İslamğa bäyle süzlärne Ğäräp mädäniätennän wä Ğäräp telennän ayırğa waqıt-waqıt şaqtıy awır wä kiräk tä tügelder. Moña säbäple alarnı süznämä itep kiterergä kiräk[1]:
A Ä B C Ç D E F G Ğ H İ I J K L M N Ñ O Ö P Q R S Ş T U Ü V W X Y Z
- Äbu Bäker (Әбу Бәкер, أبو بكر) -
- Äbu Daud (Әбу Дауд, أبو داود) -
- Äbu Hörayra (Әбу Һөрайра, أبو هريرة) -
- Äbu Xänifä (Әбу Хәнифә, ابو حنيفة) -
- äcer-sawab (әҗер-саваб, ثَوَابَ - أجر) -
- ädäb (әдәб, أدب) – üz-üzen totu tärtiben añlata. İñ yaxşısı bulıp sanala, xädislär buyınça totu.
- Äğüzü billäähi (Әгүзү билләәһи, أَعُوذُ بِاللَّهِ) == istiğäzä
- Äğüzü billäähi minäş-şäytaanir-raciim (Әгүзү билләәһи минәш-шәйтаанир-раҗиим, أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ ٱلشَّيْطَانِ ٱلرَّجِيمِ) == istiğäzä
- Äl-Mültäzäm (Әл-Мүлтәзәм, ملتزم)) -
- älxämdülilläh (әлхәмдүлилләһ, ٱلْحَمْدُ لِلَّٰهِ) - "Allahığa şöker" digän mäğnädä äytelä
- Ämin (Әмин, آمين)) - "Şulay bulsın" digän mäğnäle kälimä süz
- Ässälämü gäläyküm wä räxmätullah (Әссәламү гәләйкүм вә рәхмәтуллаһ, اَلسَّلَامُ عَلَيْكُمُ) == säläm (birü)
- ästäğät (әстәгать, استعاذة) == istiğäzä
- ät-Taxawi (әт-Тахави, الطحاوي) -
- ättäxiät (әттәхият, التحيات) -
- äwwäbin (namazı) (әүвәбин, әүүәбин (намазы)) -
- Äxmäd (Әхмәд, أحمد) -
- Bäbül-mäğlät (Бәбүл-мәгъләт) - Mäkkägä kerü qapqası
- Bäyxaqi (Бәйхакый, البيهقي) -
- Bismilläh (Бисмилләһ, بِسْمِ ٱللَّٰهِ) - Allah iseme belän (başlıym)
- Boxari (Бохари, البخاري) -
- cifaf (җифаф) - kibü
- comğa (җомга, جمعة) – olı namaz köne
- Cömratül-ğäqäbä (Җөмратүл-гакабә, جمرة العقبة) = Zur bağana
- Cömratül-suğra (Җөмратүл-сугра, الجمرة الصغرى) = Keçe bağana
- Cömratül-wüstä (Җөмратүл-вүстә, الجمرة الوسطى) = Urtançı bağana
- cöneb (җөнеб, جنابة) -
- Cöğfä (Җөгъфә, ٱلْجُحْفَة) - Şamnan kilüçe xacilarğa miqat urını (Mäkkädän 187 km yıraqlıqta)
- dibağ (дибагъ) - künne eşkärtü
- doğa (дога, دُعَاء) – Allah Täğälägä endäşüe.
