Киров өлкәсе

Ки́ров өлкәсе́ – Россия Федерациясенең Европа өлеше субъекты. Мәйданы - 120 800 км².

Россия Федерациясе субъекты
Киров өлкәсе Кировская область
Байрак Герб
Башкала	Киров
Мәйдан	30-нче
- Барлыгы - Су	120 374 км²[1] 0,5%
Халык саны	36-нче
- Барлыгы - Халык тыгызлыгы	1 341 265 кеше (2010) 11 кеше/км²
Тулаем региональ продукт	50-нче
- Барлык, агымдагы бәядә - Кеше башына	166,2 млрд. сум [2] (2010) 107,2 мең сум
Федераль округы	Идел буе
Икътисади районы	Идел-Нократ
Рәсми тел(ләр)	рус теле
Губернатор	Игорь Васильев (в.б)[3]
Законнар чыгару Җыелышы рәисе	Владимир Быков[4]
РФ субъекты коды	43
Сәгать поясы	MSK (UTC+4)
Бүләкләр:

Өлкә үзәге – Киров шәһәре.

География

Чиктәшлек

Як	Россия субъекты
Төньяк	Коми Республикасы, Архангельск өлкәсе
Көнчыгыш	Пермь өлкәсе, Удмуртия Республикасы
Көньяк	Татарстан, Мари Ил
Көнбатыш	Вологда өлкәсе, Кострома өлкәсе, Түбән Новгород өлкәсе

Рельеф

Өлкәнең уртасында - Вятские Увалы калкулыгы, көньяк-көнчыгышында - Төньяк Чулман калкулыгы, төньягында - Северные Увалы калкулыгы.

Гидрография

Өлкәсендә 19753 елга бар. Северные Увалы калкулыгы ике (Идел һәм Төньяк Двина) елга бассейнны булә. Эре елгалар — Нократ, Молома, Пижма, Луза, Кобра, Чүпче.

Климат

Гыйнварның урта температурасы -13...-15 °C, июльнең урта температурасы +15...+17 °C. Максималь температуралар +38...+40 °C-ка җитә, минималь температура -45...-50 °C. Уртача еллык явым-төшем күләме — 500-680 мм.

Табигать байлыклары

Агачлар (күбесенчә ылыслы), фосфоритлар, торф, җәнлек мехы, су һәм җир ресурслары. Минераль чимал запслары да бар: известьташлар, мергельләр, балчыклар. Кечкенә нефть запаслары бар; бетонит балчык ятмалары.

Киров өлкәсендә Европада иң зур фософоритлар чыганагы урнаша.

Тарих

Моны да карагыз: Вятка губернасы, Киров крае

Славяннар бу җирләрдә XIV гасырның икенче яртысында күпләп күчеп килә башлаганнар. Бу җирләрнең төп халыклары - фин-угыр һәм төрки кабиләләре.

1796—1929 елларда хәзерге өлкәнең җирләре Нократ губернасы составында булганнар. 1929—1934 елда Түбән Новгород өлкәсе (1929 елның июленнән - Түбән Новгород өлкәсе, 1932 елдан - Горький крае) составында. 1934 елда аның составыннан Киров крае буларак аерылып чыгарылган. 1936 елның декабрьдән - Киров өлкәсе.

Танылган шәхесләр

• Фәридә Мөэминова (1957, Лесной бистәсе, Кай (хәзер Югары Чулман районы) - РФ атказанган артисты (2002). Магнитогорски драма театры, А. Джигарханян театр-студиясенең (Мәскәү) әйдәүче актрисасы.
• Анатолий Луппов (1929, Тужа районы Пачи авылы) - композитор, Тукай премиясе лауреаты (1999).
• Ринат Гыйззәтуллин (1980, Өрҗем) — РФ министр урынбасары (2011).
• Геннадий Стефановский (1918-1991, Посегово) — рәссам-график. Әлмәттә картиналар галереясын нигезләүче.

