From Wikipedia, the free encyclopedia
Dubay dunyodagi yetakchi sayyohlik yoʻnalishlaridan biri hisoblanuvchi shahar boʻlib, undagi turizm sohasi asosiy daromad manbai hisoblanadi. 2016-yilda shahar kamida bir kecha tunab qolgan 14,9 million mehmonni qabul qildi[1]. 2018-yilda Dubay xalqaro tashrif buyuruvchilar soni boʻyicha dunyoda eng koʻp tashrif buyurilgan toʻrtinchi shahar maqomiga ega boʻldi[2].
1966-yilda neftning topilishi hozirgi Dubayning rivojlanishiga turtki berdi, biroq Shayx Rashid bin Said Al Maktum (1958-yildan 1990-yilgacha hukmdor) bir kun kelib Dubayda neft tugashini anglab yetdi va undan uzoqroq davom etadigan iqtisodiyot qurishni boshladi[3]. Shayx Rashidga xos boʻlgan iqtibos uning 1966-yilda topilgan va 1969-yilda ishlab chiqarila boshlagan Dubay nefti bir necha avloddan keyin tugab qolishi haqidagi xavotirini aks ettiradi. Shayx Rashid: „Mening bobom tuyada, otam tuyada, men Mercedes, oʻgʻlim Land Rover, uning oʻgʻli Land Rover, oʻgʻli esa tuya minadi“, deb taʼkidlagan[4]. Shayx Rashid shaharning savdo tarixiga asoslanib, Dubay iqtisodiyotini diversifikatsiya qilish kerakligini erta angladi va shu sababli Dubayni mintaqaning savdo hamda xizmat koʻrsatish markazi sifatida tashkil etishga kirishdi. 1979-yilga kelib, u butun Birlashgan Arab Amirliklari uchun mantiqiy yuk tashish markazi va dunyodagi eng yirik sunʼiy portga aylangan Jebel Ali portini barpo etishda muvaffaqiyat qozondi. U, shuningdek, Dubay xalqaro aeroportini modernizatsiya qildi va oʻsha paytda Yaqin Sharqdagi eng baland bino boʻlgan Dubay jahon savdo markazini qurdi. 1970-yillarning oxiriga kelib, Dubay iqtisodiyotini faqatgina neft qazib olishga qaratilgan iqtisodiy tushunchadan uzoqlashtirish va turizm kabi boshqa sohalarni diversifikatsiya qilish uchun zamin yaratildi[5].
1989-yilda Dubayni yuqori darajadagi bozor va nufuzli biznes markazlari uchun hashamatli manzil sifatida targʻib qilish uchun Dubay savdo va turizmni rivojlantirish kengashi tashkil etildi. 1997-yil yanvar oyida u Turizm va tijorat marketingi departamenti (DTCM) bilan almashtirildi[6].
2013-yil may oyida Dubay hukumati 2020-yilga borib yiliga 20 million sayyohni jalb qilish va Dubayni xalqaro dam oluvchi sayohatchilar, shuningdek, biznes sayohatchilar uchun birinchi tanlov joyiga aylantirishdan iborat Dubay turizm strategiyasini 2020 ni boshladi[7]. 2018-yilda strategiya 2022-yilda 21-23 million, 2025-yilga kelib esa 23-25 million tashrif buyuruvchini jalb qilish boʻyicha yangi maqsadlarni belgilash orqali kengaytirildi[8].
Oʻzining turizm sanoatini saqlab qolish zarurati Dubayning COVID-19 pandemiyasiga javob berishiga toʻsqinlik qildi[9]. COVID-19 bilan bir qatorda Dubayning turizm sektori ham amirlikdagi inson huquqlari holatiga nisbatan munosabat toʻgʻrisidagi xalqaro maʼlumotlardan zarar koʻrdi[10].
1982-yildan beri Dubay sayyohlar uchun eng tez rivojlanayotgan yoʻnalishlardan biri boʻlib kelmoqda. 2002-yilda tashrif buyuruvchilar asosan Koʻrfaz hamkorlik kengashiga aʼzo mamlakatlardan boʻlgan, ular sayyohlarning 34 % ini, Janubiy Osiyo 25 % ini, boshqa arab davlatlari 16 % ini, Yevropa 15 % ini va Afrika fuqarolari 9 % ini tashkil etdi. 2003-yilda turizmdan tushgan daromad 1 milliard dollardan oshdi va neft daromadlaridan oshib, toʻgʻridan-toʻgʻri hamda bilvosita YaIMning mos ravishda 17 % va 28 % idan ortigʻini tashkil etdi[11].
