Bihor okrugi
From Wikipedia, the free encyclopedia
Bihor okrugi ([biˈhor]) (Ruminiyaning gʻarbiy qismidagi okrug (județ). Umumiy maydoni 7,544 km2 (2,913 kv mi), Bihor — Ruminiyaning geografik jihatdan oltinchi yirik okrugi va tarixiy Krişana mintaqasidagi asosiy okrug. Markazi — Oradea.
|
| ||
| Okrug (Județ) | ||
|---|---|---|
| Maʼmuriy markazi | Oradea | |
| Okrug kengashi raisi | Ilie Bolojan | |
| Departament boshligʻi | Dumitru Țiplea | |
| YAIM (2015) | 4.048 milliard US$ | |
| Rasmiy tili | Rumin tili | |
| Aholi (2011) | 575 398 k.[1] | |
| Maydoni | 7544 km² | |
| Vaqt mintaqasi | UTC +2 | |
| Kod ISO 3166-2 | RO-BH | |
| Telefon kodi | +40 x594 | |
| Pochta indeksi | 41wxyz3 | |
| Rasmiy sayti | http://www.prefecturabihor.rdsor.ro/ | |
| Xaritada | ||
 | ||
| 47°4′20″N 21°55′16″E | ||
_-_piaţa_Unirii.JPG)
Bihor nomining kelib chiqishi nomaʼlum, ammo u oʻz nomini hozirgi Bihariya kommunasidagi qadimiy qal’adan olgan boʻlishi mumkin. Bu, ehtimol, vihor, serb va ukraincha „boʻron“ (vixor) yoki slavyancha biela hora soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, „oq togʻ“ degan maʼnoni anglatadi. Yana bir nazariya shundan iboratki - Frakiya etimologiyasiga mansub (bi „ikki“ va harati „olish“ yoki „qoʻrgʻoshin“ degan maʼnoni anglatadi), yaʼni Menumorut gersogligidagi ikki yerga ega degan maʼnoni anglatadi. Bir nazariyaga koʻra esa, bu nom bour soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, rumin tilidagi aurochlar (lotincha bubalus) nomi bilan bogʻliq. Bir vaqtlar bu hayvon Ruminiyaning shimoli-gʻarbiy yerlarida yashagan. Ushbu bahsli nazariyaga koʻra, nom buardan buharga va Bihar va Bihorga oʻzgartirilgan[2].
2020-yilgi hisob-kitoblarga koʻra Bihor okrugi aholisi 616,246 kishini tashkil qiladi, aholi zichligi 81.7/km2 (212/sq mi). Aholining 51,1 foizi shaharlarda yashaydi, bu Ruminiyadagi oʻrtacha koʻrsatkichdan past hisoblanadi[3].
Din boʻyicha
Okrug aholisining 99,4% xristian [4] va ulardan:
- Ruminiya pravoslavlari — 59,7%
- Reformatistlar — 18,1%;
- Katolik — 11,5% (Rim-katolik — 9,2%; yunon-katolik — 2,3%)
- Pentikostal — 5,7%;
- Baptistlar — 3,7%;
- Adventist — 0,3%;
Okrugning umumiy maydoni 7,544 km2 (2,913 kv mi) ni tashkil qiladi. Okrugning sharqiy tomonida Apuseni togʻlari joylashgan boʻlib, eng baland choʻqqisi Cucurbata Mare (shuningdek, Bihor choʻqqisi deb ham ataladi) 1,849 m (6,066 ft) balandlikda joylashgan. Tepaliklar gʻarbga qarab pasayib, tepaliklardan oʻtib, Ruminiyaning Gʻarbiy tekisligida — Pannoniya tekisligining sharqiy tomonida tugaydi.
Okrug asosan Kriş gidrografik havzasi boʻlib, asosiy daryolari Krisul Repede, Krisul Negru va Barcau daryolaridir.
Qoʻshni okruglar
- Sharqda — Sălaj, Kluj va Alba okruglari.
- Vengriya gʻarbida — Hajdu-Bihar va Beke okruglari
- Vengriya — Hajdu-Bihar okrugi va Bekes okrugi
- Shimolda — Satu Mare okrugi .
- Janubda — Arad okrugi .
Birinchi jahon urushidan oldin okrug hududi Avstriya-Vengriyaga tegishli boʻlib, asosan Vengriya Qirolligining Bihar okrugida joylashgan edi. Bihor okrugi hududi 1920-yilda Trianon shartnomasiga binoan Avstriya-Vengriyaga voris davlat sifatida Vengriyadan Ruminiyaga oʻtkazildi. 1925-yilda qabul qilingan maʼmuriy birlashish toʻgʻrisidagi qonundan soʻng okrugning nomi avvalgidek saqlanib qolgan, biroq hudud qayta tashkil etilgan.
