Başlığın diğer anlamları için Üzengi kemiği sayfasına bakınız.
Üzengi, eyerin iki yanına asılı, ayağa destek sağlayan binicilik malzemesi. Üzengi sayesinde binici atı çok daha kolay idare edebilir, daha hızlı sürebilir, kılıç, ok-yay, mızrak gibi silahları çok daha başarılı bir şekilde kullanabilir. Medeniyetin gelişip yayılmasında tekerlek veya baskı makinesi kadar önemli bir rol oynadığını düşünenler vardır.
İlk evcilleştirilmiş ata binmenin MÖ 4000-3500 gibi olduğu tahmin ediliyor.[1][2][3]
Bilinen ilk eyer MÖ 700 gibi Asurluların süvari birliklerince kullanılan saçaklı kumaşlardır.[4]
Bilinen ilk binici ayak desteği MÖ 100'den önce Hindistan'da eyerin alt tarafında ayak başparmaklarının takıldığı ip, kumaş ya da meşin halkalardır.[4][5]
İlk üzengiye benzer metalden megalit arkeolojisi buluntusu[6] olsa da üzengi olmamaları ihtimali vardır.
Binicinin, ayaklarını kolan altına sıkıştırdığını gösteren MS 100-200 arası tarihlerden kalma Sanchi, Mathura ve Bhaja MağaralarıBudist tapınak kabartmaları vardır.
Tek üzengi, atın üzerine çıkma kolaylığı için Sarmatlar tarafından kullanılmıştır.[7]
Çift üzengi, sadece birbirine iple bağlı olanı, tam ortada ata acı veren ilkel bir çeşididir.[8]
İlk içi tahtalı üzengisiz eyer keçe kaplı olarak MÖ 200 gibi Asya'da görülmüştür.[9]
İlk içi tahtalı eyere asılan çift üzengi Çin'de MS 322 gibi kullanılmıştır.[10][11][12]
MS 477 gibi tahtalı eyere asılan çift üzengi kullanımı bütün Çin'e yayılmıştı.[13]
Üzenginin Avrupa'ya gelişi kademeli olarak MS 700 gibi Almanya üzerinden olmuştur. Üzenginin ağır sabanla birlikte Roma İmparatorluğu'nun çöküşü sonrası derebeylik döneminin doğrudan sebebi oldukları öne sürülen iddialar arasındadır.[17] Ateşli silahların yaygınlaşmasına kadar üzengi sayesinde at üzerinde durabilen ağır zırhlı süvari piyadelerce kolayca durdurulamadığı için en baskın askerî güç kaynağıydı.
Atın hızı mızrak atış hızına eklenebilir
Atın ağırlığı mızrak ve kılıcı destekler
Silah daha yüksekten bu yüzden daha kuvvetle indirilebilir
Yük diz yerine ayakta olduğundan daha sarsıntısız nişan alınabilir
Denge daha dinamik ve kolayca sağlanır
Binici yukarı, sağa ve sola, hatta yere daha fazla uzanabilir
Binici sağa ve sola daha fazla dönebilir, hatta tam geriye ok atabilir
Uzun (rahat ettirir, mızrak ve kılıcı iyi destekler)
Kısa (denge kontrolünü kolaylaştırır, sarsılmaları önlemeye fırsat verir)
See George T. Dennis (ed.), Maurice's Strategikon, p. XVI; for contrary views, Lynn White, Jr., Medieval Technology and Social Change, Oxford University Press, 1964, notes, p. 144.
