From Wikipedia, the free encyclopedia
Авгу́ста А́да Кинг (төрүттүнгенде Ба́йрон), графиня Ла́влейс (англ. Augusta Ada King Byron, Countess of Lovelace), Ада Лавлейс кылдыр билдингир(1815 чылдың декабрь 10, Лондон, Великобритания — 1852 чылдың ноябрь 27, Лондон) — британ херээжен математик. Бүдүн делегейде Чарльз Бэббиджтиң чогаадып тургускан билиг санаар машиназының тайылбырын кылган кижи кылдыр билдингир Чер кырында бир дугаар (ол машинага) программаны бижээн. Төөгүде бир дугаар программист кылдыр билдингир.
Төруттүнген хүнү — 1815 чылдың декабрь 10[6][7], Ада болза британ шулүкчү Джордж Гордон Байроннуң база ооң өөнүң ишти Анна Изабелла Байроннуң (Анабелла) чаңгыс уруу турган. Анна Изабелла Байрон өг-бүлези найыралдыг эки чурттап чоруур үезинде математикага эмин эрттир сонуургалы дээш өөнүң ээзинден «Параллелограммнар кадыны / Королева параллелограммов» деп шола ат алган. Байрон уруун бир дугаар болгаш сөөлгү катап төрүттүнген соонда бир ай болгаш көрген. 1816 чылдың апрель 21-де чарлыыр кылдыр билдириишкинге ат салгаш, Англиядан олчаан чорупкан.
Бичии уругнуң адын Огаста (Августа) деп Байроннуң кады төрээн угбазының ады-биле адаан. Ада-иези чарылган соонда, авазы база авазының төрелдери ону ол ат-биле кажан-даа адавайн чораан, Ада деп адап турганнар. Ол байтык өг-бүлезиниң хууда библиотеказындан ооң ачазының номнарын шуптузун ап каапкан турган.
Авазы чаа төрүттүнген уруун ада-иезинге хаапкаш, кадыкшылын экижидип аян-чорук кылып чорупкан. Ол аян-чоруктан ол кажан бичии уругну кижизидер үе чеде бергенде эглип келген. Ооң аңгы-аңгы намдарларында Аданың авазы-биле хамаарылгаларының дугайында каш аңгы барымдаалар бар. Бир кезектеринде Ада авазының чанынга ооң кижизидилгезинде кол черни ээлеп чораан деп турар, чамдыктарында Ада ада-иезиниң кайызын-даа орта билбес деп турар.
Авазы Аданы өөредир кылдыр бодунуң башкызы — шотланд математик Огастес де Морганны база сураглыг Мэри Сомервилльди чалап алган. Мэри бичии Адага ылап-ла дириг чижек болган.
Ада он чеди харлыг апаарга, ону хаан биле кадынга ужураштырып таныштырган. Чарльз Бэббиджтиң адын чалыы кыс Ада Байрон дүштеки чем үезинде Мэри Сомервилльден дыңнаан. Каш неделя болганда, 1833 чылдың июнь 5-те, олар бир дугаар ужурашканнар. Чарльз Бэббидж оларның найыралдажып алган үезинде, бир чартык чүс чыл бурунгаар сер Исаак Ньютон ышкаш, Кембридж университединиң математика кафедразының профессору турган. Чоорту ол оон-даа өске ол үениң чырык баштыг кижилери-биле найыралдажып алган: Майкл Фарадей, Дэвид Брюстер, Чарльз Уитстон, Чарльз Диккенс база өскелер-даа.
Ол эрге дужаалынга олурарының бертинде каш чыл бурунгаар Бэббидж чээрби дугаар демдекке чедир санаптар билиг санаар машинаның тайылбырын доозупкан. Премьер-министрниң столунуң кырынга рычаг-биле ажылдадыр дыка хөй кезектерден тургустунган механизмнер чураан чуруктары чыдыпкан. 1823 чылда Чер кырында бир дугаар «Большая разностная машина Бэббиджа» деп компьютерни кылып эгелээри-биле ашкаландырыышкынны үндурүп эгелей берген. Ол компьютерниң тудуу он чыл уламчылап келген, 1933 чылда ашкаландырыышкынны соксаткан.
1835 чылда Ада Байрон 29 харлыг Кингтерден 8-ки барон Уильям Кинг-биле өгленип алган. Удатпаанда ол лорд Лавлейс апарган. Олар үш ажы-төлдүг турганнар: Байрон, (12 май 1836 чыл), Анабелла (Леди Энн Блюн) 22 сентябрь 1837 чыл, Ральф Гордон (2 июль 1839 чыл). Адага бодунуң сорулгазынче чүткүлүнге өөнүң ээзи-даа, үш ажы-төлү-даа шаптык болбаан.
1842 чылда Чарльз Бэббидж Турин университединче аналитиктиг машина дугайында лекция номчуур кылдыр чалаттырган турган. Аныяк итальян инженер база Италияның келир үеде премьер-министри Луиджи Менабреа ол лекцияны француз дылда дыңнап бижип алган, ол-ла чылын ону Женеваның Хөй-ниити библиотеказынга парлап үндүрген. Бэббиджтиң эжи, чогаадыкчы Чарльз Уитстон графиня Лавейсти Менабреаның бижээн чүүлүн англи дылче очулдургаш, тайылбырлыг кылдыр бижиирин дилээн. Леди Лавлейс ол ажылче бир чыл ажыг үезин чарып келгеш, 52 арын Менабреаның бижээн чүүлүнден элээн улуг ажылын парлап үндүрген.
Тайылбырларының бирээзинде билиг санаар машинага Ада "Бернуллиниң саннарын" санаар алгоритмни тайылбырлап турар. Ол чүүлдү компьютерге үндүрер бир дугаар программа-дыр деп соонда эртемденнер түңнээн. Бо чылдагаан-биле Ада Лавлейс делегейде бир дугаар программист деп санаттынып турар. Ынчалза-даа Бэббиджтиң машиназы Аданың чуртталгазында-даа кылдынмаан. Оон артык Ада Лавлейс бодунуң бижиктеринде келир үеде билиг санаар машина алгебраның формулаларын тургузар, аялга бижиир, чуруктар чуруур болгаш ол үеде эртемниң дүжеп-даа четпези оруктарны айтыр деп баш бурунгаар бижээн.
Ада Лавлейс 1852 чылдың ноябрь 27-де рак эмнээр дээш ханнаашкын үезинде чок болган. Ачазы база 36 харлыында ханнаашкын үезинде чок болганы төөгүге билдингир.
1975 чылда Американың Каттышкан Штаттарының Камгалал яамызы программированиениң ниити дылын чогаадып тургузарының эгелээниниң дугайында чарлаан болгаш «Ада» деп адаан дылдыың адын болгаш проектизин бадылаан. 1980 чылдың декабрь 10-да программирование дылының стандарттары бадылаттынган.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.svg){kind=small}
