Иерусалим

Кодүс яки Иерусалим (яһүд. ירושלים Йерушала́им, гарәп. القدس‎ әл-К̣удс) - Якын Көнчыгышта урнашкан борынгы шәһәр. Халкы якынча 770 000 кеше, мәйданы 125 км². Халкының 65% - яһүдиләр, 32% - мөселманнар, 2% - христианнар, 1% - башкалар.

Иерусалим
яһүд. ירושלים гарәп. القدس‎
Байрак[d]
Нигезләнү датасы	4 тысячелетие до н. э.
Рәсми исем	ירושלים, القدس һәм أورشليم
ХФӘ билгесе	jɛrɔzɔlʲima
... хөрмәтенә аталган	Шалем[d] һәм Q12246332?
Демоним	Hiérosolymitain, ירושלמי, مقدسي, Jeruzalemmer[1], ירושלמית, Jerusalemite, Jerosolimitano, Hierosolimitano, Jerusalemano, jerozolimczyk[2], jerozolimka[3], jerozolimczycy[3], jerozolimki һәм Gerosolimitani
Дөнья кисәге	Азия
Дәүләт	Яһүд патшалыгы[d] Хасмонеи[d] Римская Палестина[d] Византия империясе Арабский период истории Палестины[d]  Иерусалимское королевство[d] Династия Айюбидов[d]  Иерусалимское королевство[d] Династия Айюбидов[d]  Мәмлүк солтанаты[d]  Госман империясе  Администрация оккупированных вражеских территорий[d]  Берләшкән Кыйраллыкның Фәләстыйн мандаты[d]  Исраил[4]  Үрдүн  Фәләстыйн[d]
Нәрсәнең башкаласы	Исраил һәм Фәләстыйн[d]
Административ-территориаль берәмлек	Иерусалим[d] һәм Иерусалимский округ[d]
Сәгать поясы	UTC+02:00 һәм UTC+03:00
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	мэр Иерусалима[d], мэр Иерусалима[d], мэр Иерусалима[d] һәм Олдермен[d]
Хөкүмәт башлыгы	Моше Лион[d]
Канунбирү органы	Муниципалитет Иерусалима[d]
Әгъзалык	Тарихи шәһәрләр лигасы[d][5] һәм Бөтендөнья мирас шәһәрләре оешмасы[d][6]
Халык саны	936 425 (2019)[7]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	754 метр
Кардәш шәһәр	Нью-Йорк[8], Аябе[9], Прага, Рио-де-Жанейро[10], Куско[11], Фәс[d], Братислава[12], Киев[13][14] һәм Тбилиси[15][16]
Нәрсә белән чиктәш	Рамат-Рахель[d], Мевасерет-Цион[d], Beit Zayit[d], Hizma[d], Al-Ram[d], Рамалла[d], Even Sapir[d], Бейт-Джала[d], Абу-Дис[d], Ора[d] һәм Бәйтлеһем[d]
Кулланылган тел	гарәп теле һәм яһүд теле
Телгә алынган хезмәтләр	Civilization V[d] һәм Открытие небес[d]
Мәйдан	125,42 км²
Почта индексы	91000–91999[17]
Рәсми веб-сайт	jerusalem.muni.il​(иврит)
Феноменның икътисады	economy of Jerusalem[d]
Социаль медиаларда күзәтүчеләре	2181
Җирле телефон коды	2[18]
Моңа өлешчә туры килә	Элия Капитолина[d]
Шәрәфле ватандашлар төркеме	[d]
Монда җирләнгәннәр төркеме	[d]
Объектның күренешләре өчен төркем	[d]
Иерусалим Викиҗыентыкта

Тарих

Иерусалимда археологик казу эшләре 1864 елда башлана һәм бүгенге көндә дә дәвам итә.

