Mbili ya South Africa
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ŵanthu ŵakwambilira ŵakamba kukhala ku South Africa vyaka vyakujumpha 100,000 ivyo vyajumpha. Mbiri yakale ya charu cha South Africa yili kugaŵika mu vigaŵa viŵiri: nyengo ya malibwe na nyengo ya visulo. Viŵaro vya viŵeto vya Australopithecine vikusangika ku Taung na mu mphanji za malibwe gha malibwe gha limestone ku Sterkfontein, Swartkrans na Kromdraai. Mu 1999, wupu wa Unesco ukati malo agha ntchiharo cha pa charu chose.[1]
Ŵanthu ŵakwambilira awo ŵakakhalanga ku South Africa ŵakaŵa Khoisan, Khoekhoe, na San. Kufuma waka mu 1000 B.C.E., ŵanthu awo ŵakafuma ku vyaru vya kumanjiliro gha dazi na vyapakati ku Africa ŵakamba kusama. Ŵanyake ŵakakhalanga kwaŵekha, kweni ŵanyake ŵakaŵa mu gulu la ŵanthu ŵa mitundu yakupambanapambana. Ŵanthu aŵa ŵakaŵa ŵa mitundu yiŵiri panji kujumpha apa: Khoisan, Bantu, English, Afrikaners, Austronesians, East Asians na South Asians.
Ŵanthu ŵa ku Europe ŵakamba kusanda mumphepete mwa nyanja ya Africa mu ma 1300. Mu vyaka vya m'ma 1400 na 1500, ŵanthu ŵa ku Portugal ŵakenda mumphepete mwa nyanja ya kumanjiliro gha dazi kwa Africa, ŵakalemba na kupanga mapu gha mumphepete mwa nyanja. Mu 1488, ŵakazingilira Cape of Good Hope. Mu 1652, kampani ya Dutch East India Company yikakhazikiska malo gha malonda mu tawuni ya Cape Town pasi pa muwuso wa Jan van Riebeeck. Ŵantchito ŵa ku Europe awo ŵakakhazikika mu tawuni iyi ŵakamba kumanyikwa na zina lakuti Free Burghers.
Pamanyuma pakuti ŵa ku Britain ŵanjira mu charu cha Cape Colony mu 1795 na 1806, ŵanthu ŵanandi ŵakasamukira mu vyaru vinyake.[2]Vinthu ivyo vikasangika mu chigaŵa ichi mu vyaka vya m'ma 1800 vikawovwira kuti chigaŵa ichi chiŵe pa malo ghapacanya pa caru cose. Kweniso vinthu ivi vikapangiska kuti paŵe nkhondo pakati pa ŵanthu ŵa ku Boer na Ufumu wa Britain.
Pamanyuma pa kutondeka kwa ma Boers mu Nkhondo ya Anglo-Boer panji South African War (1899-1902), Union of South Africa yikapangika nga ni boma la Britain pa 31 May 1910 mu ndondomeko ya South Africa Act 1909, iyo yikasazga maboma ghanayi gha Britain: Cape Colony, Colony of Natal, Transvaal Colony, na Orange River Colony. Mu 1934, charu ichi chikaŵa pasi pa Ufumu wa Britain. Ufumu wa ufumu uwu ukamara pa 31 May 1961, ndipo ukasinthika na boma la republic.
Kwamba mu 1948 mpaka mu 1994, ndyali za ku South Africa zikayendeskeka na mtundu wa Afrikaner. Mu 1948, boma likakhazikiska vyakuti ŵanthu ŵa mitundu yakupambana na mitundu yinyake ŵachitenge vinthu mwakupambana. Pa Epulero 27, 1994, pamanyuma pa vilimika vinandi vya kulimbana, kulimbana na ŵasilikari, na ŵanthu ŵa mitundu yose awo ŵakasuskanga apartheid, chipani chakwamba cha ŵanthu ŵafipa, African National Congress (ANC) chikathereska ŵanthu ŵa mitundu yose pa chisankho chakwamba cha demokilase mu charu ichi. Kufuma waka pa nyengo iyi, African National Congress ndiyo yikulongozga charu cha South Africa, pamoza na South African Communist Party na Congress of South African Trade Unions.