From Wikipedia, the free encyclopedia
Alabama shtati aerokosmika, taʼlim, sogʻliqni saqlash, bank va turli ogʻir sanoat tarmoqlariga, jumladan, avtomobilsozlik, mineral qazib olish, poʻlat ishlab chiqarishga sarmoya kiritdi. 2006-yilga kelib, Alabamada oʻsimlik va chorvachilik mahsulotlari 1,5 milliard dollarga baholandi. Oʻtgan asrning asosan qishloq xoʻjaligi iqtisodiyotidan farqli oʻlaroq, bu davlat yalpi ichki mahsulotining atigi 1 % ini tashkil etdi. 1960-yillardan boshlab xususiy fermer xoʻjaliklari soni barqaror surʼatda kamaydi, chunki shu davrda xoʻjalik yerlari mahsulot ishlab chiqaruvchilar, yogʻoch ishlab chiqaruvchi kompaniyalar va yirik fermer xoʻjaliklari konglomeratlariga sotila boshlagan edi[1].
2008-yilda qishloq xoʻjaligidan tashqari bandlik 121 800 nafar kishini qamrab oldi: tadbirkorlik va moliyaviy operatsiyalarda 71 750 nafar; kompyuter bilan bogʻliq va matematika sohasidagi kasblarda 36 790 nafar; arxitektura va muhandislikda 44,200 nafar; hayotiy, fizikaviy va ijtimoiy fanlarda 12 410 nafar; jamiyat va ijtimoiy xizmatlarda 32 260 nafar; yuridik kasbda 12 770 nafar; taʼlim, kadrlar tayyorlash va kutubxona xizmatlarida 116 250 nafar; sanʼat, dizayn va ommaviy axborot vositalarida 27 840 nafar; sogʻliqni saqlash sohasida 121 110 nafar; yongʻinga qarshi kurash, huquqni muhofaza qilish va xavfsizlik sohasida 44 750 nafar; taom tayyorlash va xizmat koʻrsatishda 154 040; bino va maydonlarni tozalash va saqlashda 76 650 nafar; shaxsiy parvarish va xizmatlarda 53 230 nafar; sotuvda 244 510 nafar; ofis va maʼmuriyatni qoʻllab-quvvatlashda 338 760 nafar; dehqonchilik, baliqchilik va oʻrmon xoʻjaligida 20510 nafar; qurilish va konchilik, gaz va neft qazib olishda 120 155 nafar; texnika oʻrnatish, texnik xizmat koʻrsatish va taʼmirlashda 106 280 nafar; ishlab chiqarishda 224 110 nafar hamda transport va materiallarni tashishda 167 160 nafar[2].
AQSh Iqtisodiy tahlil byurosi maʼlumotlariga koʻra, 2008-yilda umumiy yalpi ichki mahsulot 170 milliard dollarni tashkil qilgan yoki aholi jon boshiga 29 411 dollardan toʻgʻri kelgan. Alabama shtatining 2012-yildagi yalpi ichki mahsuloti oʻtgan yilga nisbatan 1,2 foizga oshdi. Shulardan eng katta oʻsish axborot sohasida kuzatildi[3]. 2010-yilda davlat uchun aholi jon boshiga daromad 22 984 dollarni tashkil etdi[4].
Shtatning mavsumiy tuzatilgan ishsizlik darajasi 2015-yil aprel oyida 5,8 % ni tashkil etdi[5]. Bu butun mamlakat boʻylab mavsumiy tuzatilgan 5,4 % ga nisbatan hisoblangan koʻrsatkichdir[6].
Alabama shtatida eng kam ish haqi yoʻq va u federal eng kam ish haqi — 7,25 dollardan foydalanadi. 2016-yil fevral oyida shtat Alabama munitsipalitetlariga oʻz hududida eng kam ish haqini oshirishga toʻsqinlik qiluvchi qonun qabul qildi. Qonun Birmingham shahrining eng kam ish haqini 10,10 dollarga koʻtarish haqidagi qarorini bekor qilgan[7].
2018-yil holatiga koʻra, Alabama AQShdagi shtatlar orasida qashshoqlik darajasi boʻyicha oltinchi oʻrinda turadi[8]. 2017-yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining maxsus maʼruzachisi Philip Alston Alabama shtatining bir qismini aylanib chiqdi va atrof-muhit sharoitlari u rivojlangan dunyoda koʻrgan har qanday joydan ham qashshoqroq ekaniga iqror boʻldi[9].