2019-yilning yanvar-iyun oylarida Dubayga 8,36 million xalqaro sayyoh tashrif buyurdi. Eng koʻp tashrif buyuruvchilar Hindiston (997.000), Saudiya Arabistoni (755.000) va Buyuk Britaniya (586.000) mamlakatlari fuqarolaridan iborat boʻlgan[12].
Mastercardning „Xalqaro shaharlar joylashuv indeksi 2019“ maʼlumotlariga koʻra, sayyohlar Dubayda boshqa mamlakatlarga qaraganda koʻproq pul sarflaydi. 2018-yilda mamlakat ketma-ket toʻrtinchi yil roʻyxatda birinchi oʻrinni egalladi va umumiy xarajatlari 30,82 milliard dollarni tashkil etdi, bu 2017-yilga nisbatan 3,8 foizga koʻp (29,70 milliard dollar). Kuniga oʻrtacha xarajatlar 553 dollardan iborat boʻldi[13].
2019-yilda Dubayga jami 16,73 million sayyoh tashrif buyurdi, bu oʻtgan yilga nisbatan 5,09 foizga koʻpdir. Biroq, 2020-yilda koronavirus pandemiyasi tufayli tashrif buyuruvchilar sonida 5,51 millionga kamayish holati kuzatildi[14].
| Yil | Jami xalqaro tashrif buyuruvchilar [15][16][17][18][19] |
Oʻsish/Kamayish | Tashrif buyuruvchilarning sarflagan oʻrtacha puli ($)[20] |
|---|---|---|---|
| 1982 | 374,400 | ― | |
| 1990 | 632,903 |  69.04 % |
|
| 1991 | 716,642 | 13.23 % |
|
| 1992 | 944,350 | 31.77 % |
|
| 1993 | 1,088,000 | 15.21 % |
|
| 1994 | 1,239,000 | 13.88 % |
|
| 1995 | 1,601,000 | 29.22 % |
632,000,000.00 |
| 1996 | 1,768,000 | 10.43 % |
743,000,000.00 |
| 1997 | 1,792,000 | 1.36 % |
814,000,000.00 |
| 1998 | 2,184,000 | 21.88 % |
859,000,000.00 |
| 1999 | 2,481,000 | 13.60 % |
893,000,000.00 |
| 2000 | 3,027,000 | 22.01 % |
1,063,000,000.00 |
| 2001 | 3,626,625 | 19.81 % |
1,200,000,000.00 |
| 2002 | 4,756,280 | 31.15 % |
1,332,000,000.00 |
| 2003 | 4,980,228 | 4.71 % |
1,438,000,000.00 |
| 2004 | 5,420,000 | 8.83 % |
1,593,000,000.00 |
| 2005 | 6,160,003 | 13.65 % |
3,218,000,000.00 |
| 2006 | 6,441,670 | 4.57 % |
4,972,000,000.00 |
| 2007 | 6,951,798[21][22] | 7.12 % |
6,072,000,000.00 |
| 2008 | 6,996,449[23] | 0.64 % |
7,162,000,000.00 |
| 2009 | 7,580,000[24] | 8.34 % |
7,352,000,000.00 |
| 2010 | 8,410,000 | 10.95 % |
8,577,000,000.00 |
| 2011 | 9,910,000 | 17.84 % |
9,204,000,000.00 |
| 2012 | 10,950,000 | 10.49 % |
10,924,000,000.00 |
| 2013 | 12,900,000 | 17.81 % |
12,389,000,000.00 |
| 2014 | 13,200,000 | 2.33 % |
15,221,000,000.00 |
| 2015 | 14,200,000 | 7.58 % |
17,481,000,000.00 |
| 2016 | 14,870,000 | 4.72 % |
19,496,000,000.00 |
| 2017 | 15,790,000 | 6.19 % |
21,048,000,000.00 |
| 2018 | 15,920,000 | 0.82 % |
21,390,000,000.00 |
| 2019 | 16,730,000 | 5.09 % |
|
| 2020 | 5,510,000 |  −67.07 % |
|
| 2021 | 7,280,000 | 32.12 % |
.jpg)
Soʻnggi uch yil ichida Dubayda 4 va 5 yulduzli mehmonxonalar hamda xonalar soni koʻpaygan, ammo standart mehmonxona kvartiralari kamaygan. Xonalarning umumiy soni 2015-yildan 2017-yilga qadar 9 098 taga koʻpayib, 9,25 foizga oʻsdi. Expo 2020dan oldin Dubaydagi mehmonxonalar taklif tezlashgani sababli talabni ragʻbatlantirish uchun xona narxlarini pasaytirdi. 2019-yil avgust oyidagi maʼlumotlarga koʻra, Dubay mehmonxonachilari talabning 7.4 % oʻsishiga qarshi taklifning 7.6 % ga oʻsganligi haqida xabar berishdi[25]. Oʻrtacha xona narxlari 2019-yil iyun oyida 486 AEDni tashkil etgan boʻlsa, 2018-yilning xuddi shu oyida xonalarning oʻrtacha narxlari 544 AEDni tashkil etdi[26]. 2019-yil iyul oyida Dubayning Jumeirah Group MChJ turizmning pasayishi tufayli 500 kishini ishdan boʻshatdi. 2019-yilning ikkinchi choragida mehmondoʻstlik sektori 2009-yildan beri eng yomon chorakni boshdan kechirdi[27].
