Vespasianus

Vespasianus ( / v ɛ s ˈ p eɪ ʒ ( i ) ən , - zi ən / ; Latince : Vespasianus [wɛspasiˈaːnʊs] ; MS 17 Kasım MS 9 - 23 Haziran 79) MS 69'dan 79'a kadar Roma imparatoruydu.Dört İmparator Yılı'nda tahtta kalan son imparatordu ve İmparatorluğu 27 yıl yöneten Flavius Hanedanı'nı kurdu. Mali reformları ve imparatorluğun konsolidasyonu, siyasi istikrar ve kapsamlı bir inşaat programı getirdi.

Vespasian
İmparator Vespasian'ın büstü
9. Roma imparatoru
Hüküm süresi	1 Temmuz 69 – 23 Haziran 79
Önce gelen	Vitellius
Sonra gelen	Titus
Doğum	17 Kasım 9 Falacrina
Ölüm	23 Haziran 79 Roma
Eş(ler)i	Yaşlı Domitilla Caenis (Metresi)
Tam adı Titus Flavius Caesar Vespasianus Augustus
Hanedan	Flavius Hanedanı
Babası	Titus Flavius Sabinus I
Annesi	Vespasia Polla

Vespasian, atlı bir aileden gelen ilk imparatordu ve ancak daha sonra ailesinin bunu yapan ilk üyesi olarak senatörlük rütbesine yükseldi. Vespasian'ın ünü askeri başarısından geliyordu;işgali sırasında Legio II Augusta'nın temsilcisiydi ve 66'daki Yahudi isyanı sırasında Yahudiye'yi boyunduruk altına aldı.

Vespasian bir Yahudi isyanına karşı savaşırken, imparator Nero intihar etti ve Roma'yı Dört İmparator Yılı olarak bilinen bir iç savaş yılına sürükledi.Galba ve Otho kısa bir süre sonra öldükten sonra,Vitellius Nisan 69'da imparator oldu. Roma Mısır ve Yahudiye'deki Roma lejyonları, komutanları Vespasian'ı 1 Temmuz 69'da imparator ilan ederek tepki gösterdi.

İmparatorluk iktidarı için çabalayan Vespasian, Suriye valisi Mucianus ve Pannonia'daki bir general olan Primus ile güçlerini birleştirdi ve oğlu Titus 'u Kudüs'teki kuşatma kuvvetlerine komuta etmeye bıraktı.Primus ve Mucianus,Flavian kuvvetlerini Vitellius'a karşı yönetirken, Vespasian Mısır'ın kontrolünü ele geçirdi. 20 Aralık 69'da Vitellius yenildi ve ertesi gün Vespasian Senato tarafından imparator ilan edildi.

Vespasian'ın on yıllık yönetimi sırasındaki hükümet hakkında çok az bilgi günümüze ulaşmıştır. Judaea'ya karşı yapılan seferin başarıyla sona ermesinin ardından Roma İmparatorluğu'nun mali sistemini yeniden düzenledi ve bugün Kolezyum olarak daha iyi bilinen Flavian Amfitiyatrosu'nun inşası da dahil olmak üzere birkaç iddialı inşaat projesi başlattı. Generali Agricola aracılığıyla Vespasian, Britanya'daki imparatorluk genişlemesini artırdı. Vespasian, genellikle seleflerinin kaotik saltanatlarının ardından Roma'ya siyasi istikrarı geri kazandırmakla anılır. 79'da öldükten sonra yerine en büyük oğlu Titus geçti ve böylece doğal oğlu tarafından halefi olunan ilk Roma imparatoru oldu ve Flavian Hanedanını kurdu.

Erken Dönem

Vespasianus (doğum adı Titus Flavius Vespasianus, telaffuzu [ˈt̪ɪt̪ʊs ˈfɫaːwijʊs wɛs.pasiˈjaːnʊs] ) Roma'nın kuzeydoğusundaki Falacrinae adlı bir köyde doğdu .  Ailesi nispeten sıradan ve soyağacından yoksundu. Vespasianus, Romalı bir tefeci, borç tahsildarı ve vergi tahsildarı olan Titus Flavius Sabinus'un oğluydu. Annesi Vespasia Polla da toplumda atlı sınıfına mensuptu; babası kampın valisi rütbesine yükselirken kardeşi Senatör oldu.