2011-yil aprel oyida Alabama shtatida eng koʻp ishchilarni ish bilan taʼminlagan beshta ish beruvchilar roʻyxati[10]:
Ish beruvchi | Xodimlar |
---|---|
Redstone Arsenal | 25 373 |
Birminghamdagi Alabama universiteti (UAB kasalxonasini oʻz ichiga oladi) | 18 750 |
Maxwell havo kuchlari bazasi | 12 280 |
Alabama shtati | 9500 |
Mobile tuman davlat maktabi tizimi | 8100 |
2011-yil holatiga koʻra kiritilgan keyingi yigirmata eng yirik ish beruvchilar[11]:
Ish beruvchi | Manzil |
---|---|
Anniston armiyasi ombori | Anniston |
AT&T | Bir nechta |
Auburn universiteti | Auburn |
Baptist janubiy tibbiyot markazi | Montgomery |
Birmingham shahar maktablari | Birmingham |
Birmingham shahri | Birmingham |
DCH sogʻliqni saqlash tizimi | Tuscaloosa |
Huntsville shahar maktablari | Huntsville |
Huntsville kasalxonasi tizimi | Huntsville |
Hyundai Motor Manufacturing Alabama | Montgomery |
Tibbiyot tizimi | Mobile |
Jefferson okrugi taʼlim kengashi | Birmingham |
Marshall kosmik parvozlar markazi | Huntsville |
Mercedes-Benz US International | Vance |
Montgomery davlat maktablari | Montgomery |
Mintaqalar moliya korporatsiyasi | Bir nechta |
Boeing | Bir nechta |
Alabama universiteti | Tuscaloosa |
Janubiy Alabama universiteti | Mobile |
Walmart | Bir nechta |
Alabama qishloq xoʻjaligi mahsulotlari orasiga parrandachilik, tuxum, qoramol, baliq, oʻsimlik koʻchatlari, yeryongʻoq, paxta, makkajoʻxori va joʻxori kabi donlar, sabzavotlar, sut, soya va shaftoli kiradi. Garchi „Paxta shtati“ nomi bilan tanilgan boʻlsa-da, Alabama milliy paxta ishlab chiqarish boʻyicha sakkizinchi va turli maʼlumotlarga koʻra, oʻninchi oʻrinda turadi[12][13], paxta yetishtirish Texas, Jorjiya va Missisipi shtatlari birinchi uchlikka kiradi.
Alabama shtatining sanoat mahsulotlari orasiga temir va poʻlat mahsulotlari (shu jumladan, quyma temir va poʻlat quvurlar); qogʻoz, yogʻoch va yogʻoch mahsulotlari; qazib olish (asosan koʻmir); plastik mahsulotlar; yengil va yuk mashinalari hamda kiyim-kechaklar kiradi. Bundan tashqari, Alabama aerokosmik va elektron mahsulotlarni ishlab chiqaradi, bunday ishlab chiqarishlar asosan Huntsville hududida joylashgan, jumladan NASAning George Marshall kosmik parvozlar markazi va shtab-kvartirasi Redstone Arsenalda joylashgan AQSh armiyasining moddiy-texnik qoʻmondonligi shu yer tarkibiga kiradi.
1990-yillardan beri Alabama iqtisodiy oʻsishining katta qismi shtatning avtomobilsozlik sanoatining kengayishi bilan bogʻliq. Shtatda katta avtomobilsozlik zavodlaridan Honda Manufacturing of Alabama, Hyundai Motor Manufacturing Alabama, Mercedes-Benz US International va Toyota Motor Manufacturing Alabama, shuningdek ularning turli yetkazib beruvchilari joylashgan. 1993-yildan beri avtomobil sanoati shtatda 67,8 mingdan ortiq yangi ish oʻrinlarini yaratdi. Alabama hozirda avtomobil eksporti boʻyicha mamlakatda 4-oʻrinni egallaydi[14].
2012-yilda shtatdagi sanoat oʻsishining taxminan uchdan bir qismi avtomobil ishlab chiqaruvchilar hissasiga to‘g‘ri keldi[15]. Shtat avtozavodlarida ishlab chiqarilgan sakkizta model asosida 2012-yilda jami 74 335 ta avtomobil sotilgan. Ushbu davrdagi eng kuchli model sotuvi Hyundai Elantra ixcham avtomobili, Mercedes-Benz GL-Class sport avtomobili va Honda Ridgeline sport yuk mashinasi hissasiga toʻgʻri keldi[16].
