From Wikipedia, the free encyclopedia
Zambia ni caru cambura maji ico cili kumwera kwa Afilika, kumafumiro gha dazi kwa Angola. Chigaŵa chake chili na malo ghakukwana 752,618 km2 (ghakuru kuluska France), ndipo 9 220 km2 ni maji.
Nkhani iyi yikukhumbikwira kusazgilamo vinyake kuti ikule. This article needs to be revised. |
---|
Continent | Afilika |
---|---|
Region | Kumwera kwa Afilika |
Coordinates | 15°S 30°E |
Area | Ranked 39th |
• Total | 752,618 km2 (290,587 sq mi) |
Coastline | 0 km (0 mi) |
Borders | 5,664 km (Angola 1110 km, DROC 1930 km, Malawi 837 km, Mozambique 419 km, Namibia 233 km, Tanzania 338 km, Zimbabwe 797 km, Botswana <1 km) |
Highest point | Mafinga Central, Mafinga Hills 2,339 m |
Lowest point | Zambezi River, 329 m |
Longest river | Zambezi River 2,650 km |
Charu cha Zambia chili na mphaka ya makilomita 5664, ndipo chili na mphaka na vyaru ivi: Angola pa makilomita 1110, Democratic Republic of Congo pa makilomita 1.930, Malawi pa makilomita 837, Mozambique pa makilomita 419, Namibia pa makilomita 233, Tanzania pa makilomita 338, Zimbabwe pa makilomita 797, na Botswana, pasi pa makilomita 1.
Vyaru vya ku Zambia vili na mphepo yakotcha, iyo yikuthemba pa mtunda. Nyengo ya vula yikwamba mu Okutobala na Novembala m'paka mu Malichi na Epulero.
Malo ghanandi mu Zambia ghali pachanya pa mapiri. Malo ghapasi chomene ni Mlonga wa Zambezi, 329 m (1,079 ft) pachanya pa nyanja, ndipo malo ghapachanya chomene ni Mafinga Central mu Mafinga Hills, 2,339 m (7,674 ft) pachanya pa nyanja.
Charu cha Zambia chili na mphepete mwa Zimbabwe kumwera uko kuli maji gha Victoria Falls, Congo DR kumpoto, Tanzania kumpoto, Malawi kumafumiro gha dazi na Mozambique kumwera. Charu ichi chili na mapiri ghanandi. Chigaŵa chose cha charu ichi chili kufuma kumanjiliro gha dazi kuya kumafumiro gha dazi. Malo agha ghakukhira kufuma ku Congo m'paka ku Zambezi kumwera.[1]
Charu cha Zambia chili pakati pa DR Congo na Zambezi. Kufumako ku vigaŵa viŵiri, vigaŵa vinyake vyose vili pa mphaka ya caru ico cili pakati pa nyanja ya Atlantic na ya Indian Ocean, kufuma ku DR Congo kuya kumwera kwa Tanzania. Nyengo zikuruzikuru ni zitatu: nyengo yakuzizima yakuzizima kufuma mu Epulero mpaka Ogasiti, nyengo yakuzizima yakuzizima yakuzizima kufuma mu Ogasiti mpaka Novembala, kweniso nyengo yakuzizima yakuzizima yakuzizima kufuma mu Novembala mpaka Epulero. Nyengo yakuzizima comene yikuŵa mu Novembala, ndipo vula yinandi yikulokwa mu Disembala. Ku chigaŵa cha kumwera, maji ghakukhira chaka chilichose ghakujumpha 700 mm, ndipo kumpoto, ghakujumpha 1,100 mm. Nyanja ya Kariba ni nyanja yikuru chomene ya ŵanthu mu Afilika na yaciŵiri pa vyaru vyose.[2]
Ku Zambia kuli vigaŵa vinkhondi na vinayi ivyo vili na vyakumera vinandi, ndipo vikuru chomene ni Miombo, Mopane, na Baikiaea.
Pa chithuzithuzi ichi pali umo charu cha Zambia chikagwilira ntchito mu 2011.
Use | Percentage of Area |
---|---|
arable land | 4.52 |
permanent crops | 0.05 |
other | 95.44 |
Mu 2005, malo gha 1559 km2 mu Zambia ghakaŵa na maji.
Vinthu vinyake ivyo vikukhwaska umoyo wa ŵanthu mu charu ichi ni: kunangika kwa mphepo na vula ya asidi iyo yikulokwa mu vigaŵa ivyo ŵanthu ŵakugwilira nchito yakufumiska na kunozga visulo; maji ghakunjira mu malo agho maji ghakukhira; ulovi, uwo ukusuzga comene visko, zovu, mphumphi, na viyuni vikuruvikuru; kudumulika kwa makuni; kunangika kwa dongo; kuzgoka mapopa na kuleka kupwelelera makora maji, ivyo vikupweteka umoyo wa ŵanthu.
Charu cha Zambia chikuwoneka kuti ntchakusuzgika na kusintha kwa nyengo. Vinthu vikuru ivyo vikupangiska kusintha kwa nyengo mu caru ici ni vula izo zikulokwa mu nyengo ya vyakurya mu vigaŵa vyakupambanapambana.[3] Charu cha Zambia chikuwoneka kuti ntchakusuzgika chifukwa cha kusintha kwa nyengo chifukwa ŵanthu ŵanandi ŵakuthemba ulimi kuti ŵasange vyakukhumbikwa pa umoyo wawo. Ukaboni ukulongora kuti mu 2050, mu charu muzamuŵa chithukivu cha 1.82°C ndipo vula zizamumara na 0.87%.[4] Ichi chikung'anamura kuti para nyengo yafika paheni chomene, vinthu nga ni chilangalanga na kututuka kwa maji vingachitika kanandi waka.[5]
Charu cha Zambia chili na mapangano ghakupambanapambana pa nkhani ya vyamoyo, kusintha kwa nyengo, kuzgoka mapopa, vyamoyo ivyo vili pangozi ya kumara, vyakuseluska vyakofya, malango gha nyanja, kukanizga kuyezga vilwero vya nyukiliya, kuvikilira malo gha ozoni, na malo ghakututuka. Charu cha Zambia chalembapo mazina pa phangano la Kyoto, kweni chindasinthe.
Uwu ni mdauko wa vigaŵa vyakutali comene vya Zambia, vigaŵa ivyo vili kumpoto, kumwera, kumafumiro gha dazi panji kumanjiliro gha dazi kuluska malo ghanyake ghose.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.