Bugün İtalya'nın Ansedonia bölgesinin yakınındaki Cosa kırsalında, babaannesinin rehberliğinde eğitim gördü; öyle ki imparator olduğunda bile çocukluğunun geçtiği yerlere sık sık geri döndü ve eski villayı olduğu gibi bıraktı.

Hayatının erken dönemlerinde, kamu hayatına atılan ve Tuna'da önemli bir askeri komutanlık görevini yürüten ağabeyi Titus Flavius Sabinus'un gölgesinde kalmıştı.

Askeri Ve Siyasi Kariyeri

Erken Kariyer

Praetorluk için hazırlık yaparken Vespasian, küçük memurluklarda iki hizmet dönemine ihtiyaç duyuyordu, biri askeri diğeri kamu. Vespasian,Trakya'da yaklaşık üç yıl orduda görev yaptı. MS 30 civarında Roma'ya döndüğünde, büyük ihtimalle sokak temizliğinden sorumlu görevlerden birinde, küçük memurluklarda bir görev elde etti. ilk performansı o kadar başarısızdı ki, İmparator Caligula'nın Togasına avuç avuç pislik doldurarak temizlenmemiş Roma sokaklarını düzelttiği söyleniyordu.

Sejanus'un yükseliş döneminde, Vespasian'ın herhangi bir önemli siyasi faaliyette bulunduğuna dair bir kayıt yoktur. Vigintivirlikte bir dönemi tamamladıktan sonra, Vespasian Quaestor olarak seçilmeye hak kazandı; bir senatörlük görevi. Ancak siyasi veya ailevi nüfuzunun olmaması, Vespasian'ın Roma'daki önemli adamların yardımcısı olmaktan ziyade Girit'teki eyalet görevlerinden birinde Quaestor olarak görev yapması anlamına geliyordu.

Sonra imperiumu elinde tutan bir Praetorluk kazanması gerekiyordu, ancak Patrici olmayanlar ve daha az bağlantıları olanlar en azından bir ara görevde Aedile veya olarak hizmet etmek zorundaydı. Vespasian,Aedilislik kazanmaya yönelik ilk girişiminde başarısız oldu ancak ikinci girişiminde başarılı oldu ve 38'de Aedilis oldu. Önemli aile bağlantıları veya görevdeki başarısı olmamasına rağmen, seçimlerin örgütlenmesinde siyasi çalkantıların yaşandığı bir dönemde, izin verilen en genç yaşta, 39 veya 40'ta praetorluk kazandı. Azat edilmiş kadın Antonia Caenis ile olan uzun süreli ilişkisi,Antonia Minor'un (İmparatorun büyükannesi) gizli sekreteri ve İmparatorun etrafındaki saray mensupları ve hizmetkarlar çemberinin bir parçası olması, başarısına katkıda bulunmuş olabilir.

Britanyanın İşgali

İmparator Neron,Vespasianı Kudüse gönderiyor

41 yılında Claudius'un imparator olarak tahta çıkması üzerine, Vespasian, İmparatorluk azatlı kölesi Narcissis'un etkisi sayesinde, Germania'da konuşlanmış olan Legio II Augusta'nın elçisi olarak atandı. 43 yılında, Vespasian ve II Augusta, Roma'nın Britanya'yı işgaline katıldılar ve Aulus Plautius'un genel komutası altında kendini gösterdi. Medway ve Thames nehirlerindeki kritik erken savaşlara katıldıktan sonra, güneybatıyı daraltmak,Hampshire,Wiltshire, Dorset, Somerset, Devon ve Cornwall'ın modern ilçelerine nüfuz etmek ve güney kıyı limanlarını ve Cornwall'daki kalay madenleri ile Somerset'teki gümüş ve kurşun madenlerini güvence altına almak gibi olası hedeflerle gönderildi.