- duxa (namazı) (духа (намазы), صَلَاة الضحى) -
- ğasäl (гасәл) - su belän yuu
- ğasır (namazı) (гасыр (намазы), صلاة العصر) == ikende (namazı)
- Ğaşura (Гашура, عَاشُورَاء) -
- ğälämät (галәмәт) - ğibadät öçen täğäyenlängän urın
- Ğäli (Гали, عَلِيّ) -
- ğälim (галим, عالم) -
- Ğäräfä(t) (Гарәфә(т), عَرَفَات) -
- ğäwrät (гаурәт, عورة) -
- ğäyet (гает, عيد) - möselman bäyräme
- Ğäyşä (Гайшә, عائشة) -
- ğiddä (waqıtı) (гыйддә (вакыты), العدة) - xatınnarda talaqtan soñ 3 xäyez waqıtı, ireneñ wafatınnan soñ 4 ay da 10 kön
- ğişä (namazı) (гыйшә (намазы), صلاة العشاء) == yästü (namazı)
- Ğosman (Госман, عثمان) -
- ğölämä (голәмә, علماء) -
- Ğömär (Гомәр, عمر) -
- ğömrä (гомрә, عُمْرَة) -
- ğösel (госел,غسل) - qoyınu
- ğurran müxäccälinä (гурран мүхәҗҗәлинә) -
- İblis (Иблис, إِبْلِيس) == şaytan
- İbn Mäcäh (Ибн Мәҗәһ, بن ماجه) -
- İbrahim mäqamı (Ибраһим мәкамы, مَـقَـام إِبْـرَاهِـيْـم) -
- İbn Xibbän (Ибн Хиббән, إبن حبّان) -
- ictixad (иҗтихад, اجتهاد) – üz östennän köç quyu
- ifadä (ифадә) -
- ifrad (xacı) (ифрад (хаҗы), حج الإفراد) - barı xac ğämällären qılu
- iftar (ифтар, إفطار) - urazadan soñ awız açu
- ikende (namazı) (икенде (намазы), صلاة العصر) -
- imam (имам, إمام) – ruxani
- iman (иман, إِيمَان) – Allahqa ışanıç
- iqamät (икамәт, إِقَامَة) == qamät
- isfar (исфар, ) - tämam yaqtırıp betü
- İslam (Ислам, اَلْإِسْلَامُ) – möselmannar dine
- israf (исраф, إسراف) - şäriğät röxsätennän kübräk qullanu
- istiğäzä (истигазә) - "Äğüzü billäähi" (Allahı Täğälägä sıyınamın) yäki "Äğüzü billäähi minäş-şäytaanir-raciim" (Räxmätttän sörelmeş şaytannıñ yawızlığınnan Allahı Täğälägä sıyınamın) dip äytü
- istincä (alu) (истинҗә (алу), استنجاء) - censi äğzalarnı näcestän pakläw
- istislax (истислах, استصلاح) –
- istisqa (namazı) (истиска (намазы), صلاة الاستسقاء) - yañğır sorap uqıla torğanğ namaz
- istixada (истихада, استحاضة) -
- istixalä (истихалә) - Ber xalättän ikençe xalätkä küçü
- istixarä (namazı) (истихарә (намазы), صلاة الاستخارة) - xäyerle näticä soraw namazı
- işraq (namazı) (ишракъ (намазы)) - irtänge namazdan soñ qoyaş çıqqançı mäçettä qalğan keşe qıla
- ixram (ихрам, حْرَام) -
- izar (изар, إِزَار) -
- iztıbağ (изтыбагъ) - irlärdä ridanıñ ber oçın uñ qultıq astına qıstırıp, ikençe oçın sul iñenä taşlaw, uñ yaq iñ başı häm qul açıq qala
- kamis (камис) -
- Kädä (Кәдә) - Mäkkägä äl-Xacun uramı aşa kerü urını
- käffärat (кәффәрат, كَفَّارَة) -
- Käğbä, Käğbätullah (Кәгъбә, Кәгъбәтуллаһ, كَعْبَة) - Allah Yortı
- käğdäi-äxirada (кәгъдәи-әхирада) - namazda soñğı utıru
- kärahä tänzihiä (кәраһә тәнзиһия) - asılda röxsät itelgän, qatği bulmağan räweştä tıyılğan närsälär
- kärahä täxrimiä (кәраһә тәхримия) - xäramgä yaqın bulğan, xäram däräcäsendä ük bulmasa da, asılda tıyılğan närsälär
- Keçe bağana (Кече багана, الجمرة الصغرى) -
- kösüf (namazı) (көсүф (намазы), صلاة الكسوف) - qoyaş totılğanda uqıla torğan namaz
- Lää xäwlä wä lää quwwätä illä billäh (Ләә хәүлә вә ләә куввәтә иллә билләһ, لَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِٱللَّٰهِ ) - "Allahınıñ ğına bar närsägä köçe citäder" digän mäğnädä qayğılı xäbär işetkäç äytelä
- lifäfä (лифәфә) -
- mäçet namazı (мәчет намазы) - mäçetkä kergäç tä utıru aldınnan uqılğan namaz
- Mädinä (Mönäwärä) (Мәдинә (Мөнәвәрә), المدينة المنورة) -
- mädräsä (мәдрәсә, مدرسة) – möselman mäktäbe.
