From Wikipedia, the free encyclopedia
Agaricus bisporus - Yevropa va Shimoliy Amerikadagi yaylovlarida o‘suvchi iste‘mol qilinadigan bazidiomiset qo'ziqorin. Yetilmagan qo‘ziqorin ikki xil rangda bo‘ladi oq va jigarrang ikkalasi ham turli nomlarga ega. Yetilgan holatda qo'shimcha nomlari mavjud.
A. bisporus yetmishdan ortiq mamlakatlarda yetishtiriladi[1] va dunyodagi eng koʻp isteʼmol qilinadigan qoʻziqorinlardan biri hisoblanadi.
Yetilmagan oq rangdagi qo'ziqorin quyidagicha nomlanishi mumkin:
Voyaga yetmagan jigarrang qo‘ziqorin quyidagicha nomlanadi:
Pishgan holatda sotilganda, qo'ziqorinning uzunligi 10–15 centimetr (4–6 inches) o'lchamdagi qalpoqli jigarrang rangga ega[5]. Pishgan qo‘ziqorin[6] portabella[7], yoki portobella nomlari ostida sotiladi[8][6].
Oddiy qo'ziqorin murakkab taksonomik tarixga ega. Uni birinchi marta ingliz botaniki Mordekay Kubitt Kuk o'zining Britaniya zamburug'lari bo'yicha qo'llanmasida Agaricus campestris turi (var. hortensis ) sifatida tasvirlagan[9][10]. Daniyalik mikolog Yakob Emanuel Lange keyinchalik nav namunasini ko'rib chiqdi va uni Psalliota hortensis var deb nomladi. 1938-yilda u tur maqomiga ko'tarildi va nomi Psalliota bispora deb o'zgartirildi[11]. Emil Imbax (1897 – 1970) Psalliota jinsi 1946-yilda turkum nomini Agaricus deb o'zgartirganidan so'ng, turga Agaricus bisporus nomini berdi[1]. Bisporaning o'ziga so‘zi ikki sporali bazidiyani to'rt sporali navlardan ajratib turadi.
Asl yovvoyi turning qalpoqchasi och kulrang-jigarrang rangga ega. Qattiq eti oq, ammo ba‘zi joylari och pushti-qizil rangga bo'yalgan[12][13]. Sporalari quyuq jigarrang. Sporalari ovaldan yumaloq shaklda bo'lib, o‘lchami taxminan 4,5-5,5 mkm 5–7,5 mkm[14][15].
Bu qo'ziqorin odatda butun dunyo bo'ylab dalalarda va yomg'irdan keyingi o'tloqli joylarda, kech bahordan kuzgacha, uchraydi. Dunyoning ko'p joylarida yig‘iladi va iste'mol qilinadi; ammo, o'lik yoki zaharli o'xshashliklari bor.
Oddiy qo'ziqorinni halokatli zaharli vayron qiluvchi farishta (Amanita sp.) bilan adashtirish mumkin, ammo ikkinchi qo'ziqorin ostida joylashgan volva, sof oq gilzalar (pushti yoki jigarrangdan farqli o'laroq) bilan ajralib turadi. Bundan tashqari, vayron qiluvchi farishta moxli o'rmonlarda o'sadi va archa bilan simbiotik yashaydi.
Ko'proq keng tarqalgan va kamroq xavfli Agaricus xanthodermus turi butun dunyo bo'ylab o'tloqli joylarda o‘sadigan yeyilmaydigan qo'ziqorin. A. xantodermus fenolni eslatuvchi hidga ega; uning eti vaqt o‘tib ko'karadi. Bu qo'ziqorin ba'zi odamlarda ko'ngil aynishi va qayt qilishiga olib keladi.
Zaharli Entoloma sinuatum ham qisman o'xshashlikka ega, ammo sarg'ish gilzalari bor, pushti rangga aylanadi va uning halqasi yo'q.
Qo'ziqorin va truffle ishlab chiqarish - 2019 yil | |
---|---|
Mamlakat | Millionlab tonnani tashkil etadi |
Xitoy | 8.94 |
Yaponiya | 0,47 |
Qo'shma Shtatlar | 0,38 |
Polsha | 0,36 |
Niderlandiya | 0,30 |
Dunyo | 11.90 |
Manba: Birlashgan Millatlar Tashkilotining FAOSTAT [16] |
A. bisporusning tijoratda yetishtirilishining eng dastlabki ilmiy tavsifi 1707 -yilda fransuz botaniki Jozef Pitton de Turnefor tomonidan berilgan[17]. Fransiyalik qishloq xo'jaligi mutaxassisi Olivye de Serres qo'ziqorin miseliyasini ko'chirib o'tkazish orqali qo'ziqorinlarni ko‘paytirish usulini yaratdi.
Dastlab, yetishtirish imkonsiz edi, chunki qo'ziqorin yetishtiruvchilar mitseliyni qazib olishdan va ularni kompostlangan go'ng to'shaklariga ekishdan yoki siqilgan axlat, tuproq va go'ngdan "g'isht" ni ekishardi. Shu tarzda yig'ilgan urug'lar patogenlarni o'z ichiga oladi va ekinlar odatda infeksiyalanadi yoki umuman o'smaydi[18]. 1893-yilda sterillangan yoki sof ekin urug'i Parijdagi Paster instituti tomonidan kompostlangan ot go'ngida yetishtirilgan[19].
Oddiy agarikus qo'ziqorinining zamonaviy savdo navlari dastlab och jigarrang rangga ega edi. Oq qo'ziqorin 1925-yilda Pensilvaniya shtatining Coatesville shahridagi Keystone qo'ziqorin fermasida jigarrang qo'ziqorinlar orasida topilgan. Ferdinand Lambert, ferma xo'jayini va malakasi bo'yicha mikolog, oq qo'ziqorinni o'z laboratoriyasiga olib keldi[20].
A. bisporus hozir dunyoning kamida yetmishta davlatida yetishtiriladi. [1]
AQShda faqat A. bisporusning oq tugma shakli, sotilgan qo'ziqorinlarning taxminan 90% ini tashkil qiladi[2].
100 grammlik xom oq qo'ziqorinlar 93 kilojoule (22 kilocalorie) oziq-ovqat energiyasini ta'minlaydi va B vitaminlari, riboflavin, niatsin va pantotenik kislotalarning manbai hisoblanadi. Yangi qo'ziqorinlar, shuningdek, dietali mineral fosforning yaxshi manbai (10-19% DV) hisoblanadi.
Yangi A. bisporus tarkibida ergokalsiferol (D2 vitamini) 0,2 mikrogram (8 IU) D vitamini mavjud bo'lsa-da, ultrabinafsha nurlar ta'siridan keyin vitamin miqdori sezilarli darajada oshadi[21][22].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.