Vespasian, düşman Durotriges ve Dumnonii kabilelerini bastırmak için Noviomagus Reginorum'dan (Chichester) yürüdü  ve yirmi oppida'yı (kasabalar veya daha muhtemelen Hod Tepesi ve Dorset'teki Maiden Kalesi dahil tepe kaleleri ) ele geçirdi. Ayrıca Vectis'i (şimdiki Wight Adası) işgal etti ve sonunda Isca Dumnoniorum'da (Exeter) bir kale ve lejyoner karargahı kurdu. Bu süre zarfında kendini yaraladı ve Mısır'a gidene kadar tam olarak iyileşmedi. Bu başarılar ona Roma'ya döndüğünde zafer kıyafetleri ( decorma triumphalia) kazandırdı.

Sonraki Siyasi Kariyeri

Bir lejyonun elçisi olarak elde ettiği başarı, 51 yılında kendisine bir Konsüllük kazandırdı, ardından kamu hayatından çekildi, kocasının saltanatında en güçlü ve etkili figür olanClaudius'un karısı Agrippina'nın düşmanlığını kazandı.  Afrika Eyaletine vali olarak gönderildiğinde 63 yılında emeklilikten çıktı.Tacitus'a (ii.97) göre, yönetimi "kötü şöhretli ve iğrenç"ti, ancak Suetonius'a ( Vesp. 4) göre "dürüst ve son derece onurlu"ydu. Suetonius, bir keresinde Vespasian'ın şalgamla vurulduğunu yazıyor.

Vespasian,Kuzey Afrika'daki zamanını akıllıca kullandı. Genellikle, valilikler eski Konsüller tarafından önceki siyasi kampanyalarında harcadıkları serveti geri kazanmak için büyük miktarda para koparma fırsatı olarak görülüyordu.Yolsuzluk o kadar yaygındı ki, bir valinin bu atamalardan cepleri dolu olarak dönmesi neredeyse bekleniyordu. Ancak Vespasian, Kuzey Afrika'daki zamanını para kazanmak yerine arkadaş edinmekle geçirdi; bu, gelecek yıllarda çok daha değerli bir şey olacaktı. Kuzey Afrika'da geçirdiği süre boyunca kendini maddi zorluklar içinde buldu ve mülklerini kardeşine ipotek etmek zorunda kaldı. Servetini canlandırmak için katır ticaretine yöneldi ve mulio (katırcı) lakabını aldı.

Afrika'dan dönen Vespasian, Nero'nun maiyetinde Yunanistan'ı dolaştı; ancak imparatorun lir dinletilerinden birinde yeterince dikkat etmemesi (bazı kaynaklara göre uyuyakaldığı) nedeniyle imparatorluğun gözünden düştü ve kendini siyasi bir çölde buldu.

Yahudi-Roma Savaşı

MS 66'da Vespasian,Judea'da devam eden Yahudi isyanını bastırmak üzere görevlendirildi. Oradaki çatışmalar önceki valiyi öldürmüş ve düzeni sağlamaya çalışan Suriye valisiCestius Gallus'u bozguna uğratmıştı. Bu nedenle Vespasian komutasında sekiz süvari filosu ve on yardımcı taburdan oluşan iki lejyon gönderilirken, büyük oğlu Titus, İskenderiye'den bir diğeriyle geldi.

Bu dönemde, daha sonra halkının tarihini Yunanca yazacak olan, Yodfat Kuşatması'nda esir alınan bir Yahudi direniş lideri olan Flavius Josephus'un hamisi oldu. Sonuç olarak binlerce Yahudi öldürüldü ve Romalılar, Judea üzerinde kontrolü yeniden sağlamak için birçok kasabayı yok etti; ayrıca 70 yılında Kudüs'ü de aldılar. Vespasian, Josephus tarafından (bir Roma vatandaşı olarak yazmıştır)Yahudilerin Eski Eserleri'nde,şeytanlaştırmak için büyük çaba sarf eden kötü şöhretli Herod Agrippa II'nin aksine, adil ve insancıl bir memur olarak hatırlatılır.