- mäğrib (namazı) (мәгъриб (намазы), صلاة المغرب) == axşam (namazı)
- Mäğşär äl-Xäram (Мәгъшәр әл-Хәрам) -
- mäğzur (ğözerle) (мәгъзур (гозерле)) - tänennän daimi räweştä täharätne bozuçı närsälär çığıp torğan keşe
- Mäqam İbrahim (Мәкам Ибраһим) = İbrahim mäqamı
- Mäkkä (Mökärrämä) (Мәккә (Мөкәррәмә), مكة المكرمة) -
- mäkruh (мәкруһ, مكروه) - xuplanmağan eş
- Mälik (Мәлик, مالك) -
- mändub (мәндуб, مندوب) - kürkäm eş
- mäni (мәни) - ir orlığı, sperma, şähwät suı
- Märwa (tawı) (Мәрва (тавы), ٱلْمَرْوَة) -
- Mäscid äl-Xäram (Мәсҗид әл-Хәрам, اَلْمَسْجِدُ ٱلْحَرَامُ) = Xäram mäçete
- Mäscid än-Näbäwi (Мәсҗид ән-Нәбәви, المسجد النبوي) = Päyğämbär mäçete
- mäsex (мәсех) - sörtep alu
- mäcnün (мәҗнүн, مجنون) -
- mäxräm (мәхрәм, محرم) - sälämät aqılda bulğan, baliğlıq yäşenä citkän, ğädel, şäriğät tarafınnan xatın-qızğa anıñ belän niqaxlaşu xäram bulğan yaqın tuğan
- mäzhäb (мәзһәб, مذهب) – şäriğät xoquq belemeneñ ber yünäleşe
- Miğrac (Мигъраҗ, المعراج)
- Mina (Мина, مِنَى) -
- miqat (микат, مِيْقَات) - xac öçen ixramğa kerü urınnarı
- miswäk (мисвәк, مسواك) - teş tazartqıç (çistartqıç)
- moqim (мокыйм, مقیم) - daimi ber urında yäşäwçe keşe
- mosafir (мосафир, مسافر) - säfärdä buluçı keşe
- möäzzin (мөәззин, مأذن) == azançı
- möbax (мөбах, مباح) -
- möctähid (мөҗтәһид, مجتهد) -
- möfsid (мөфсид) - boza torğan ğämäl
- möftiät (мөфтият, مفتي) - möselman dini idäräse
- Möslim (Мөслим, مُسْلِمٌ) -
- möstäxäb (мөстәхәб, مستحب) -
- mö'min (мөэмин, مؤمن) -
- muäqqadä (sönnät) (муәккадә (сөннәт)) -
- Muzdälifä (Муздәлифә, مُزْدَلِفَة) -
- Mültäzäm (Мүлтәзәм) = Äl-Mültäzäm
- namaz (намаз, نماز, ٱلصَّلَاة) -
- näces (нәҗес, نَجَس) - yaraqsız
- näfel (namazı) (нәфел (намазы), صلاة نفل) -
- Näsai (Нәсаи, النسائي) -
- näzer (намазы) (нәзер (намазы)) -
- niät (ният, نية) - küñeldän teläk belderü
- nifas (нифас, نفاس) - xatınnarda bala tuğannan soñ kilgän qan
- nisap (нисап, نِصاب) -
- öylä (namazı) (өйлә (намазы), صَلَاة ٱلظُّهْر) -
