İlaç yan etkisi
Tıbbi müstahzarların istenmeyen etkileri Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Tıbbi müstahzarların istenmeyen etkileri Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
İlaç yan etkisi (İYE), kişinin aldığı bir ilaçtan ötürü bir zarar görmesi.[1] Tek doz ya da daha uzun kullanımlarda ya da iki veya daha fazla ilacın beraber kullanımından olayı oluşabilir. Bu ifade yan etki ifadesinden farklıdır, yan etkiler bazen faydalı etkiler de olabilir.[2] İlaç yan etkisi çalışmaları, farmakovijilans ile bağlantılıdır. Olumsuz ilaç olayları (Adverse drug events), bir ilaç alındığında meydana gelen, yaralanma nedeni olarak tanımlansın veya tanımlanmasın herhangi bir zararı ifade eder.[1] İlaç yan etkisi, olumsuz ilaç olaylarının nedensel ilişki gösterebilen özel bir tipidir.
| İlaç yan etkisi | |
|---|---|
 | |
| İlaç kaynaklı deri döküntüsü |
İlaç yan olayları sebepleri ve şiddetleri gibi kriterlere göre sınıflandırılabilirler.
Tip A ve B 1970'lerde önerilmişlerdir,[4] tanımlamada iki tipin yetersiz kaldığı görülmüş ve sonradan diğer tipler önerilmiştir.[5]
FDA, ilaç yan etkisinin neden olduğu sonuçları şöyle sıralamıştır:[6]
Söz konusu ilaç yan etkisinin yoğunluğu keyfi bir ölçekte bulunmaktadır. Advers olaylarda, "şiddetli" ve "ciddi" terimleri teknik olarak birbirinden çok farklıdır. Bu terimler kolayca karıştırılabilir ancak birbirinin yeriner kullanılamazlar, bu terimleri kullanırken dikkat edilmesi gerekir.
Bir baş ağrısının şiddeti, şiddetli ağrıya neden oluyorsa. Klinisyenler ağrının şiddetini değerlendirmek amacıyla "görsel analog skala" gibi ölçeklerden yardım alırlar. On the other hand, a headache is not usually serious (but may be in case of subarachnoid haemorrhage, subdural bleed, even a migraine may temporally fit criteria), unless it also satisfies the criteria for seriousness listed above.
Yan etkiler yerel olabilirler.
Mesela, bazı göz hipertansifleri göz damlası olarak yerel uygulanmalarına rağmen sistemik etkilere neden olabilirler,[7] bunun nedeni, preparatın bir kısmının sistemik dolaşıma karışmasıdır.
Araştırmalar ilaçlarım biyokimyasal etkilerini daha iyi açıklamaklardır. Ortak mekanizmalar şunlardır:
Çeşitli hastalıklar, özellikle de böbrek ya da karaciğer yetmezliğine neden olan hastalıklar ilaç metabolizmasını değiştirebilir. Hastalık durumlarında dolayı ilaç etkileşimlerinin değiştiğini gösteren araştırmalar mevcuttur.[8]
Anormal ilaç etkileşimleri kalıtsal etkenlerden kaynaklanabilir.[9][10] İşlevsel genomik, normal ilaç reaksiyonları için kalıtım temel çalışmadır.
Kalıtsal olarak geçen sitokrom P450'nin anormal alelleri ilaç metabolizmasını değiştirebilir. P450 etkileşimlerinin neden olduğu ilaç yan etkilerini içeren tablolar kullanımdadır.[11][12]
Kalıtsal anormal bütirilkolinesteraz (psödokolinesteraz), süksinilkolin gibi ilaçların metabolizmasını etkileyebilir[13]
Bazı ilaçlar kalıtsal anormal n-asetiltransferaz ile konjuge etki göstererek izoniazid, hidralazin ve prokainamid gibi ilaçların atılımını hızlandırabilirler.[12][13]
Kalıtsal anormal thiopurine S-methyltransferase, thiopurine türü ilaçlar olan mercaptopurine ve azathioprine.in metabolizmasını etkileyebilirler.[12]
İlaç etkileşim riskleri polifarmasi ile artabilir.
