From Wikipedia, the free encyclopedia
Garcinia indica — mangostan oilasiga mansub oʻsimlik (Clusiaceae). U odatda kokum nomi bilan tanilgan, mevasi pazandalik, farmatsevtika va sanoat maqsadlarida qoʻllanadigan daraxtdir.
Garcinia indica | |
---|---|
Kokum mevalari, urugʻlari, novdasi va qobigʻi | |
Muhofaza qilish holati | |
Ilmiy tasniflanishi | |
Dunyo: | Oʻsimliklar |
Boʻlim: | Tracheophytes |
Boʻlim: | Angiosperms |
Boʻlim: | Eudicots |
Boʻlim: | Rosids |
Sinf: | Malpighiales |
Oila: | Clusiaceae |
Turkum: | Garcinia |
Tur: | G. indica |
Binomial nomi | |
Garcinia indica Choisy | |
Clusiaceae oilasiga mansub Garcinia turkumi qadimgi dunyo tropiklarida, asosan, Osiyo va Afrikada joylashgan 200 ga yaqin turni oʻz ichiga oladi. Garcinia indica — doimiy yashil, bir uyli daraxt[2], balandligi 18 metrgacha oʻsishi mumkin va oʻsganda piramida shaklini hosil qiladi.
Mevasi apelsin oʻlchamdagi binafsharang reza mevadir[3]. Uning tarkibida beshtadan sakkiztagacha urugʻ mavjud boʻlib, ular meva vaznining 20-23 % ni tashkil qiladi. Urugʻlar urugʻ ogʻirligining 61 foizini va moyining taxminan 44 foizini tashkil qiladi.
Garcinia indica Hindistonning tropik oʻrmon mintaqalariga xosdir. Hindistonda topilgan 35 turdan 17 tasi endemikdir. Ulardan yettitasi Gʻarbiy Gatlarda, oltitasi Andaman va Nikobar orollarida va toʻrttasi Hindistonning shimoli-sharqiy mintaqasida joylashgan. Hindistonning Maxarashtra shtatining qirgʻoq boʻyidagi Konkan viloyatining Ratnagiri va Sindxudurg tumanlaridan kokum navi GI (geografik koʻrsatkich) belgisini oldi[4].
Garcinia indica oʻrmon yerlarida, daryo boʻylarida va choʻl yerlarda uchraydi. Bu oʻsimliklar doim yashil oʻrmonlarni afzal koʻradi, lekin baʼzida ular nisbatan kam yogʻingarchilik boʻlgan joylarda ham rivojlana oladi. Bundan tashqari, kichik hajmda yetishtiriladi. Kokum sugʻorishni, pestitsidlarni yoki oʻgʻitlarni talab qilmaydi.
Kokam olish uchun mevaning tashqi qoplami quyoshda quritiladi[5]. Odatda Maxarashtra, Assam, Karnataka, Goa, Gujarot shtatlarida achchiqlantiruvchi qoʻshimcha sifatida ishlatiladi. Kokum oʻziga xos taʼm va quyuq qizil rang beradi. Qaynatish vositasi sifatida u janubiy Hindistonda kori va boshqa taomlarda tamarind oʻrnini bosuvchi sifatida ishlatiladi[6]. Kokum Gujarot oshxonasida ham qoʻllanadi, u yerda maza berish uchun va achchiqlikni taʼminlash uchun dalda (yasmiq shoʻrva) tez-tez ishlatiladi. Assam oshxonasida masor tenga (nordon baliq kori) va tenga dali (nordon dal) kabi koʻplab taomlarda ham keng qoʻllanadi.
Yangi uzilgan mevalar shakar qoʻshilgan holda konservalanib, och qizil sirop tayyorlanadi, u suv bilan suyultiriladi va Kokum sharbati deb nomlangan ichimlik sifatida sotiladi.
Meva ekstrakti konkani va Maratxi tillarida aagul deb ataladi. U solkadhi tayyorlash paytida qoʻshiladi, bu kokos suti, koriander va sarimsoqni ham oʻz ichiga olishi mumkin.
Garcinia indica urugʻida 23-26 % kokum sariyogʻi mavjud boʻlib, u xona haroratida qotib qoladi. Shuning uchun kokum sariyogʻi shokolad va shakarli qandolat mahsulotlarini tayyorlashda ishlatiladi[7].
Kokum sariyogʻi deb ataladigan yogʻli ekstrakt malham va shamlar tayyorlashda ishlatiladi. U teri va soch mahsulotlarida qoʻllanadi[8].
Meva qobigʻi lipid metabolizmini oʻzgartirishi daʼvo qilingan gidroksitsitrik kislotaning yaxshi manbaidir.
Daraxt manzarali oʻsimlikdir, yashil barglari va qizil tusli, yumshoq, yosh barglari bilan zich soyabonni hosil qiladi. Shu sababli manzarali hamda soyabonli oʻsimlik sifatida ham foydalaniladi.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.