Poʻlat ishlab chiqaruvchilari Outokumpu, Nucor, SSAB, ThyssenKrupp va US Steel Alabama shtatida zavodlarga ega va 10 000 dan ortiq odamni ish bilan taʼminlaydi. 2007-yil may oyida nemis poʻlat ishlab chiqaruvchisi ThyssenKrupp Mobile Countydagi Calvertni 4,65 milliard dollarga zanglamaydigan va karbonli poʻlatga ishlov berish zavodi ochish uchun tanladi[17]. ThyssenKrupp kompaniyasining Inoxum zanglamaydigan poʻlat yasaladigan boʻlimi, shu jumladan Calvert zavodining zanglamaydigan poʻlat ishlab chiqaruvchi qismi 2012-yilda Finlandiyaning Outokumpu zanglamaydigan poʻlat kompaniyasiga sotilgan[18]. ThyssenKrupp zavodining qolgan qismi 2013-yil mart oyida ArcelorMittal va Nippon Steel tomonidan 1,6 milliard dollarga taklif qilingan yakuniy takliflarga ega edi. Companhia Siderúrgica Nacional Calvertdagi zavodni va Braziliyadagi ThyssenKrupp zavodidagi asosiy ulushni 3,8 milliard dollarga sotib olish toʻgʻrisida umumiy taklifni taqdim etdi[19]. 2013-yil iyul oyida zavod ArcelorMittal va Nippon Steel kompaniyalariga sotilgan[20].
Hunt Consolidated, Inc.ning shoʻba korxonasi boʻlgan Hunt Refining Company Tuscaloosada joylashgan va u yerda neftni qayta ishlash zavodini boshqaradi. Kompaniya, shuningdek, Mobile, Melvin va Moundville shaharlaridagi terminallarni boshqaradi[21]. JVC America, Inc. kompaniyasi Tuscaloosada optik disklarni nusxalash va qadoqlash zavodiga egalik qiladi[22].
Goodyear Tire and Rubber kompaniyasi Gadsden shahrida 1400 ga yaqin odamni ish bilan taʼminlaydigan yirik zavodga egalik qiladi. U Alabamada 1929-yildan beri ishlaydi.
Mobileda Airbus A320 samolyotlarini yig‘ish zavodi qurilishi haqidagi xabarlarni Airbus bosh direktori Fabris Bregier 2012-yil 2-iyul kuni Mobile konferensiya markazidan rasman eʼlon qildi. Bu haqidagi rejalar tarkibiga A319, A320 va A321 samolyotlarini yigʻish uchun Brookley Aeroplexdagi quriladigan 600 million dollarlik zavod kiradi. Qurilish 2013-yilda boshlangan, 2015-yilgacha foydalanishga topshirilishi rejalashtirilgan edi va 2017-yilga kelib yiliga 50 tagacha samolyot ishlab chiqarishi koʻzda tutilgan[23][24]. Yigʻish zavodi kompaniyaning Qoʻshma Shtatlarda qurilgan birinchi zavodidir[25]. 2013-yil 1-fevralda Airbus Alabama shtatidagi Hoar Construction kompaniyasini obyekt qurilishini nazorat qilish uchun yollagani eʼlon qilindi[26]. 2015-yil 14-sentyabrda korxonada ishlab chiqarish boshlandi[27]. 2020-yilda Airbus zavodda ikkinchi yigʻish liniyasini ochdi[27].
Turizm shtatda kuchli sanoatdir. Business Insider maʼlumotlariga koʻra, Alabama 2014-yilda tashrif buyuradigan eng mashhur shtatlar orasida 14-oʻrinni egalladi[28]. 2018-yilda shtatga taxminan 26 million sayyoh tashrif buyurgan[29]. Ularning 100 000 dan ortigʻi boshqa mamlakatlardan, jumladan, Kanada, Buyuk Britaniya, Germaniya va Yaponiyadan kelgan. 2006-yilda 22.3 million sayohatchilar tashrif buyurib, sayohat uchun 8,3 milliard dollar sarflagan va taxminan 162,000 ish oʻrinlarini ish bilan taʼminlagan[30][31].