1938-yilda qirol Ca0rol II yangi Konstitutsiyani eʼlon qildi va u keyinchalik Ruminiya hududining maʼmuriy boʻlinishini oʻzgartirdi. 10 ținuturi (taxminiy tarjimasi: „yerlar“) rezidenți regali (taxminiy tarjimasi: „qirollik rezidentlari“) tomonidan boshqarilishi uchun (okruglarni birlashtirish orqali) yaratilgan — prefektlar oʻrniga toʻgʻridan-toʻgʻri qirol tomonidan tayinlangan. Bihor okrugi Shinutul Krişuri tarkibiga kirdi.
1940-yilda okrugning bir qismi Ikkinchi Vena mukofoti ostida Shimoliy Transilvaniyaning qolgan qismi bilan Vengriyaga qaytarildi. 1944+yildan boshlab, Ruminiya qoʻshinlari Sovet yordami bilan berilgan hududni qaytarib oldi va uni Ruminiya tarkibiga qaytardi. Trianon shartnomasi boʻyicha Ruminiyaning butun okrug boʻyicha yurisdiksiyasi 1947-yili Parij tinchlik shartnomasida yana bir bor tasdiqlandi. Okrug 1950-yilda Ruminiya kommunistik hukumati tomonidan tugatilgan va 1968-yilda esa Ruminiya okrug maʼmuriy tizimini tiklaydi.
Bihor Ruminiyaning eng boy okruglaridan biri boʻlib, aholi jon boshiga YaIM milliy oʻrtacha koʻrsatkichdan ancha yuqori hisoblanadi. Soʻnggi paytlarda iqtisodiyotni bir qator qurilish loyihalari boshqarib kelmoqda. Bihor Ruminiyada eng past ishsizlik darajasi va Yevropada eng past koʻrsatkichga (2,4%) ega.
Okrugda sanoatning asosiy tarmoqlari quyidagilardir:
- Toʻqimachilik sanoati.
- Oziq-ovqat va ichimliklar sanoati.
- Mexanik komponentlar sanoati.
- Metallurgiya.
Tumanning gʻarbiy qismida koʻmir va boksit qazib olish uchun konlar bor. Xom neft ham qazib olinadi.
Okrugning asosiy diqqatga sazovor joylari:
- Oradea shahri.
- Apuseni togʻlari :
- Stana de Vale kurorti va Iada vodiysi.
- Padiş va Sighiştel daryosi vodiysidagi gʻorlar.
- Peștera Urșilor gʻori.
- Băile Feliks kurorti.
Bihor okrugining gerbi 1998-yilda qabul qilingan boʻlib, har chorakda bir qalqon boʻlib, ular: qalʼa (Bihar qalʼasi uchun), tasmali beshta bugʻdoy poyasi va Deşteaptă-te, romane! matni yozilgan oʻram, uchta baliqni oʻz ichiga olgan fess bilan qoplangan. 2013-yilda mahalliy o‘qituvchi tomonidan o‘ramdagi matn kirill (sheʼr matnini yozishda foydalanilgan asl alifbo) yoki lotin alifbosida emas, balki xatolik bilan yunon tilida yozilgani aniqlanganidan so‘ng, u qayta ishlanishi kerak edi, chunki Okrug Gretsiya bilan muhim tarixga ega emas[7].
2020-yilgi mahalliy saylovlarda yangilangan Bihor okrugi kengashi quyidagi partiya tarkibiga ega 34 maslahatchidan iborat: [8]
| Partiya | Oʻrinlar | Hozirgi okrug kengashi | ||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Milliy Liberal Partiya (MLP) | 22 | |||||||||||||||||||||||
| Venger Demokratik Ittifoqi (UDMR/RMDSZ) | 6 | |||||||||||||||||||||||
| Sotsial Demokratik Partiya (SDP) | 6 | |||||||||||||||||||||||
Bihor okrugida toʻrtta munitsipalitet, oltita shahar va 91 ta kommuna mavjud.