Bu etkiler genellikle yeni ve kalıcı durumlar elde edilinceye kadar geçici ve hafiftir.[14][15] Bu durum başlıca ilk geçişleri karaciğer metabolizması olmayan ilaçlarda görülür.
İlaçların bağlandığı temel plazma proteinleri:[16]
Warfarin ile bazı ilaçların etkileşimleri proteinlere bağlanmada değişikliklere neden olmaktadırlar.[16]
Anormal aktarılan aleller ya da ilaç etkileşimleri nedeniyle sitokrom P450'nin neden olduğu anormal metabolizmaya sahip olan hastalar.[11]
Sinerjizme örnek olarak QT aralığını arttıran iki ilaç verilebilir.
Nedensellik değerlendirmesi, ilaç kaynaklı yan etki olasılığını tanımlamakta kullanılır. Nedensellik değerlendirmesinde birden çok sayıda metot mevcuttur, bunlardan bazıları Naranjo algoritması, Venulet algoritması ve WHO nedensellik terimi değerlendirme kriteridir. Bu algoritmaların her birinin kullanımının artıları ve eksileri vardır ve uygulamak için belli bir düzeyde uzmanlık gerektirir.[17][2]
Birçok ülkede ilaç güvenliği ve tepkilerini izlemek için kurulmuş resmi kurumlar vardır. Uluslararası düzeyde, WHO'nun "Uppsala İzleme Merkezi" ve Avrupa Birliği'nin "Avrupa İlaç Ajansı" (EMEA) vardır. ABD'de, pazarlama sonrası çalışmalardan "Gıda ve İlaç İdaresi" (FDA) sorumludur. Kanada'da, pazarlanan sağlık ürünlerinin gözetiminden "Kanada'da Pazarlanan Sağlık Ürünleri Müdürlüğü" sorumludur. Avustralya'da, terapötük ürünlerin satış sonrası izlemesini "Terapötik Mallar İdaresi" (TGA).
Sağlık Araştırmalar ve Kalitesi Ajansı'nın (AHRQ) 2011'de yaptığı bir araştırmanın sonucunda, yatıştırıcılar ve hipnotikler hastane ortamında görülen ilaç yan etkisi vakalarında baş etkenler iken. Tüm İYE vakalarının yaklaşık %2.8'i için başvuru yapılmıştır ve %4.4'ü ise hastane ortamında alınan yatıştırıcı ve hipnotik ilaçlar nedeniyle olmaktadır.[18] AHRQ tarafından 2011'de yapılan ikinci bir çalışmada ise, hastanede yatış sırasında meydana gelen İYE vakalarına en çok sebep olan preparatlar steroidler, antibiyotikler, opiatlar ve narkotikler ve antikoagülantlar olduğu ortaya çıkmıştır. Kentsel eğitim hastanelerinde antibiyotik ve opiatlar/narkotikler yüzünden meydana gelen İYE vakalarının kentsel olmayanlara göre çok daha fazla olduğu görülmüştür. İYE vakalarının kâr amacı gütmeyen özel hastanelerde, kâr amacı güden kamu ve özel hastanelere nazaran daha fazla meydana geldiği görülmüştür.[19]
2011 yılında kadınlar erkeklere oranla opiatler/narkotikler nedeniyle daha fazla İYE vakasına maruz kalmışlardır, erkekler ise antikoagülanlar nedeniyle kadınlardan daha fazla İYE vakaları yaşamışlardır. Yaklaşık 1,000 65 yaş üstü hastanın 8'i hastane yatışlarında dört preparat yüzünden İYE durumu yaşamaktadır (steroidler, antibiyotikler, opiatler ve antikoagülanlar).[19] Bir çalışma, hastaların %48'inin en az bir ilaç nedeniyle İYE vakasına maruz kaldığını ve yardım almak için eczacılara başvurduklarını göstermiştir.[20]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
