From Wikipedia, the free encyclopedia
Kaputsin yoki oq yelkali kaputsin(lotincha: Cebus capucinus) — Markaziy va Janubiy Amerikada yashovchi zanjirli maymunlar oilasiga mansub primatlar turi.
Kapitsin | |
---|---|
Ilmiy tasniflash | |
Olam: | Hayvonlar |
Sinf: | Sut emizuvchilar |
Turkum: | Primatlar |
Oila: | Maymunlar |
Urugʻ: | Kaputsin |
Xalqaro ilmiy nomi | |
Cebus capucinus Linnaeus, 1758 | |
Kichik turlari | |
| |
Areal | |
kapeutsinlar moynasi asosan qora rangga ega boʻladi[1]. Yuzi pushti yoki och bugʻdoyrang, baʼzida koʻzlarining ustida toʻq belgilar mavjud [1] [2][3] . Dumi uzun, ushlashga moslashgan [4] boʻlib uning uchi kal boʻladi.
Voyaga etgan kaputsinlar uzunligi 33 dan 45 sm gacha, vazni 3,9 kg gacha [1][5] . Dumining uzunligi 55 sm gacha boʻlishi mumkin[1] [5]. Erkaklar ayollarga qaraganda oʻrtacha 27 % kattaroq boʻlishadi[6] .
Panama, Kolumbiya va Ekvadorda uchraydi. Ular har xil turdagi oʻrmonlarda, jumladan, ikkilamchi oʻrmonlarda, doim yashil va bargli oʻrmonlarda, quruq va yomgʻirli oʻrmonlarda, mangrovlarda yashaydilar [7] .
Kapitsinlar kunduzi faol, umrining asosiy qismini daraxtlarda oʻtqizadi[1] . Biroq, ular boshqa koʻplab yangi dunyo maymunlariga qaraganda tez-tez erga tushib turadilar[8]. Ular asosan toʻrt oyoq ustida harakatlanishadi[9]. Kaputsinlar 40 ta maymundan iboran boʻlgan toʻdalarda yashashadi[10], guruhdagi erkaklar sonining urgʻochi soniga nisbati oʻrtacha 70 % ni tashkil qiladi[10]. Istisno taraqasida, urgʻochilar butun umrini qarindoshlari yonida oʻtkazadilar[10] [11][12].
Kapuchinlar hamma narsani yeydigan hayvonlardir. Ratsionning asosini mevalar va hasharotlar tashkil qiladi[13][14]. Meva ratsiondagi 50 % dan 67 % gacha[13] [15] tashkil qiladi. Oʻsimlik ozuqasidan gullar, oʻsimlik nihollari, yosh barglar, urugʻlarni ham isteʼmol qiladi [13] [16] . Hasharotlardan qoʻngʻiz lichinkalari, shillaqurtlar, chumolilar va ularning lichinkalari, shuningdek, arilarni[13] afzal koʻradilar. Qushlar, qush tuxumlari, qurbaqalar, kaltakesaklar kabi mayda umurtqali hayvonlarni ham ovlaydi. Olmaxonlarni va toʻtiqushlarni ovlash holatlari ham kuzatilgan[17] .
Erkak bir necha urgʻochi bilan juftlashishi mumkin[14][18]. Ayol ham bir nechta erkaklar bilan juftlashishi mumkin boʻlsa-da, dominant erkakning juftlashish ehtimoli yuqoriroq[18] [19].
Juftlanish taxminan 2 daqiqa davom etadi. Homiladorlik besh oydan olti oygacha davom mumkin[14]. Odatda homla bitta, lekin egizaklar ham uchaydi. Koʻpincha tugʻilish dekabrdan aprelgacha boʻlgan quruq mavsumda sodir boʻladi[5][14] . Ona yangi tugʻilgan chaqaloqni olti haftalikgacha orqasida koʻtarib yuradi[14]. Besh haftalik yoshga etganida, bola qisqa vaqt ichida onadan ajralib turishi mumkin va uch oyga qadar bola mustaqil ravishda harakat qila oladi. Bolalar 6-12 oygacha ona suti bilan oziqlanadi[14]. Erkak ham, urgʻochi ham nasl tarbiyasida ishtirok etadi[12][14] .
Boshqa kaputsinlar singari, bu primatlar nisbatan sekinroq voyaga yetadi. Balogʻat yoshi uch yoshda sodir boʻladi[7]. Biroq, oʻrtacha, urgʻochilar faqat etti yoshida nasil beradilar[6]. Erkaklar faqat oʻn yoshira reproduktiv hisoblanadi[6] . Bunday oʻlchamdagi primatning umr koʻrish davomiyligi etarlicha uzoq va asirlikda 54 yil davom etishi mumkin[6] .
IUCN Qizil roʻyxati ikkita kichik turni oʻz ichiga olgan:
Ilgari oddiy kapuchinning kichik turi hisoblangan Sebus taqlidchisi 2012 yilda alohida tur sifatida ajratilgan. Boubli et al. (2012) C. capucinus va C. imitator shoxlari taxminan 2 millon yil aval ajralganligini koʻrsatdi.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.