Munitsipalitetlar
- Beiush
- Margita
- Oradea — markaz; 196 367 kishi (2011-yil holatiga koʻra)
- Salonta
Shaharlar
- Aleșd
- Nucet
- Săcueni
- Ștei
- Valea lui Mixay
- Vašcau
Kommunalar {{Columns-list|*Abram
- Abrămuț
- Aștileu
- Aușeu
- Avram Iancu
- Balc
- Batăr
- Biharia
- Boianu Mare
- Borod
- Borș
- Bratca
- Brusturi
- Budureasa
- Buduslău
- Bulz
- Buntești
- Căbești
- Câmpani
- Căpâlna
- Cărpinet
- Cefa
- Ceica
- Cetariu
- Cherechiu
- Chișlaz
- Ciumeghiu
- Cociuba Mare
- Copăcel
- Criștioru de Jos
- Curățele
- Curtuișeni
- Derna
- Diosig
- Dobrești
- Drăgănești
- Drăgești
- Finiș
- Gepiu
- Girișu de Criș
- Hidişelu de Sus
- Holod
- Husasău de Tinca
- Ineu
- Lăzăreni
- Lazuri de Beiuș
- Lugașu de Jos
- Lunca
- Mădăras
- Măgești
- Nojorid
- Olcea
- Oșorhei
- Paleu
- Pietroasa
- Pocola
- Pomezeu
- Popești
- Răbăgani
- Remetea
- Rieni
- Roșia
- Roșiori
- Sâmbăta
- Sâniob
- Sânnicolau Român
- Sânmartin
- Sântandrei
- Sârbi
- Săcădat
- Sălacea
- Sălard
- Spinuș
- Suplacu de Barcău
- Șimian
- Șinteu
- Șoimi
- Șuncuiuș
- Tămășeu
- Tărcaia
- Tarcea
- Tăuteu
- Tileagd
- Tinca
- Toboliu
- Tulca
- Țețchea
- Uileacu de Beiuș
- Vadu Crișului
- Vârciorog
- Viișoara
Maʼmuriyati
Okrug hududi oʻn bir tumanga (plăși) [9] boʻlingan.
- Plasa Aleşd (shtab-kvartirasi Aleşdda joylashgan 41 qishloqdan iborat)
- Plasa Beiuș (62 qishloqdan iborat, shtab-kvartirasi Beiushda)
- Plasa Beliu (30 qishloqdan iborat, shtab-kvartirasi Beliuda)
- Plasa Ceica (shtab-kvartirasi Ceica shahrida joylashgan 47 qishloqni oʻz ichiga oladi)
- Plasa Centrală (shtab-kvartirasi Oradea shahrida joylashgan 40 qishloqdan iborat)
- Plasa Margita (bosh qarorgohi Margitada joylashgan 43 qishloqdan iborat)
- Plasa Săcueni (11 qishloqdan iborat, shtab-kvartirasi Săcueni shahrida)
- Plasa Sălard (shtab-kvartirasi Sălardda joylashgan 28 qishloqdan iborat)
- Plasa Tileagd (shtab-kvartirasi Tileagdda joylashgan 28 qishloqni oʻz ichiga oladi)
- Plasa Tinca (26 qishloqdan iborat, shtab-kvartirasi Tincada)
- Plasă Vašcău (44 qishloqni oʻz ichiga oladi, shtab-kvartirasi Vašcauda)
Bihor okrugida uchta shahar punkti: Oradea (okrug markazi Oradea Mare nomi bilan ham tanilgan), Salonta va Beiush shahar kommunalari mavjud.
Aholisi
1930-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, okrug aholisi 510 318 kishini tashkil etgan, etnik jihatdan ruminlar (61,6%), vengerlar (30,0%), yahudiylar (4,3%), chexlar va slovaklar (2,2%), shuningdek, boshqa ozchiliklarga boʻlingan. Til boʻyicha okrug rumin (61,4%), venger (33,8%), chex (2,0%), ivrit (1,5%) va boshqa ozchiliklarga boʻlingan. Diniy nuqtai nazardan aholini sharqiy pravoslavlar (49,8%), reformatistlar (21,0%), yunon katoliklari (10,7%), rim katoliklari (10,4%), yahudiylar (5,4%), baptistlar (2,2%) va boshqa ozchiliklar kabilarga boʻlingan[10].
Shahar aholisi
Okrugning shahar aholisi 102,277 kishidan iborat boʻlib, 54,8% vengerlar, 26,4% ruminlar, 15,4% yahudiylar, 1% nemislar, shuningdek, boshqa ozchiliklardir. Shahar aholisida ona tili sifatida venger (67,9%), rumin (24,9%), Yahudiy (4,3%), nemis (1,2%) va boshqa ozchiliklar ustunlik qiladi. Diniy nuqtai nazardan shahar aholisi 31,5% islohotchilar, 20,6% yahudiylar, 19,3% rim-katolik, 17,5% sharqiy pravoslav, 9,1% yunon katolik, 1,1% lyuteran, shuningdek, boshqa ozchiliklardan iboratdir[10]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
