Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu

Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu^[1] 11 Haziran 1945'te Şükrü Saraçoğlu hükûmeti tarafından topraksız ya da az topraklı çiftçilere toprak dağıtmak amacıyla çıkarılan^[2] kanundur. Kanunun tarihsel önemi, öngördüğü ekonomik politikadan ziyade kanunun çıkarılmasına ilişkin siyasi süreç ile ilgilidir.

Kanun; arazileri 500 dönümü aşan toprak sahiplerinin yanı sıra kullanılmayan devlet arazilerini, dinî vakıf arazilerini, tarıma elverişli hale getirilmiş arazileri ve mülkiyeti belirsiz arazileri hedefliyordu. O sırada Türkiye'deki çiftliklerin %99,75'i 500 dönümden çok daha küçük, yalnızca %0,01'i 500 dönümden büyüktü.^[3] Yaklaşık 3 milyon köylü ailesi geçimini sağlayacak topraktan yoksundu. Bunun neticesinde çoğu, geliri ve yaşam düzeyi düşük ortaklar haline gelmişti: bir kentli zengin veya büyük toprak sahibi onlara tohum ve alet verir, karşılığında hasadın çeyreği ila yarısını alırdı.^[4]

Kanunun 17. maddesi, yoğun nüfuslu bölgelerde olup 200 dönümden fazla araziye sahip çiftçilerin topraklarının dört birine kadarının kamulaştırılmasını ve çiftçilere faizsiz, 20 yıllık borç verilmesini öngörüyordu.^[5] CHP, Kasım 1947'deki kongresinde bu maddeyi kanun metninden çıkarma kararı aldı ve meclis bu kararı 1950'de uyguladı.

Siyasi Sonuçları

Kanun; Türkiye'de örgütlü siyasal muhalefetin doğuşunda, özellikle de Türkiye'nin ilk yasal muhalefet partisi^[6] olan Demokrat Parti'nin (DP) kurulmasında, katalizör görevi görmüştür.

Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu'na karşı meclis muhalefetinin sözcüsü olan Aydın Milletvekili Adnan Menderes (1899-1961).

DP'nin Kurulmasındaki Rolü

Mayıs 1945'te meclise sunulan kanun burada şiddetli muhalefet ile karşılaşmıştır. Neticede yasa oy birliğiyle kabul edilmiş olsa da, bu, Türkiye'de hükûmetin meclis kürsüsünde alenen ve şiddetle eleştirilip de bu eleştirinin önemli destek gördüğü ilk andır. Bu muhalefeti yürüten vekiller ya kendileri ya da akrabaları toprak sahibi olan kimselerdi ve Aydın Milletvekili Adnan Menderes bu grubun sözcülüğünü yapıyordu. Menderes muhalefeti ilk başta ekonomik temellerde yürüttü: kanunun mülk güvenliğini tahrip ettiğini, yatırımlara selte vurduğunu ve verimsiz tarımla sonuçlanacağını söyledi. Fakat bu kısa sürede hükûmetin otoriter ve anti-demokratik niteliğine karşı daha genel bir siyasi muhalefete dönüştü.^[7] Menderes 7 Haziran 1945'te, Refik Koraltan, Mehmet Fuat Köprülü ve eski başbakan Celâl Bayar ile birlikte Dörtlü Takrir önergesini meclise sundu. Dörtler olarak bilinen bu siyasetçiler, 7 Ocak 1946'da Demokrat Parti'yi resmen kurdular.

Cumhuriyet halk partisi'nin İktidarı Kaybetmesindeki Rolü

Kanun Demokrat Parti'nin kurulmasının yanı sıra 14 Mayıs 1950 Genel Seçimleri'nde Cumhuriyet halk partisi'ni mağlup etmesinde de önemli bir rol oynamıştır. Cumhuriyet halk partisi'nin bu kanunu çıkarması, Toprak Mahsulleri Vergisi ile beraber, büyük toprak sahiplerini mutsuz etmiş ve onların hükûmet aleyhinde tavır almasına sebep oldu.^[8] Bundan itibaren, büyük toprak sahipleri DP seçmen tabanının önemli bir unsuru olageldi.

Ayrıca bakınız

• Varlık Vergisi
• Toprak Mahsulleri Vergisi
• Dörtlü Takrir
• Demokrat Parti

Dış bağlantılar

• Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu'nun tam metnini içeren 6032 sayılı Resmî Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/6032.pdf 15 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dipnotlar

1. Bu kanunun çıkarılması hamlesine bazen "Toprak Reformu" denir ancak Türkiye'de birden fazla toprak reformu yapma girişimi olmuştur, dolayısıyla bu ismin kullanılması karışıklığa yol açabilir.
2. Boratav, 2019, s. 100
3. Krş. Thornburg, 1949, s. 133; akt. Zürcher, 2018, s. 245. Burada çiftliklerin %97'sinin 125 dönümden küçük, %2,3'ünün 125 ila 1250 dönüm büyüklüğünde olduğu söylenir.
4. Karpat, 1959, s. 99; akt. Zürcher, 2018, s. 245
5. Zürcher, 2018, s. 245-246
6. Bu teknik olarak doğru değildir zira DP'den önce kurulmuş olan üç yasal muhalefet partisi vardır: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TCF), Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) ve Milli Kalkınma Partisi (MKP). Fakat TCF ve SCF kurulmalarından çok kısa bir süre sonra kapanmıştır, MKP de herhangi bir siyasal muhalefet yürütemeyecek kadar önemsiz bir partidir.
7. Zürcher, 2018, s. 246
8. Zürcher, 2018, s. 243

Kaynakça

• Boratav, K. (2019). Türkiye iktisat tarihi: 1908-2015 (24. bas.). İmge Kitabevi.
• Karpat, K. (1959). Turkey's politics: The transition to a multi-party system. Princeton University Press.
• Thornburg, M. W. (1949). Turkey: An economic appraisal. Twentieth Century Fund.
• Zürcher, E. J. (2018). Modernleşen Türkiye'nin tarihi (4. bas., Y. Saner, çev.). İletişim.