| 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Jami 5 yulduzli mehmonxonalar | 91 | 96 | 103 | 113 | 128 | 134 | 143 | |
| Jami 5 yulduzli mehmonxona xonalari | 31,551 | 33,122 | 35,853 | 38,543 | 43,133 | 44,067 | 47,035 | |
| Jami 4 yulduzli mehmonxonalar | 106 | 112 | 122 | 146 | 158 | 161 | 181 | |
| Jami 4 yulduzli mehmonxona xonalari | 21,208 | 22,990 | 25,289 | 29,908 | 33,120 | 34,905 | 40,377 | |
| Jami 1-3 yulduzli mehmonxonalar | 264 | 267 | 260 | 260 | 258 | 225 | 243 | |
| Jami 1-3 yulduzli mehmonxona xonalari | 19,714 | 21,767 | 21,591 | 22,634 | 24,491 | 21,732 | 25,384 | |
| Jami mehmonxona kvartiralari (lyuks/superior) | 66 | 66 | 65 | 68 | 68 | 74 | 80 | |
| Jami lyuks/superior xonalar | 9 641 | 9,519 | 9,786 | 10,522 | 10,520 | 11,845 | 12,606 | |
| Mehmonxona kvartiralarining umumiy soni (standart) | 150 | 140 | 131 | 129 | 129 | 117 | 108 | |
| Umumiy standart xonalar | 16,219 | 15,447 | 14,930 | 14,360 | 14,856 | 14,398 | 12,548 | |
| Jami muassasalar | 657 | 677 | 681 | 681 | 716 | 741 | 711 | 755 |
| Jami mavjud xonalar | 92 333 | 98,333 | 102,845 | 107,431 | 115,967 | 126,120 | 126,947 | 137,950 |
| Oʻrtacha bandlik | 79 % | 77 % | 78 % | 78 % | 76 % | 75 % | 54 % | 67 % |
Vaqti-vaqti bilan iqtisodiy rivojlanishning soyasida qolsa-da, Dubayning eski madaniyati koʻrinishlarini shaharni ikkiga, Bur Dubay va Deyraga ajratadigan daryo atrofidagi joylarga tashrif buyurish orqali topish mumkin. Daryoning Bur Dubay tomonida joylashgan binolar eski shaharning asosiy oʻziga xosligini taʼminlaydi. Heritage qishlogʻi tarixiy Dubayning saqlanib qolgan binolardan iborat sanoqli qismlaridan biridir. Bu yerga qoʻshni Diving qishlogʻi marvarid olish va baliq ovlash boʻyicha jonli koʻrgazmalarni taqdim etadi. Diving qishlogʻi butun „Shindagha“ hududini madaniy shaharga aylantirish, Dubaydagi hayotni oʻtgan kunlardagidek qayta tiklash boʻyicha yoʻlga qoʻyilgan ulkan rejaning bir qismini tashkil etadi.
