İske tatar ädäbi tele

Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.
İske tatar ädäbi tele (İske imlâ: ايسكى تاتار تلى ), qayber etnik qärdäş xalıqlarnıñ – tatar, başqort, öleşçä qazaq häm nuğaylarnıñ ğomumi yazma ädäbi tele. Bügenge tatar tele häm qırımtatar tele Altın Urda çorında formalaşqan İske tatar tele nigezendä kilep çıqqannar.

Tarix

İske tatar ädäbi tele İdel buyı Bolğar däwlätendä häm Altın Urdada qullanılğan borınğı Törki ädäbi telneñ cirle variantı nigezendä barlıqqa kilä.

XI-XIV ğasırlarındağı ädäbi tel İske tatar ädäbi tele formalaşunıñ başlanğıç çorı itep qarala. Ul matur ädäbiättä (Qol Ğäli, XIII ğasır) xalıq awaz icatı äsärlärendä, dini ädäbiättä, qäber taşları yazmalarında kiñ çağılış taba.

İske tatar ädäbi tele Qazan häm Ästerxan xanlığı çorında formalaşıp betä häm 15. yözdän 19. yözneñ urtası qädär Tatar xalqınıñ törle ictimaği ölkälärendä qullanıla. Bu teldä Möxämmädyar poemmaları, (16. yöz), Mäwla Qolıy xikmätläre (17. yöz), Qadıyrğäli bäkneñ tarixi äsärläre (17. yöz başı), "Däftäre Çıñğıznamä" (17. yöz) häm başqa äsärlär yazıla. Ul çordan qalğan matur ädäbiät äsärlärendä, fänni ädäbiättä, ictimaği-publitsistik yazmalarda, räsmi eş qäğäzlärendä häm başqa janrdağı yazmalarda bolğar-qıpçaq söyläşenä häm uyğır-uğız tellärenä xas üzençäleklär saqlana. Bu – törki yazma traditsialarınıñ däwam itüe häm İdel buyında, ş.i. İdel buyı Bolğar däwlätwendä törle etnik qärdäş xalıqlarnıñ aralşuı häm quşılıp kitüe belän dä añlatıla.

İske tatar ädäbi tele Latıyf Cäläy, Mirfatıyx Zäkiev, Waxit Xaqov, Fazıl Fasiev, Fähimä Xisamova häm başqa ğälimnär tarafınnan öyränelä.

İskärmälär

Qara şulai uq

• Çağatay tele