Yahudi isyanında Vespasian

İmparatorun himayesi altındayken Josephus, Vespasian'ın eşlik ettiği Roma Lejyonu X Fretensis'in 21 Haziran 68'de Eriha'yı yok etmesinden sonra, Vespasian'ın yüzme bilmeyen bir grup Yahudi'yi (muhtemelen Kumranlı Esseniler) alıp, onları zincirle bağlayıp, denizin efsanevi kaldırma kuvvetini test etmek içinÖlü Deniz'e attığını yazdı.Gerçekten de, esirler teknelerden suya atıldıktan sonra yüzeye çıktılar.

Yahudi savaşının sonunda,Josephus kutsal yazıtlardan,Kudüs ve İkinci Tapınak'ın alınacağı zamana yakın bir zamanda, kendi uluslarından bir adamın Mesih'te olduğu gibi "yaşanabilir dünyanın valisi" olacağına dair bir kehanetten bahsetti.Josephus kehanetin Vespasian'ın hükümetini ifade ettiği şeklinde yorumladı.Tacitus, kehanetin Vespasian'ı (veTitus 'u da) ele aldığını kabul etti, ancak "sıradan insanlar, her zamanki hırs körlüğüyle, bu kudretli kaderleri kendi başlarına yorumladılar ve felaketler bile onları gerçeğe inandıramadı."

Dört İmparator Yılı

[değiştir | kaynağı değiştir] Nero'nun 68'de ölümün ardından Roma, iç savaş sırasında birbiri ardınca kısa süreli imparatorlar gördü. Galba, Vitellius tarafından öldürülecek olan Otho tarafından öldürüldü. Desteklemek için bir aday arayan Otho yandaşları, Vespasian'da karar kıldılar.

Suetonius'a göre, doğu eyaletlerine yayılan bir kehanetin iddiasına göre geleceğin dünya yöneticisin Yahudiye'den gelecekti. Vespasian, sonunda kehanetin kendisine uygulanabileceğine inandı ve bir sürü gelecek okuyucular ve kahinler bularak bu inanışı güçlendirdi.

Vespasian aynı zamanda Suriye valisi Mucianus'dan da cesaret aldı. Her ne kadar suiistimal ve disiplin konularında oldukça sert olsa da, askerleri ona sadık kaldılar. Şimdi doğuda bütün gözler onun üstündeydi. Mucianus ve Suriye lejyonları onu desteklemeye istekliydiler. Caesarea'dayken, önce Tiberius Julius Alexander'ın emrindeki Mısır ordusu tarafından (1 Temmuz 69) sonra da Yahudiye'deki kendi birliklerince (11 Temmuz) İmparator ilan edildi.

Bununla birlikte, Roma'nın en iyi birlikleri tahtta oturan Vitellius'un tarafındaydı,— Galya ve Rhineland'ın tecrübeli Lejyonları. Ama Vespasian'a bakış güçlü ve çabuk bir şekilde değişti ve Moesia, Panunya ve Illyricum orduları kısa bir süre sonra onu kabul ettiler ve Vespasian'ı de facto (fiili Durum) olarak Roma Dünyasının yarısının efendisi yaptılar.

Vespasian, Mısır'da gıda tedarikini güvenliği için bulunurken, birlikleri M. Antonius Primus'un liderliği altında kuzeyden İtalya'ya girdiler. Bedriacum'da (ya da Betriacum) Vitellius'un ordusunu (onu Mevania'da bekleyen) bozguna uğrattılar, Cremona'yı yağmaladılar ve Roma üzerine ilerlediler. Şiddetli bir savaşın ardından Roma'ya girdiler. Kargaşanın sonunda Kapitol yakıldı ve Vespasian'ın kardeşi Sabinus bir serseri tarafından öldürüldü.

İskenderiye'de rakibinin bozguna uğrayıp öldüğü haberini alınca, yeni imparator her şeyden önce Roma'da acil ihtiyaç duyulan erzağın tedarikini ve sevkini sağladı, bildiri ya da politika ilanı olarak, Nero'nun bütün kanunlarının özellikle de "Vatana İhanet"'le ilişkili olanların değiştirilmesi güvencesini verdi. Mısır'dayken Serapis tapınağını ziyaret etti.