Boshqa diqqatga sazovor joylar orasiga Shayx Said Al Maktum uyi, taxminan 1799-yilda qad rostlagan Al Fahidi qal’asidagi Dubay muzeyi va Dubay shahridan 115 kilometr janubi-sharqda, qoyali Hatta togʻlarining qoq markazida joylashgan Hattaning Heritage qishlogʻi kiradi. Qishloqning tarixi 2000—3000-yilga borib taqaladi. U 30 ta binodan iborat boʻlib, ularning har biri hajmi, ichki tuzilishi va foydalanilgan qurilish materiallari bilan farqlanadi: binolarda loy, pichan, sandal daraxti va palma barglari kabi rekonstruksiya paytida ishlatilgan materiallardan foydalanishga katta eʼtibor berilgan. Shariat masjidi 19-asr boshlarida xuddi shu qurilish materiallaridan foydalangan holda qurilgan eski masjid boʻlib, katta namozxona, sud va hovli, minora va boshqa xoʻjalik xonalaridan iborat[29]. Boshqa muzeylar orasiga Al Ahmadiya maktabi ham kiradi.
Dubay „Yaqin Sharqning savdo poytaxti“ laqabini olgan[30][31]. Shahar mintaqadagi mamlakatlardan va Sharqiy Yevropa, Afrika hamda Hindiston yarimorolidan koʻplab xarid qiluvchi sayyohlarni jalb qiladi. Dubay souk tumanlari bilan mashhur. Souk arabcha soʻz boʻlib, bozor yoki har qanday turdagi tovarlar olib kelinadigan yoki almashtiriladigan joyni anglatadi. Anʼanaga koʻra, Uzoq Sharq, Xitoy, Shri Lanka va Hindistondan kelgan kemalar oʻz yuklarini boʻshatishadi va tovarlarni kema ustaxonalari yonidagi bozorlarda savdolashib sotishadi[32].
Shaharda zamonaviy savdo markazlari va butiklar ham mavjud. Dubay xalqaro aeroportida Dubai Duty Free xizmati xalqaro aeroportdan foydalanadigan koʻp millatli yoʻlovchilarga tovarlarni yetkazib berishni taklif qiladi. Duty Free hududlari va yirik savdolardan tashqari, Dubay dunyodagi eng qimmat xarid qilish joylaridan biri sifatida shuhrat qozongan[33].
Dubayda butiklar, baʼzi elektronika doʻkonlari, universal doʻkonlar va supermarketlar qatʼiy narx asosida ishlasa-da, boshqa doʻkonlarning koʻpchiligi doʻstona narx kelishish jarayonini hayot tarzining bir boʻladi deb bilishadi.
Dubayning koʻplab savdo markazlari har bir isteʼmolchining ehtiyojlarini qondira oladi. Shaharda avtomobillar, kiyim-kechak, zargarlik buyumlari, elektronika, mebel jihozlari, sport anjomlari va boshqa har qanday tovarlar bir xil tom ostida boʻlishi mumkin[34].
Dubay savdo festivali har yili yanvar oyida oʻtkaziladigan bir oylik festivaldir. Festival davomida butun amirlik yirik savdo markaziga aylanadi. Bundan tashqari, festival musiqa shoulari, badiiy koʻrgazmalar va xalq raqslarini ham oʻz ichiga oladi[35].
Dubayning yozgi syurprizlari (DYS) — iyun, iyul va avgust oylarida oʻtkaziladigan Dubay savdo festivalining yozgi versiyasi. Dubay hukumati Dubayni oilaviy dam olish maskani sifatida targʻib qilish maqsadida 1998-yilda Dubay yozgi syurprizlarini boshlagan. DYS qiziqarli voqealar, oʻyin-kulgi, oziq-ovqat va xarid qilish boʻyicha ajoyib takliflarni taqdim etadi.
Sayyohlar oʻzlari musulmon boʻlmasalar ham, jamoat joylarida musulmonlik diniy cheklovlariga rioya qilishlari kerak, masalan, Ramazon oyida kunduzi jamoat joylarida ovqatlanish yoki ichishdan saqlanish lozim boʻladi[36].
Dubayda jinoiy qonunchilikning bir qismi sifatida kamtarona kiyinish qoidalari mavjud[37]. Dubay savdo markazida yengsiz ustki kiyimlar va kalta liboslar kiyish tavsiya etilmaydi[38][39]. Kiyimlar mos uzunlikda boʻlishi tavsiya etiladi[37].
Dubayda gomoseksualizm, jumladan, sayyohlar uchun ham jinoyat hisoblanadi. Biroq, Dubayda jonli yer osti gey sahnasi mavjud va rasmiy organlar qonunni qoʻllash uchun gomoseksuallarni faol ravishda qidirmaydilar[40].
