalarni isbotlashga yoki rad etishga muvaffaq boʻlmadik, lekin jagʻ qoldiqlari va qandaydir hayvonlarning skeletini topdik“. Boshqa zamonaviy olimlarning taʼkidlashicha, aks-sado beruvchi qurilmalar yoki sonardan foydalanganda ular koʻl tubida joylashgan, baliq yoki baliq toʻdasi boʻlmagan qandaydir zich obyektni aniqlaganlar. Mahalliy aholi koʻlda „gʻalati narsa“ ni koʻrganliklarini aytishgan. Hududiy folklor madaniyatida „Iblis“ haqidagi hikoyalar uzoq yillardan buyon aytib kelinadi. Sokin koʻlda qayiqlar ostida nimadir harakatlanayotgani, kemani silkitgani haqidagi hikoyalar mavjud. 2000-yilda baliqchilarning aytishicha, ular aks-sado beruvchi qurilmadan qayiq ostida katta narsa borligi haqida signal qabul qilib olishgan. Boshqa guvohlarning aytishicha, ular jonzotning boshi, bahaybat ogʻzi va tishlarini ham koʻrishgan. Mahalliy afsonalarda aytilishicha, „Iblis“ suvdan tashqariga chiqib, odamlar va hayvonlarga hujum qilgan[3][5].
Koʻlda 35 kunni yolgʻiz oʻtkazgan geolog Sergey Karpuxin kabi olimlar jonzotlarning omon qolishiga imkon beradigan darajada katta populyatsiyasi yoʻqligini taʼkidlashmoqda. „Ularning bir toʻplami, masalan, erkak / urgʻochi va bir nechta bolalarning oʻzi koʻpayish uchun yetarli emas“, degan Sergey Karpuxin. „Bu populyatsiyada omon qolish uchun, koʻl ular bilan toʻlib-toshgan boʻlishi kerak. Yoki hech boʻlmaganda ularning soni eʼtibordan chetda qolmaydigan darajada koʻp boʻlishi kerak“[3]. Gʻavvos Shillerning aytishicha, u Tverdoxlebovdagi koʻl yirtqich hayvoni haqidagi hikoyadan xabardor boʻlgan, ammo koʻplab shoʻngʻishlari davomida katta itbaliqlardan boshqa hech qanday narsani koʻrmagan[5]. U shunday degan: „Biz u yerda harakatlanuvchi orollarga oʻxshash saroblarni koʻrdik, lekin hammamiz bilamizki, bu koʻp muz va qor boʻlgan har qanday Shimoliy mintaqada odatiy hol hisoblanadi, shuning uchun bu Labinkir koʻligagina xos boʻlgan alohida narsa emas“[5].
Rossiya Fanlar akademiyasining chuchuk suv biologiyasi instituti xodimi Yuriy Gerasimov bunday katta baliqning oʻlchamiga shubha qilmoqda. Jonivor haqida aytilgan hikoyalarga koʻra, u taxminan 7-8 metr (23-26 fut) boʻlishi kerak. „Baliq oʻsishi uchun unga oziqlanish va qulay suv harorati kerak. U yerda ozuqalar yetarli boʻlsa ham, harorat unchalik yuqori emas. Shunday ekan, mening fikrimcha, ulkan choʻrtan haqidagi afsonalar shunchaki fantastika.“ degan fikrlarni aytgan[2].
2016-yilda Rossiya geografiya jamiyati xodimi, Voronejlik ekstremal sayohatchi Andrey Solovyov koʻlda 100 kundan ortiq vaqt oʻtkazgan, mahalliy aholi va vertolyot uchuvchilaridan maxluq haqida turli dalillar toʻplagan, u sudraluvchini 5–7 m uzunlikka ekanligini aniqlagan[8]. Andrey Solovyov shuningdek, toʻrlarning shikastlanishini (koʻp metrli teshiklarni) qayd etgan, agar juda katta hayvonning taʼsiri istisno qilinsa, bunday holatning kelib chiqishini tushuntirish qiyin[9][10].
- Kriptozoologiya
- Koʻl yirtqich hayvonlar roʻyxati
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