Дин

Православие

Ислам

• Киров өлкәсе мөселманнарының төбәк Диния нәзарәте
  • Киров җәмигъ мәчете
• Киров өлкәсе мөселманнарының Диния нәзарәте
  • Юлчы (мәчет, Малмыж районы)

Халык

Моны да карагыз: Киров өлкәсе халкы, Киров өлкәсе татарлары

Шәһәрләрдә халыкның 72,1% өлеше яши (2009)

2002 ел

• Рус халкы – 1 365 438 кеше
• Татар халкы – 43 415 кеше
• Мари халкы – 38 930 кеше
• Удмурт халкы – 17 952 кеше
• Украин халкы – 11 399 кеше
• Белорус халкы – 2 846 кеше
• Әзербайҗан халкы – 2 503 кеше
• Әрмән халкы – 2 123 кеше
• Чуаш халкы – 1 856 кеше
• Чегән халкы – 1 499 кеше
• Немец халкы – 1 482 кеше
• Молдова халкы – 1 269 кеше
• Коми халкы – 1 054 кеше
• Милләтен әйтмәгән кеше саны – 3 823

Торак пунктлары

Киров өлкәсенең эре шәһәрләре

№	Шәһәр	Халык саны	№	Шәһәр	Халык саны	Карау • Бәхәс • Үзгәртү Киров
1	Киров	473 668	11	Белая Холуница	11 232
2	Кирово-Чепецк	80 920	12	Зуевка	11 198
3	Нократ Аланы	35 159	13	Кирс	10 420
4	Слободской	34 462	14	Өрҗем	10 213
5	Котельнич	24 979	15	Вахруши	9 715
6	Омутнинск	23 618	16	Нулин	9 556
7	Яраң	17 252	17	Малмыж	8 265
8	Советск	16 592	18	Оричи	7 962
9	Сосновка	11 960	19	Мурыгино	7 665
10	Луза	11 262	20	Восточный	7 223
2010 елның җанисәбе буенча

Административ бүленеше

Районнар

• Арбаж районы (район үзәге - штп Арбаж)
• Афанасьево районы (штп Афанасьево)
• Белая Холуница районы (Белая Холуница ш.)
• Богородское районы (штп Богородское)
• Верхошижемье районы (штп Верхоижемье)
• Даровской районы (штп Даровской)
• Зуевка районы (Зуевка ш.)
• Кикнур районы (штп Кикнур)
• Көлмез районы (штп Көлмез)
• Кирово-Чепецк районы (Кирово-Чепецк ш.)
• Котельнич районы (Котельнич ш.)
• Кумёны районы (штп Кумёны)
• Лебяжье районы (штп Лебяжье)
• Луза районы (Луза ш.)
• Малмыж районы (Малмыж ш.)
• Мураши районы (Мураши ш.)
• Нагорск районы (штп Нагорск)
• Нема районы (штп Нема)
• Нократ Аланы районы (Нократ Аланы ш.)
• Нулин районы (Нулин ш.)
• Омутнинск районы (Омутнинск ш.)
• Опарино районы (штп Опарино)
• Оричи районы (штп Оричи)
• Орлов районы (Орлов ш.)
• Пижанка районы (штп Пижанка)
• Подосиновец районы (штп Подосиновец)
• Санчурск районы (штп Санчурск)
• Свеча районы (штп Свеча)
• Слободской районы (Слободской ш.)
• Советск районы (Советск ш.)
• Суна районы (штп Суна)
• Тужа районы (штп Тужа)
• Уни районы (штп Уни)
• Өрҗем районы (Өрҗем ш.)
• Фалёнки районы (штп Фалёнки)
• Шабалино районы (штп Ленинское)
• Югары Кама районы (Кирс ш.)
• Юрья районы (штп Юрья)
• Яраң районы (Яраң ш.)

Шәһәр округлары:

• Киров
• Нократ Аланы
• Кирово-Чепецк
• Котельнич
• Слободской
• Первомайский ябык административ-территориаль берәмлеге.

Икътисад

Сәнәгатьнең төп тармаклары: машиналар төзү һәм металл эшкәртү; кара һәм төсле металлургия; химик, агач, агач эшкәртү, целлюлоза-кәгазь; җиңел һәм азык-төлек сәнәгате.

Авыл хуҗалыгы

Авыл хуҗалаыгында төп тармагы - терлекчелек.

Транспорт

Кировта "Победилово" аэропорты урнаша.

Киров өлкәсе аша үтә торган тимер юллар Россиянең үзәкне Урал, Себер һәм Ерак Көнчыгыш белән (Транссиб) элемтә урнаштыралар.

• Гайна-Кай тимер юлы

Искәрмәләр

1. архив күчермәсе, archived from the original on 2012-10-18, retrieved 2012-05-26
2. http://web.archive.org/web/20120619102950/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/vvp/vrp98-10.xls
3. http://www.kirovreg.ru/power/government/list.php
4. http://www.zsko.ru/sostav/rukovodstvo/index.php