İmparator Olarak Vespasian

[değiştir | kaynağı değiştir] Yahudiye'deki savaşta komutayı oğlu Titus'u bırakan Vespasian, Ekim 70'te Roma'ya geldi. Öncelikle enerjisini iç savaşın neden olduğu olumsuzlukların tamirine verdi. Ardından, Vitellius'un komutası altında morali son derece bozulan orduda disiplini tekrar sağladı. Roma Senatosu'nun da yardımıyla yönetimi düzene soktu ve onun finansal yapısını sağlamlaştırdı

Eski vergi ve kurumları yeniledi, eyalet harçlarını artırdı ve hazine memurları dikkatle takip ettirdi. Latince deyiş "Pecunia non olet" ("Para kokmaz"), belki de onun halk tuvaletlerine girişte aldığı idrar vergisi'nden türetilmiştir. Kendisi, sade yaşamının bir örneği olarak— çizmelerini çıkarttığında bir skandala neden olmuştu— lüks ve savurganlığı Roma soyluları için utanç haline getirdi ve toplumun genel yapısında saygı duyulan dikkate çekici düzenlemeler yaptı.

Censor olarak, Senatoryal ve Equestrian düzeni, Gnaeus Julius Agricola gibi iyi ve yetenekli adamları, uygunsuz ve değersiz üyelerle değiştirerek reforme etti. Aynı zamanda düzene etki eden yürütmeyi imparatora daha bağımlı hale getirdi. Praetorian muhafızlar'ı, bunlara bağlı dokuz kohort'a sadece İtalyanları kaydederek tekrar yapılandırdı.

69'da, Vespasian henüz Alexandreia'da iken, Germen kabilelerinden Batavialıların lideri Gaius Julius Civilis'un başı olduğu Galya'daki ürkütücü ayaklanma baş gösterdi. Civilis Romalılara ağır kayıplar verdirdi ve Roma orduları merkezi Castra Vetera'yı dahi ele geçirdi. Bundan sonra Romalılar bu isyana karşı harekete geçtiler. Vespasian'nın eniştesi Quintus Petillius Cerialis komutasındaki ordular isyancıları Vetera yakınındaki savaşta yeni ve Civilis kaçtı. Cerialis'in bu isyanı bastırmada rolü büyüktür. İsyanın bastırılmasının ardından Ren sınırı boyunca Roma egemenliği tekrar sağlanarak, asayiş temin edildi. Yahudi Savaşı yakında Titus'un Kudüs'ün zaptıyla sona erecekti. 70 yılında Vespasianus Roma'ya gelerek burada büyük bir zafer alayı tertip etti. Oğulları Titus ve Domitianus'a caesar ve princeps unvanlarını verdi. Senato'ya Titus'u vârisi ilan ettiğini bildirdi. Takip eden yıl Vespasian ve Titus'un müşterek yönetimi, batı dünyasında baba ve oğlun birlikte saltanatı, bir ilk olarak unutulmazdı. Janus tapınağı kapatıldı(Roma'nın savaşta olmadığının işareti olarak) ve Roma dünyasına Vespasian'ın saltanatını takip eden dokuz yıl boyunca barış hakim oldu. "Vespasian Barışı" deyim haline geldi. 72 yılında kralları vefat eden Kommagene krallığı Roma'ya ilhak edilerek, Syria eyaletine bağlandı.

78'de Agricola Britanya'ya gitti ve, bu eyaletteki Roma idaresini bu gün İskoçya olarak bilinen bölgeye doğru genişletti. Takip eden yıl, 23 Haziran 79'da Vespasian, aşırı ishale neden olan bağırsak iltihaplanmasından öldü.

Ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir] Şiddetli bir hastalığa yakalandı ve her yazını geçirdiği Reate civarındaki Aquae Cutiliae'den Roma'ya döndü. Hastalığı kötüleşti ve şiddetli bir ishal başladı.

Romalı Tarihçi Suetonius'a göre:

En sonunda tam düşüp bayılacağı sırada "Tanrım, bir Tanrıya dönüştüğümü düşünüyorum. Bir imparator ayakta ölmelidir." şeklinde bağırır ve ayağa kalkma çabasında iken 23 Haziran 79'da ona yardım eden kişinin ellerinde ölür.

Yerine oğlu Titus geçer.