Shtatda dunyoning turli burchaklaridan tashrif buyuruvchilarni jalb qiladigan turli diqqatga sazovor joylar, tabiiy xususiyatlar, bogʻlar va tadbirlar mavjud, bulardan eng diqqatga sazovorlari ushbulardir: Fors koʻrfazi qirgʻoqlarining jamoat plyajlarida oʻtkaziladigan yillik Hangout musiqa festivali; Alabama Shakespeare festivali — dunyodagi eng katta oʻnta Shakespeare festivalidan biri[32]; Robert Trent Jones Golf Trail — shtat boʻylab tarqalgan golf maydonlari toʻplami; Victoryland kabi kazinolar; Alabama Splash Adventure kabi oʻyin parklari; janubi-sharqdagi eng yirik savdo markazlaridan biri Riverchase Galleria; Guntersville koʻli — Southern Living Magazine oʻquvchilari tomonidan Alabamadagi eng yaxshi koʻl deb ovoz berilgan[33] va Alabama tabiiy tarix muzeyi — shtatdagi eng qadimgi muzey[34].
Mobile 1703-yildan boshlab Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi eng qadimgi Mardi Gras bayramini oʻtkazishi bilan mashhur[35]. Shuningdek, u 1830-yilda Qoʻshma Shtatlarda birinchi rasmiy tashkil etilgan Mardi Gras paradiga mezbonlik qilgan, bu anʼana bugungi kungacha davom etmoqda[35]. Mardi Gras Mobile va Bolduin okruglarida rasmiy davlat bayrami hisoblanadi[36].
2018-yilda Mobilening Mardi Gras paradi 892 811 kishi tashrif buyurgan eng koʻp sayyohlarni toʻplagan shtatdagi eng yaxshi tadbir boʻldi. Eng diqqatga sazovor joy 849 981 kishi tashrif buyurgan Huntsvilledagi AQSh kosmik va raketa markazi, keyin esa 543 090 tashrif buyuruvchi bilan Birmingham hayvonot bogʻi boʻldi. Parklar va tabiiy joylar orasida Alabama shtatining Fors ko‘rfazi qirg‘og‘i 6 million 700 ming tashrif buyuruvchi bilan birinchi o‘rinni egalladi[37].
Alabama tarixan xilma-xil landshaftlari va atrof-muhitning koʻrinishi tufayli kino suratga olish uchun mashhur mintaqa boʻlib kelgan[38]. Alabamada suratga olingan filmlar orasiga Close Encounters of the Third Kind, Get Out, 42, Selma, Big Fish, The Final Destination, Due Date, Need For Speed va boshqalar kiradi[39].
UAB kasalxonasi Alabamadagi yagona I darajali travma markazidir[40][41]. UAB Alabama shtatidagi eng yirik davlat ish beruvchisi boʻlib, 18 000 nafarga yaqin ishchi kuchiga ega[42]. 2017-yilgi tadqiqot shuni koʻrsatdiki, Alabama mamlakatda eng kam raqobatbardosh tibbiy sugʻurta bozoriga ega: Alabamadagi Blue Cross va Blue Shield bozor ulushi 84 %, UnitedHealth Group esa 7 %[43].
Regions Financial Corporation shtab-kvartirasi Alabamada joylashgan va faoliyat yurituvchi eng yirik bankdir. PNC Financial Services va Wells Fargo ham Alabama shtati iqtisodiyotida katta ishtirokka ega[44].
Birminghamdagi Wells Fargo mintaqaviy shtab-kvartirasi, operatsion markaz kampusi va maʼlumotlar markazi 400 million dollarga ega. Koʻpgina kichik banklar Birmingham hududida joylashgan, jumladan ServisFirst va New South Federal Savings Bank shular ichiga kiradi. Birmingham, shuningdek, Harbert Management korporatsiyasini oʻz ichiga olgan bir qancha yirik investitsiya boshqaruv kompaniyalarining shtab-kvartirasi boʻlib ham xizmat qiladi.
Ilgari BellSouth boʻlgan telekommunikatsiya provayderi AT&T, Birminghamda bir nechta yirik ofislari bilan Alabama shtati iqtisodiyotida katta ishtirokka ega.
Koʻpgina texnologiya kompaniyalari shtab-kvartirasi Huntsvilleda joylashgan, masalan, ADTRAN — tarmoqqa kirish kompaniyasi, Intergraph — kompyuter grafikasi kompaniyasi va Avocent — IT infratuzilmasi kompaniyasi.
Alabamada joylashgan Brasfield & Gorrie, BE&K, Hoar Construction, B. L. Harbert International va URS korporatsiyasining shoʻba korxonalari muntazam ravishda eng yaxshi dizayn, xalqaro qurilish va muhandislik firmalarining Engineering News-Record roʻyxatiga kirib kelgan.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.