Gʻurraklar (ing. Streptopelia)— kaptarsimonlar turkumiga mansub bir necha tur qushlarning umumiy nomi.
| G'urrak | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Biologik klassifikatsiya | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Columba turtur | ||||||||||||
Tavsifi
Tanasi oʻrtacha 14 sm dan 30 sm gacha boʻladi. Yaltiramaydi, tomogʻida qora dogʻlar bor. Dumi uzun. Yer yuzida keng tarqalgan. Oʻzbekistonda bir urugʻga mansub 4 turi (qumri, oddiy gʻurrak, togʻ gʻurragi, musicha) uchraydi. Daraxt, buta va binolar peshtogʻiga uya quradi. Yilda 2—3-marta va undan ham koʻp 2 tadan tuxum qoʻyadi. Tuxumlarini nari va modasi navbat bilan 13—14 kun atrofida bosadi. Gʻurraklar asosan, donlar bilan oziqlanadi. Ayrim turlari ov obʼyekti hisoblanadi[1].
Nomlanishi
Gʻurrak yaʼni Streptopelia kaptarning bu turi 1855-yilda fransuz ornitologi Charles Lucien Bonaparte tomonidan fanga kiritilgan[2]. Bu nom qadimgi yunoncha strétos (streptós) soʻzma-soʻz tarjima qilinganda burmalangan degan maʼnoni anglatadi, lekin kengaytmasi bilan oʻralgan metall yoqali va péleia (peleia) yovvoyi kaptar degan maʼnoni anglatadi. Bundan tashqari, 1855-yilda ingliz zoologi George Robert Grey bu turni Streptopelia risoria deb nomlagan[3].
Soni
Oʻtmishda koʻp boʻlgan, bir necha yuz mingtagacha uyalagan. Oʻtgan asrning 80-yillarida Qizilqum choʻlidagi Tomdi vohasida soni har 10 gektarga 4,3 tadan togʻri kelgan. Bu koʻrsatkich Zarafshon vohasida 9,6 dan 18 tagacha, Buxoro chegarasida – 12 ta boʻlgan. Keyingi 30 yilda soni keskin kamaygan. Qarshi shahrida oxirgi 25 yilda kunduzgi hisob boʻyicha 128 tadan 4 tagacha kamaygan. Toshkentda 2015-yilda faqat bir juft borligi aniqlangan. 2015-yil bahor va yozda Qashqadaryo va Samarqand, Jizzax, Sirdaryo, Navoiy va Buxoro viloyatlarida kuzatishlar olib borilganda, ushbu turga mansub qush bitta ham uchramagan. Rossiya va Qozogʻistonda ham ularning soni 80—90% gacha kamyib ketgan boʻlsa, Yevropada oxirgi 16 yil ichida 30—49% gacha kamayganligi maʼlum[4].
Tarqalishi
Ushbu tur asosan Afrikada uchraydi, biroq bir nechta kichik turlari tropik janubiy Osiyoda uchraydi. Osiyoning gʻarbiy Tyan-Shan va gʻarbiy Pomir-Oloyning pasttogʻlari, Sirdaryo, Amudaryo, Qashqadaryo va Zarafshon daryolarining vodiylari, Sherobod, Surxondaryoda tarqalgan[4]. Oʻzbekistondan tashqarida esa Yevropa, Sibirning janubi, Old va Oʻrta Osiyo, Afrika shimoli Senegalning sharqiy tomonidan tortib Sudangacha tarqalgan[5].
Manbalar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