• Б.э.к. V-IV мең еллык - кеше яшәвенең беренче билгеләре.
• Б.э.к. XIX гасыр — Мелхиседек патшаның идарәсе заманы.
• Б.э.к. 1000 ел — б.э.к. VI гасыр — Исраил һәм Яһүд патшалыклары заманы.
• Б.э.к. 598 ел — Вавилон патшасы Навуходоноср шәһәрне яулап ала.
• Б.э.к. 586 ел — Сөләйман гыйбадәтханәсе вавилонлылар тарафыннан җимерелә.
• Б.э.к. 516 — 70 ел — Икенче гыйбадәтханә чоры.
• 70 ел — Яһүдләр күтәрелеше һәм Икенче гыйбадәтханәнең римлылар тарафыннан җимерелүе.
• 6 ел — 638 ел — Рим һәм Византия идарәсе.
• 638 ел — шәһәр гарәпләр тарафыннан яулап алына.
• 638 ел — 1300-еллар - гарәпләр идарәсе.
• 1099 ел 7 июнь — Беренче тәре явы нәтиҗәсендә Иерусалим тәре йөртүчеләр тарафыннан басып алына.
• 1187 елда Мисыр һәм Сүрия солтаны Сәләхетдин Әюби тәре йөртүчеләрнең гаскәрен тар-мар итеп Иерусалим шәһәрен азат итә.
• 1300-еллар - 1917 ел — Мәмлүкләр һәм Госманлылар идарәсе.
• 1917 ел — 1948 ел — Британия мандаты чоры.
• 1948 ел — 1967 ел — Иерусалим Үрдүн һәм Исраил арасында бүленгән.
• 1967 ел — Алты көнлек сугыш нәтиҗәсендә бөтен Иерусалим Исраил кулына күчә. БМО тарафыннан шәһәрнең көнчыгыш өлешендә Исраилнең хакимияте танылмый.

Иерусалимның таудан күренеше

1. https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/hilversumer-hilversummer
2. https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/nazwy-mieszkancow;1042.html
3. http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/nazwy_panstw_swiata.pdf
4. archINFORM — 1994.

   https://wikidata.org/wiki/Track:P5383https://wikidata.org/wiki/Track:P5604https://wikidata.org/wiki/Track:P12149https://wikidata.org/wiki/Track:Q265049https://wikidata.org/wiki/Track:P5573https://wikidata.org/wiki/Track:P5508
5. https://web.archive.org/web/20240528114922/https://www.lhc-s.org/member_cities/
6. https://web.archive.org/web/20240528143447/https://www.ovpm.org/members/cities/
7. Центральное статистическое бюро Израиля — 1949.

   https://wikidata.org/wiki/Track:Q55537252https://wikidata.org/wiki/Track:Q1043319
8. https://web.archive.org/web/20171209100042/http://www.sistercities.org/interactive-map/Jerusalem,%20Israel
9. http://www.pref.kyoto.jp/en/01-04-03.html
10. http://mail.camara.rj.gov.br/APL/Legislativos/contlei.nsf/50ad008247b8f030032579ea0073d588/3f4147a57ed8aa3483257e8800663664?OpenDocument
11. http://www.aatccusco.com/ciudades_hermanas.php
12. https://zastupitelstvo.bratislava.sk/data/att/11916.pdf
13. https://old.kyivcity.gov.ua/files/2018/2/15/Mista-pobratymy.pdf
14. https://kyivcity.gov.ua/kyiv_ta_miska_vlada/pro_kyiv/mista-pobratimi_z_yakimi_kiyevom_pidpisani_dokumenti_pro_poridnennya_druzhbu_spivrobitnitstvo_partnerstvo/
15. https://tbilisi.gov.ge/img/original/2018/6/12/tbilisiinfigures.pdf
16. http://economicforum.ge/img/original/2024/5/29/%E1%83%97%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98_%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A8%E1%83%98-Print-21.09.23.pdf
17. http://www.geopostcodes.com/Jerusalem
18. http://dialcode.org/Asia/Israel/