- qamät (камәт, إِقَامَة) - farız namazın uqır aldınnan äytelä torğan çaqıru
- Qara taş (Кара таш, ٱلْحَجَرُ ٱلْأَسْوَد) -
- Qarnül-mänäzil (Карнул-мәнәзил, قَرْنُ ٱلْمَنَازِل) - Näcd yağınnan kilüçe xacilarğa miqat urını (Mäkkädän 80 km yıraqlıqta)
- qaza (namazı) (каза (намазы), قَضَى) -
- qıyam (кыям, قيام) - basıp torğan kileş
- Qıyämät (köne) (Кыямәт көне), يوم القيامة) -
- qibla (кыйбла, قبلة) -
- qiraät (кыйраәт, قِراءة) -
- qiran (xacı) (кыйран (хаҗы)) - ğömrä häm xacnı beryulı ütäw
- Qor'än (Kärim) (Коръән (Кәрим), القرآن کریم) -
- rabbänä (раббәнә, ربنا) -
- Rawda (baqçası) (Рауда (бакчасы)) -
- räkäğät (рәкәгать, ракәгать, ركعات) -
- rida (рида (киеме), رِدَاء) - irlärdä tänneñ öske öleşendäge xac kieme
- rökuğ (рөкугъ, رُكوع) -
- Safä (tawı) (Сафә (тавы), ٱلصَّفَا) -
- salawat (äytü) (салават (әйтү), صَلَوَات) -
- salät (саләт, ٱلصَّلَاة) == namaz
- saxix (xädis) (сахих (хәдис), صحيح) -
- sawap (савап) -
- sawm (саум, صَوْم) = uraza
- säcdä (сәҗдә, سجدة) -
- säcdä sähü (сәҗдә сәһү, سجود السهو) - namazdağı yalğışunı tözäter öçen qılına torğan säcdä
- säcdä (şöker) = şöker säcdäse
- säcdä tiläwät (сәҗдә тиләвәт) - Qor'ändä kilgän 14 säcdä ayäteneñ berse uqılğaç säcdä tiläwät qılu tieş bula
- sädaqa (сәдака, صدقة) -
- säği (qılu) (сәгъи (кылу), سَعِي) - xacda Safä belän Märwa tawları arasında yörü
- säläm (birü) (сәлам (бирү)) - "Ässälämü gäläyküm wä räxmätullah" dip äytü
- säxabä (сәхабә, الصحابة) -
- säxär (сәхәр, سحور) - uraza totarğa niätlägän keşeneñ tañ atqançı aşawı
- söbxännallah (сөбхәналлаһ, سُبْحَانَ ٱللَّٰهِ) - "Allah Täğälä här kimçelektän pak" digän mäğnädä nindider şatlıqlı xäbär yäki nigäder ğäcäplängäç äytelä
- sönnät (сөннәт, السنّة) - Möxämmät päyğämbärneñ tormışı häm eşçänlege turında xikäyät
- sutra (сутра) - namazda üz aldına quyıla torğan kirtä
- süfi (суфый, صوفي) -
- sürä (сүрә, سورة) – bülek. Qor'än 114 sürädän tora.
- şaytan (шайтан, شيطان) -
- şähadät (шәһадәт, الشهادة) – La ilaha illa Allah äyteme. Sönnilärdä İslamnıñ Biş Bağanası arasına kerä.
