From Wikipedia, the free encyclopedia
Азәрбайҗан тар уен коралы сәнгате (әзери. Azərbaycan tar ifaçılıq sənəti) — озын муенлы кыллы-чиртмә музыка коралында көйне башкару сәнгате. Тарда башкару, шулай ук аны ясау сәнгате Азәрбайҗанның һәр өлкәсендә дә киң таралган[1]. Бу традициягә бәйле күнекмәләр әзербайҗаннарның мәдәни тәңгәллеген формалаштыруда зур роль уйный[1]. Тар туйларда, бәйрәмнәрдә һәм концертларда халык музыкасын башкарганда киң кулланыла. Бу музыка коралы, нигездә, мугам триосы составында әйдәп баручы инструмент буларак кулланыла; әзербайҗан халык фольклор оркестрлары һәм ансамбльләренең төп инструменты булып тора. Тар азәрбайҗанның музыкаль символы булып санала.[2] Азәрбайҗанның тар музыка уен коралы сәнгате һәм аны ясау осталыгы ЮНЕСКО тарафыннан матди булмаган мәдәни мирас ядкарьләре исемлегенә кертелгән[1][3][4].
| Азәрбайҗан тар уен коралы сәнгате | |
|---|---|
 XIX гасыр—XX гасыр башы Азәрбайҗан тарчысы Мәшәди Җәмил Әмиров | |
| Ил | Азәрбайҗан |
| Өлкә | Музыка |
XIX гасырның 70 нче елларында музыкант һәм композитор Мирза Садыйк Әсәд углы тарны үзгәртеп кора. «Азәрбайҗан тары» дип аталган яңартылган тар Азәрбайҗан өлкәләрендә XIX гасырның соңгы чирегеннән башлап гаять киң таралыш таба. Яңа азәрбайҗан тары кыска гына вакыт эчендә бөтен Кавказ, Төркия һәм Үзәк Азия сәнгатенә дә үтеп керә.
Тар корпусы бер бөтен агач кисәгеннән чокып ясала. Тар корпусын хәзерләгәндә, кагыйдә буларак, ефәк агачы кулланыла. Тарның грифы һәм башы чикләвек агачыннан ясала. Боргычлары өчен әстерхан чикләвеге яки груша агачы кулланыла. Груша агачыннан ясалган боргычлар атмосфера басымына чыдамрак һәм музыка көйләмен ныграк тота[6].
Муенын ясау өчен чикләвек агачының үзәге кулланыла.[7] Шул ук вакытта, тарның муены бөгелмәсен өчен, агачның ныклыгына зур әһәмият бирелә.[6]
Түтәсен - тут, өрек яки чикләвек агачыннан, терәген нарат агачыннан ясыйлар. Корпусның ачык ягында - декасында (әзери. üz) мембрана буларак мөгезле эре терлекнең (буйволдан тыш) йөрәк мембранасы яки җәен балыгының түше дә сузыла.[8]
Ладлар тәкәнең юка эчәгеннән ясала. Бу уен коралына назлы яңгыраш бирә, дип санала. Соңгы вакытта, ныклык өчен, эчәк кетгут яки капрон җеп белән алмаштырыла һәм бу сәбәптән шундый тарның тавышы тупаслана[8].
Уйнау вакытында тар күкрәккә якынлаштырылып горизонталь хәлдә тотыла. Аның корпусы уң кул белән күкрәккә таба кысыла. Уң кулның баш һәм имән бармаклары белән кысылган плектр ярдәмендә кыллар тирбәтелә. Гриф сул кулның баш һәм имән бармаклары арасында кысылып тотыла. Шул ук вакытта имән, урта, атсыз бармак ярдәмендә кыллар төрле ладларга кысыла һәм тавышның биеклеге көйләнә[7].
Трельләр һәм плектр сугуының төрле алымнары ярдәмендә тарның төрле техник һәм сәнгати осталыгы күрсәтелә. Хәзерге тәҗрибәдә бердәйләштерелгән башкару штрихлары системасы бар[7]:
Шулай ук өстәмә штрихлар һәм алымнар да кулланыла:
Озын яңгыраган тавыш алымын уйнаучы плектр белән кылга чиртеп һәм тарны күкрәгенә кысып башкара. Шул вакытта килеп чыга торган пауза хом (әзери. xum) дип атала. Тар партияләре, гадәттә, «до» меццо-сопрано ачкычында языла. Тарның хроматик тавыш рәте 2,5 октавадан гыйбарәт. Уен коралы кече октаваның до тавышыннан алып икенче октаваның соль тавышына кадәр диапазонны колачлый. Уен вакытында ля һәм ля-бемоль тавышларын да алу мөмкин[7].
.jpg)
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
