![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Kenya.svg/langtum-640px-Flag_of_Kenya.svg.png&w=640&q=50)
Mbiri ya Kenya
From Wikipedia, the free encyclopedia
Chigaŵa chinyake cha kumafumiro gha dazi kwa Africa, icho sono chikuchemeka Kenya, ŵanthu ŵakakhalanga mwenemumo kwamba mu nyengo ya Lower Paleolithic. Ŵanthu ŵa mtundu wa Bantu ŵakafika mu chigaŵa ichi mu vyaka vya m'ma 1000 C.E., kufuma ku chigaŵa cha kumanjiliro gha dazi kwa Africa. Ku Kenya kuli mitundu yinandi ya ŵanthu, ndipo charu ichi chili pa mphambano ya mitundu ya Bantu, Nilo-Sahara, na Afro-Asia.
Ŵanthu ŵa ku Europe na Ŵaarabu awo ŵakakhalanga ku Mombasa ŵakamba kuŵako mu nyengo ya kuuyambiro wa nyengo yithu, kweni ŵanthu ŵa ku Europe ŵakamba kusanda malo agha mu vyaka vya m'ma 1800. Ufumu wa Britain ukakhazikiska East Africa Protectorate mu 1895, kufuma mu 1920 yikamanyikwa kuti Kenya Colony.[1]
Mu 1963, charu cha Kenya chikamba kujiyimira paŵekha. Charu ichi chikalongozgekanga na wupu wa Kenya African National Union (KANU), uwo ukalongozgekanga na Jomo Kenyatta kufuma mu 1963 m'paka 1978. Kufuma apo, Daniel arap Moi ndiyo wakalongozga mpaka mu 2002. Moi wakayezga kusintha chalo cha Kenya icho chikaŵa na chipani chimoza mu ma 1980, kweni Nkhondo Yakuzizima yikati yamara, vyaru vya kumanjiliro gha dazi vikaleka kuzomerezga nkhaza na kutambuzga ŵanthu.
Mubali Moi wakasuzgika chomene na Smith Hempstone, uyo wakaŵa kazembe wa ku United States, kuti waŵeso na vipani vinandi. Moi wakathereska pa mavoti gha mu 1992 na 1997, agho ghakaŵa na vifukwa vya ndyali. Mu vyaka vya m'ma 1990, ukaboni ukulongora kuti Moi wakachitanga vinthu viheni na vimbundi nga ni nkhani ya Goldenberg. Wakazomerezgeka yayi kwimilira pa mavoti gha mu 2002, agho Mwai Kibaki ndiyo wakathereska. Vinthu vyambura urunji ivyo vikacitika pa nyengo ya visankho vya mu 2007 vikapangiska kuti mu Kenya muŵeko masuzgo gha mu 2007 na 2008. Kibaki wakasankhika na Uhuru Kenyatta mu mavoti gha 2013. Pakaŵa milandu yakuti mpikisano wake Raila Odinga ndiyo wakathereska, kweni khoti likuru chomene la Supreme Court likati lawona ukaboni wakukwana, likasanga kuti pakaŵavya viheni ivyo vikacitika pa nyengo ya mavoti gha 2013 kufuma ku IEBC na Jubilee Party ya Uhuru Kenyatta. Uhuru wakasankhikaso mu 2017. Kweni ŵanthu ŵakakwesananga pa nkhani ya kupambana kwake. Khoti likuru likati Uhuru watonda pamanyuma pakuti Raila Odinga wakususka ivyo vikachitika kwizira mu petition iyo khoti likuru likapeleka. Raila Odinga pamasinda wakawukiraso mavoti agho khoti likalangura kuti ghachitikenge, ndipo ivi vikapangiska kuti Uhuru Kenyatta waleke kususkika na 98% ya mavoti.