- Şärif (Шәриф, شريف) –
- şäriğät (шәригать, الشريعة) – möselman qanunnarınıñ yazma cıyıntığı
- şäyex (шәех, شيخ) - dini başlıq
- şöker säcdäse (шөкер сәҗдәсе) - berär törle bäla-qazadan imin qotılğaç yäki şatlıqlı waqiğa-xäbärdän soñ Allahığa şöker yözennän qılına torğan säcdä
- şura (шура, شورى) - idärä cıyını
- tawaf (qılu) (таваф (кылу), طَوَاف) - Käğbä tiräli yörü
- täfsir (тәфсир, تفسير) –
- täharät (тәһарәт,طهارة) - çistarınu, paklänü
- tähäccud (namazı) (тәһәҗҗуд (намазы), تهجُّد) - tönge näfel namazı
- tählil (тәһлил, تهليل) = şähadät süzläre
- täkbir (тәкбир, تَكْبِير) - "Allahu äkbär" dip äytü
- tälbiä (тәлбия, تلبية) -
- tämättuğ (xacı) (тәмәттугъ (хаҗы)) - başta ğömrä qılına, annan xac (ayırım-ayırım), yäğni ber baruda ike ğibadätne qılu
- tänzıyhi (тәнзыйһи, تنزيه) - xuplanmağan
- tärawix (namazı) (тәравих (намазы), تراويح) -
- täsbix (namazı) (тәсбих (намазы), تَسْبِيح) -
- täslim (тәслим, تسليم) -
- täşähhüd (тәшәһһүд, تَشَهُّد) -
- täwbä (тәүбә, توبة) -
- täxiyyätül-mäscid (тәхиййәтуль-мәсҗид) = mäçet namazı
- täxrimi (тәхрими) - tıyılğan
- täyämmüm (тәяммүм,تيمم) - bitne häm qullarnı pak tufraq belän sörtep alu (çistarınu)
- tiläwät (тиләвәт, تلاوة) = säcdä tiläwät
- Tirmizi (Тирмизи, الضرير) -
- turab (тураб) - cirgä ışqu
- wacib, wäcib (ваҗиб, вәҗиб, واجب) -
- Wadi Muxassir (Вади Мухассир) -
- witr (namazı) (витр (намазы), وتر) -
- wudu (вуду,الوضوء) - тәһарәт алу
- xac (хаҗ, حَجّ) – Mäkkägä baru. Sönnilärdä İslamnıñ Biş Bağanası arasına kerä.
- xaci, xaciä (хаҗи, хаҗия) - xac qılğan keşe (ire, xatın-qızı)
- xacät (namazı) (хаҗәт (намазы), حاجة) - yärdäm soraw namazı
- xädäs (хәдәс, حدث) -
- xädis (хәдис, حديث) – Möxämmät päyğämbärneñ äyteme yä ki ğädäte yazması.
- xäläl (хәләл, حلال) -
- xämer (хәмер) -
- xäram (хәрам, حرام) -
- Xäram mäçete (Хәрам мәчете, اَلْمَسْجِدُ ٱلْحَرَامُ) -
- xäyez (хәез, حيض) - xatın-qızlarnıñ kürem (aylıq) xäle
- xicab (хиҗаб, حجاب) -
- Xicr (Хиҗр, حج) -
- ximär (химәр) - yawlıq
- xirqa (хирка, خِرْقَةٌ) -
- xösüf (namazı) (хөсүф (намазы), صلاة الخسوف) - ay totılğanda uqıla torğan namaz
- xuff (хуфф) - çitek
- Yälämläm (Йәләмләм, يلملم) - Yämännän kilüçe xacilarğa miqat urını (Mäkkädän 100 km yıraqlıqta)
- Yämän poçmağı (Йәмән почмагы, الركن اليماني) -
- yärxämükällah (йәрхәмүкәллаһ, يرحمك الله) - "Allah sine räxmät qılsın" digän mäğnädä berärse töçkergäç äytelä
- yästü (namazı) (ястү (намазы), صلاة العشاء) -
- zäkät (зәкят, зәкәт, زكاة) – fäqirlär faydasına mäcbüri yıllıq salım
- Zäm-zäm (Зәм-зәм, بِئْرُ زَمْزَمَ) -
- Zätü-ğirq (Зәтү-гыйркъ, ذَاتِ عِرْق) - Ğiraqtan kilüçe xacilarğa miqat urını (Mäkkädän 90 km yıraqlıqta)
- ziker (äytü) (зикер (әйтү), ذِكْر) -
- zina (зина, زناء) – gönahlarnıñ berse, uynaş, ceñsi azğınlıq
- zölxiccä (ayı) (зөлхиҗҗә (ае), ذُو ٱلْحِجَّة) -
- Zölxöläyfä (Зөлхөләйфә, ذُو ٱلْحُلَيْفَة) - Mädinädän kilüçe xacilarğa miqat urını (Mäkkädän 410 km yıraqlıqta)
- zuhr (namazı) (зуһр (намазы), صَلَاة ٱلظُّهْر) == öylä (namazı)
- Zur bağana (Зур багана, جمرة العقبة) -
Зиярова Р.Н. Фикһ китабы. Түбән Кама, "Әлиф" нәшрият йорты.
