Tuğç bin Cuff

Toğç bin Cuff bin İltekin bin Furan bin Furı bin Hakan (ö. 906) Abbasi Halifeliğine ve özerk Tulunid hanedanına hizmet eden bir Türk askeri subaydı. İhşîd hanedanlığının kurucusu Muhammed bin Toğaç'in babasıydır.

Hayatı

Cuffoğlu Tuğç, Halife Mutasım (h. 833-842) altında Abbasi Halifeliğinin hizmetine giren ailenin ilk üyesi olan. Aile, Fergana Vadisi'nden selamladı ve Mutasım tarafından diğer birçok Ferganalıler birlikte ordusuna (Farağına alayı) alındı.^[1] Ailesi kraliyet soyundan geldiğini iddia etti; atasının adı Hakan bir Türk kraliyet unvanıdır.^[2] Bu nedenle Cuff ve soyundan gelenler askeri köle kastının (memlûkler veya gulâmlar) üyeleri değil, özgür doğmuş, hatta asil doğumlu bir adamdı.^[3] Tuğç'un da askerlik hizmetine giren Bedır ve Vazar adlı kardeşleri vardı, ancak onlardan sadece ara sıra bahsediliyor ve onlar hakkında çok az şey biliniyor.^[4]

Tuğç, babası Cuff gibi Abbasilere hizmet etti, ancak daha sonra 868'den beri Mısır ve Suriye'nin özerk hükümdarları haline gelen Tolunoğullarılerin hizmetine girdi.^[5][6] İbn Hallikân'a göre Tuğç önce Tolunoğulları hanedanının kurucusu Ahmed bin Tolun'un bir gurusu olan Lulu'nun hizmetine girdi, ancak İbn Tolun'un 884'teki ölümünden sonra sonra Musul valisi İshak bin Kundaç'a kadar hizmet etmeye devam etti.^[7] İbn Tolun'un ölümü, düşmanlarının Suriye'deki bazı Tolunileri deneyimsiz oğlu ve vârisi Humâreveyh'den ele geçirmeleri için bir fırsat sunuyordu. İbn Kundaç ve başka bir güçlü adam olan İbn Ebu'l-Saj ve ayrıca Abbasi naibi Muvaffak el-Abbâsî Tolunoğullarlere saldırdı, ancak sonunda Humâreveyh galip geldi ve İbn Kundaç, 886 veya 887 yılında hükümdarlığını kabul etmek zorunda kaldı.^[8][9] İbn Kundaç ve Humâreveyh arasındaki görüşmeler sırasında, İbn Hallikan, Tuğç'u fark etti ve onu hizmetine alarak görünüşünden çok etkilendi.^[7]

Taberî'ye göre, Ağustos 892'de Tuğç, Tolunoğulları adına Bizans İmparatorluğu'na karşı bir yaz baskını (ṣāʿifa) düzenledi. Tyraion çevresine (Arapça: Ṭarāyūn) ve Arapça Malūriyah (muhtemelen Malakopea veya Balbura) olarak adlandırılan bir yere baskın düzenledi.^[10] Daha sonra Taberiye (Ürdün bölgesinin başkenti), Halep (Kınnasrin bölgesinin başkenti) ve Şam'ın valisi oldu^[5][6] ve özellikle 903'te Şam'da Sahib al-Naka komutasında Karmatîler'in komutasındaki saldırıyı püskürtmekle öne çıktı .^[11]

Ancak 896'da Humâreveyh'nin ölümünden sonra Tolunoğulları Devleti içeriden hızla dağılmaya başladı ve Abbasiler 904'te Suriye ve Mısır üzerinde doğrudan kontrolü yeniden sağlamak için harekete geçtiklerinde ciddi bir direniş gösteremediler.^[12] Tuğç; Muhammed bin Süleyman el-Katib yönetimindeki işgalci Abbasilere biat etti ve karşılığında Halep valisi seçildi;^[6] ancak İbn Süleyman kısa süre sonra mahkeme entrikalarına kurban gitti ve Tuğç ile oğulları Muhammed ve Ubeydullah ile birlikte Bağdat'ta hapsedildi. Tuğç 906'da hapishanede öldü, ancak kısa bir süre sonra oğulları serbest bırakıldı.^[6] Çalkantılı bir kariyerin ardından, Muhammed 935'te kendisini Mısır'ın efendisi ilan etmeye devam etti ve Temmuz 946'da ölene kadar ülkeyi ve Suriye'nin bazı bölgelerini yönetti.^[13] Kurduğu hanedan İhşîdîler sürdü ta ki Mısır 969'da Fâtımîler tarafından işgal edilinceye kadar.^[14]

Kaynakça

Özel

1. Gordon 2001, ss. 32, 158–159.
2. McGuckin de Slane 1868, ss. 217, 219–220.
3. Gordon 2001, s. 159.
4. Rosenthal 1985, ss. 13 (note 77), 30 (note 155), 155 (note 742).
5. Kennedy 2004, s. 311.
6. Bacharach 1975, s. 588.
7. McGuckin de Slane 1868, s. 218.
8. Sharon 2009, s. 12.
9. Kennedy 2004, ss. 177, 310.
10. Rosenthal 1985, s. 14.
11. Kennedy 2004, ss. 185, 286.
12. Kennedy 2004, ss. 184–185, 310.
13. Bacharach 1975, ss. 588–609.
14. Kennedy 2004, ss. 312–313.

Genel

• Bacharach, Jere L. (1975). "The Career of Muḥammad Ibn Ṭughj Al-Ikhshīd, a Tenth-Century Governor of Egypt". Speculum. Medieval Academy of America. 50 (4): 586-612. doi:10.2307/2855469. ISSN 0038-7134. JSTOR 2855469.
• Gordon, Matthew S. (2001). The Breaking of a Thousand Swords: A History of the Turkish Military of Samarra (A.H. 200–275/815–889 C.E.) (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 0-7914-4795-2.
• Kennedy, Hugh (2016). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century (İngilizce) (Second bas.). Oxford ve New York: Routledge. ISBN 978-1-138-78761-2.
• McGuckin de Slane, William, (Ed.) (1868). Ibn Khallikan's Biographical Dictionary, translated from the Arabic by Bn. William McGuckin de Slane, Vol. III. Paris: Oriental translation fund of Great Britain and Ireland.
• Rosenthal, Franz, (Ed.) (1985). The History of al-Ṭabarī, Volume 38: The Return of the Caliphate to Baghdad: The Caliphates of al-Muʿtaḍid, al-Muktafī and al-Muqtadir, A.D. 892–915/A.H. 279–302. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-87395-876-9.
• Sharon, Moshe (2009). Corpus Inscriptionum Arabicarum Palaestinae, Volume 4: G. Handbuch der Orientalistik. 1. Abt.: Der Nahe und der Mittlere Osten. Leiden: BRILL. ss. 11-13. ISBN 978-90-04-17085-8.