Koʻpgina poytaxtlar va boshqa yirik shaharlarda Dubayga toʻgʻridan-toʻgʻri reyslar mavjud. 120 tadan ortiq aviakompaniyalar Dubay xalqaro aeroportiga keladi va u yerdan 260 tadan ortiq yoʻnalishlarga parvozni amalga oshiradi. Dubay xalqaro aeroporti xalqaro yoʻlovchi tashish boʻyicha dunyodagi eng gavjum aeroport hisoblanadi[41]. Shuningdek, Dubay, 100 tadan ortiq yoʻnalishlarga rejali qatnovlarni amalga oshiradigan Emirates Airline kompaniyasining asosiy bazasi ham hisoblanadi.
2009-yil iyun oyida Emirates aviakompaniyasi nogironlar aravachasidagi yoʻlovchilarga koʻproq moslashtirilgan xizmat koʻrsatish imkonini beruvchi joʻnab ketish va qoʻnish vaqtida maxsus xizmat koʻrsatish zonasini barpo etdi[42].
2001-yilda Dubayda birinchi dengiz sayohati terminalining tashkil etilishi va 2010-yil fevral oyida yangi Dubay dengiz sayohati terminalining ochilishi yuqori yuk tashish imkoniyatiga ega boʻlgan dengiz sayohati liniyalari operatorlarining eʼtiborini tortdi. Dubayga dengiz sayohati Singapur, Sidney, Afina, Dover, Venetsiya, Keyptaun, Civitavecchia, Pirey, Iskandariya, Istanbul, Nyu York, Sautgempton, Barselona, Fort Lauderdeyl, Mayami, Los-Anjeles, Mumbay Gonkong, Monte-Karlo, Mombasa, Viktoriya, Kerns va boshqalar orqali amalga oshiriladi[43].
Birlashgan Arab Amirliklarida yirik shaharlar va qishloqlarni bogʻlaydigan yoʻllar tarmogʻi, jumladan, Saudiya Arabistoni hamda Ummon bilan chegaradosh mamlakatlarga chiqish uchun Dubay va Abu-Dabi oʻrtasidagi koʻp polosali avtomagistral mavjud. Dubay va Birlashgan Arab Amirliklaridagi avtomobil yoʻllari va asosiy yoʻllar Amirlik marshrut raqami bilan belgilanadi. Tezlik chegaralari yoʻl belgilarida koʻrsatiladi va odatda shahar atrofida 60–80 km/h (37–50 mph) ni, boshqa joylarda 100–120 km/h (62–75 mph) ni tashkil qiladi[44].
Dubay eng yaxshi taksi xizmatlari koʻrsatish boʻyicha Tokio va Singapurdan keyingi uchinchi oʻrinni egallagan[45].
Dubayga kiruvchi sayohatchilar giyohvand moddalarni noqonuniy isteʼmol qilish yoki kontrabanda bilan bogʻliq qattiq jazolar haqida ogohlantiriladi. Dubay rasmiylari noqonuniy moddalarning miqdorini topish uchun sinchkovlik bilan tintuv oʻtkazib, bunda juda sezgir uskunalardan foydalanadilar[46]. 2008-yil 11-fevralda Dubai City News nashri Dubayning yuqori martabali sudyasining gaplaridan iqtibos keltirdi: „Ushbu qonunlar har qanday odamni giyohvand moddalarni olib yurish yoki ishlatishdan qaytaradi. Birovdan topilgan noqonuniy giyohvand moddalar miqdori 0,05 gramm boʻlsa ham, ular aybdor deb topiladi. Jazo kamida toʻrt yilni tashkil etadi. Xulosa aniq — giyohvand moddalarga toqat qilinmaydi“[46].
Dubayga kirishda hech qanday maxsus emlash talab qilinmaydi, ammo sayyohlarga sayohat qilishdan oldin tegishli tibbiy sugʻurta sotib olish tavsiya etiladi. Hukumat emlash dasturlari sayohat jurnali tomonidan tan olinishiga olib keldi. Oʻrnatilgan zamonaviy sogʻliqni saqlash tizimiga soʻnggi qoʻshimcha sifatida Dubay Dubaydagi deyarli barcha shifokorlarning sayyohlar bilan sogʻliqni saqlash boʻyicha onlayn aloqalar olib borishini taklif etadi[47].
Dubay quyidagi xalqaro chempionatlarga mezbonlik qiladi:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
